Tachykardia – przyczyny, objawy i leczenie częstoskurczu

Co to jest tachykardia? 

Normalnie serce w spoczynku powinno się kurczyć nie szybciej niż 100 razy na minutę. Tachykardią nazywamy zatem stan, gdy serce pracuje szybciej niż 100 uderzeń na minutę. 

Tachykardia – przyczyny przyspieszonej akcji serca  

Tachykardia nie musi oznaczać jakiejkolwiek choroby. Przyspieszenie akcji serca jest naturalną odpowiedzią organizmu na wysiłek fizyczny i emocje. Przyspieszoną akcję serca obserwuje się też u kobiet w ciąży, zazwyczaj jednak nie przekracza wtedy 100 uderzeń na minutę.

Tachykardia zatokowa 

Tachykardia zatokowa, czyli taka, która ma źródło w węźle zatokowo-przedsionkowym – miejscu, gdzie impulsy powinny powstawać, może stanowić również objaw innego stanu, np. gorączki, niedokrwistości, nadczynności tarczycy, a także guza chromochłonnego nadnerczy. Zbyt szybka czynność serca może być powikłaniem przyjmowania niektórych leków (np. β-mimetyków).  

Tachykardia nadkomorowa

Z tachykardią nadkomorową mamy do czynienia, kiedy impulsy elektryczne powstają w ognisku znajdującym się w pęczku Hisa (element układu bodźcoprzewodzącego serca, który odpowiada za przekazywanie sygnałów elektrycznych w sercu, znajduje się pomiędzy przedsionkami i komorami) lub powyżej niego.  

Groźniejsze niż wymienione zaburzenia rytmu serca są sytuacje, kiedy dochodzi do częstoskurczu nadkomorowego. Wyróżnia się trzy częstoskurcze nadkomorowe:  

• częstoskurcz nawrotny w węźle przedsionkowo-komorowym (AVNRT),  
• częstoskurcz nawrotny przedsionkowo-nawrotny (AVRT),  
• częstoskurcz przedsionkowy (AT).  

Każda z trzech wymienionych arytmii ma inne podłoże. W przypadku AVNRT w wyniku obecności dodatkowej drogi przewodzenia w obrębie węzła przedsionkowo-komorowego istnieje możliwość nieprawidłowego rozchodzenia się impulsów elektrycznych w sercu. To wywołuje predyspozycję do częstoskurczu nadkomorowego. Drugi rodzaj częstoskurczu – AVRT – cechuje się obecnością dodatkowego szlaku przewodzenia pomiędzy przedsionkami a komorami, często nazywany zespołem WPW (Wolffa, Parkinsona i White’a). Obecność dodatkowej drogi łączącej przedsionki z komorami może odbierać pozostałym ośrodkom układu bodźcoprzewodzącego kontrolę nad częstością pracy serca skutkującą częstoskurczami. Z kolei AT jest efektem powstania w przedsionkach miejsca o zmienionej aktywności elektrycznej powodującej zbyt szybką pracę serca.  

Pozostałe dwie arytmie nadkomorowe, które mają zupełnie inny mechanizm powstawania niż wyżej wymienione, to: trzepotanie i migotanie przedsionków. Spowodowane są one nieprawidłowościami w zakresie elektrycznej aktywności przedsionków i skutkują ich bardzo szybką czynnością.

Trzepotanie przedsionków jest opisywane jako uporządkowany rytm, zwykle o częstotliwości 250-350/minutę, natomiast w przypadku migotania, czyli najczęściej występującej arytmii nadkomorowej, czynność przedsionków jest nieregularna i sięga wartości 350-700/min. Prawidłowo działający układ bodźcoprzewodzący serca nie jest w stanie przekazać tylu sygnałów z przedsionków do komór, dlatego czynność komór jest wolniejsza. Zarówno migotanie, jak i trzepotanie przedsionków występuje głównie u starszych osób. 

Tachykardia komorowa 

O arytmii komorowej mówimy, jeżeli impulsy elektryczne powstają poniżej pęczka Hisa. Komorowe zaburzenia rytmu mogą występować jako niegroźne pojedyncze dodatkowe pobudzenia, ale także jako złożony częstoskurcz składający się z co najmniej 3 następujących po sobie pobudzeń. Im więcej nieprawidłowych, dodatkowych pobudzeń komorowych, tym groźniejsza arytmia. Skrajnymi postaciami komorowych zaburzeń akcji serca są trzepotanie i migotanie komór, które są bezpośrednim zagrożeniem życia i wymagają natychmiastowej interwencji. 

Tachykardia – objawy częstoskurczu 

Częstoskurcz nadkomorowy 

Objawy arytmii są zmienne i zależą głównie od częstotliwości pracy komór, im szybsza, tym większe dolegliwości. Dodatkowo ważne są także choroby towarzyszące pacjenta, czas trwania zaburzeń rytmu serca oraz indywidualna wrażliwość. Chorzy w trakcie napadu arytmii mogą się skarżyć na kołatania serca, zawroty głowy, uczucie dyskomfortu w klatce piersiowej, może dojść do osłabienia i omdlenia. Niektóre arytmie nawracają, powodując epizodyczne wystąpienie objawów.  

Arytmie komorowe 

Pojedyncze komorowe pobudzenia dodatkowe zazwyczaj nie są odczuwane przez pacjenta. W przypadku dłuższych, złożonych arytmii chory będzie zgłaszał kłucie w klatce piersiowej, kołatania serca, a także uczucie „jakby serce miało wyskoczyć”. W trakcie migotania komór lub częstoskurczu komorowego, czyli zaburzeń rytmu serca powodujących zaburzenia w krążeniu krwi, dojdzie do omdlenia, a w przypadku braku stosownej interwencji do zatrzymania akcji serca.  

Tachykardia – diagnostyka 

Diagnostyka zaburzeń rytmu serca opiera się głównie na badaniu EKG spoczynkowym. Jeżeli arytmia występuje okresowo, a nie stale, może być potrzebne wykonanie 24-godzinnego monitorowania EKG metodą Holtera (Holter EKG). Poza samym wystąpieniem arytmii, urządzenie zarejestruje, jak często na dobę arytmia się pojawia i umożliwi powiązanie tego ze zgłaszanymi przez pacjenta objawami.  

Tachykardia – leczenie 

Schematy leczenia tachykardii zależą od jej typu. Istotne jest działanie przyczynowe polegające na wyeliminowaniu czynnika prowokującego epizody arytmii, np. nadczynności tarczycy.  

W części częstoskurczów nadkomorowych pomocna będzie tzw. próba Valsalvy zwiększająca napięcie nerwu błędnego (unerwia między innymi serce) polegająca na wydmuchiwaniu powietrza z płuc przy zamkniętych ustach i zaciśniętych skrzydełkach nosa. Manewr ten często powoduje przerwanie częstoskurczu.  

Niektóre zagrażające życiu arytmie komorowe wymagają interwencji w postaci kardiowersji lub defibrylacji, czyli przerwania częstoskurczu poprzez dostarczenie impulsu elektrycznego. Pacjentom,  u których występuje wysokie ryzyko nawrotów groźnych arytmii, wszczepia się podskórny kardiowerter-defibrylator (ang. implantable cardioverter defibrillator – ICD). Działanie ICD polega na stałej rejestracji rytmu serca i w razie potrzeby następuje przerwanie arytmii przez impuls elektryczny.  

Część chorych na arytmie wymaga zabiegu ablacji przezcewnikowej, polegającej na wprowadzeniu przez naczynia specjalnych elektrod do serca, zlokalizowaniu źródła arytmii i zniszczenia go poprzez aplikację prądu o częstotliwości radiowej. Ablacja to lokalne zniszczenie źródła zaburzeń rytmu serca. Leczenie tachyarytmii jest trudnym procesem i wymaga współpracy pacjenta i lekarza.