Niewydolność mięśnia sercowego – przyczyny, objawy, leczenie

Niewydolność mięśnia sercowego oznacza, iż nie jest on w stanie pompować odpowiedniej ilości krwi do poszczególnych narządów. Wynika to najczęściej z uszkodzenia samego serca lub jego elementów – zastawek. Niewydolność serca prowadzi do powiększenia jam serca, zatrzymywania płynów w organizmie oraz zmian w układzie hormonalnym.

Co to jest niewydolność mięśnia sercowego?

Niewydolność serca to zespół objawów klinicznych, które są wynikiem wielu chorób sercowo-naczyniowych. Niewydolny mięsień sercowy nie jest zdolny do zapewnienia wystarczającego przepływu krwi zgodnie z aktualnym zapotrzebowaniem tkanek, co powoduje, że są one niedotlenione i niedostatecznie zaopatrzone w substancje odżywcze. Typy tego schorzenia dzieli się ze względu na czas trwania i szybkość narastania objawów, upośledzenie czynności hemodynamicznej serca oraz czy dotyczy ona lewej komory, prawej komory bądź obydwu jednocześnie.

Ze względu na czas trwania i szybkość narastania objawów wyróżnia się:

• nagłą niewydolność serca,
• przewlekłą niewydolność serca,
• przemijająca niewydolność serca (np. w ostrej fazie zawału serca).

Biorąc pod uwagę czynność hemodynamiczną serca, wyróżnia się dwa typy tej dysfunkcji:

• niewydolność serca skurczowa (ilość krwi tłoczonej do naczyń krwionośnych zmniejsza się lub zwiększa),
• niewydolność serca rozkurczowa – nazywana również niewydolnością z zachowaną frakcją wyrzutową lewej komory.

Ze względu na objawy zastoju krwi wyodrębnia się 3 typy niewydolności serca:

• obukomorowa,
• lewokomorowa,
• prawokomorowa.

Niewydolność mięśnia sercowego a zawał serca

Istnieje zasadnicza różnica między niewydolnością mięśnia sercowego a zawałem serca. Niewydolność serca jest chorobą postępującą, mogącą powodować wiele dolegliwości i bardzo utrudniać normalne funkcjonowanie. Natomiast zawał serca jest stanem nagłym, spowodowanym przez zamknięcie lub istotne zwężenie światła tętnicy wieńcowej, co prowadzi do niedotlenienia i w konsekwencji uszkodzenia mięśnia sercowego.

Należy podkreślić, że w wyniku zawału, gdy mięsień sercowy jest pozbawiony tlenu i składników odżywczych, może dojść do ostrej i przemijającej niewydolności serca. Dzieje się podobnie, gdy stan niedokrwienia trwa dłuższy czas. Wówczas może rozwinąć się niewydolność serca, która będzie z czasem postępować.

Niewydolność mięśnia sercowego – przyczyny i czynniki ryzyka

Najczęściej niewydolność mięśnia sercowego spowodowana jest przez:

• zawał mięśnia sercowego,
• nadciśnienie tętnicze (wysokie ciśnienie krwi),
• chorobę wieńcową (choroba niedokrwienna serca),
• kardiomiopatie,
• choroby zastawek serca.

Czynnikami ryzyka powstania niewydolności serca mogą być również inne choroby, takie jak: cukrzyca, nadczynność tarczycy, ciężka anemia (niedokrwistość), POChP czy otyłość. Niewydolność serca może się również rozwinąć po zapaleniu mięśnia sercowego.

Niewydolność mięśnia sercowego – objawy

Objawy niewydolności mięśnia sercowego są następujące:

• duszność – początkowo podczas wysiłku, w późniejszej fazie uniemożliwiająca normalne funkcjonowanie, mogąca powodować również ból w klatce piersiowej,
• obrzęki kończyn dolnych, najczęściej w okolicy kostek (w miarę postępowania niewydolności serca obrzęki mogą objąć całe kończyny dolne, mosznę oraz okolicę krzyżową),
• szybkie męczenie się i brak sił,
• orthopnoe – uczucie duszności pojawiające się po położeniu płasko, które mija po chwili od przyjęcia pozycji siedzącej lub stojącej,
• napadowa duszność nocna – duszność, która pojawia się, gdy pacjent śpi w pozycji płaskiej, wybudzająca chorego ze snu, mija po około dwóch godzinach od przyjęcia pozycji siedzącej,
• przyrost masy ciała,
• suchy kaszel, niekiedy z odkrztuszaniem rdzawo podbarwionej wydzieliny,
• zaburzenia rytmu serca.

Objawy mogą się różnić w zależności od tego, która komora jest niewydolna. I tak w przypadku lewokomorowej niewydolności serca wystąpią objawy ze strony układu oddechowego, gdyż dochodzi wtedy do zastoju w krążeniu płucnym. Chory może więc borykać się z dusznością, świszczącym oddechem, bezdechem sennym oraz spadkiem tolerancji wysiłku. Prawokomorowa niewydolność mięśnia sercowego prowadzi do zastoju w krążeniu żylnym. Powoduje to obrzęki kończyn dolnych, a także nykturię, czyli zwiększone oddawanie moczu w porze nocnej. Spowodowane jest to tym, że gdy chory znajduje się w pozycji leżącej, nadmiar płynu z nóg wraca do ustroju, co skutkuje zwiększeniem produkcji moczu. Niekiedy może również dojść do powiększenia się wątroby, a także powiększenia obwodu brzucha z powodu wodobrzusza oraz do poszerzenia żył szyjnych.

Niewydolność mięśnia sercowego – diagnostyka

W trakcie diagnostyki niewydolności mięśnia sercowego wykonuje się wiele różnych badań. Wstępnie lekarz przeprowadza badanie przedmiotowe oraz podmiotowe pacjenta, ocenia obecne dolegliwości, osłuchuje płuca oraz tony serca za pomocą stetoskopu. Kolejne przydatne badania diagnostyczne to RTG klatki piersiowej, które pozwala ocenić zastój w krążeniu płucnym oraz sylwetkę serca, a także elektrokardiogram (EKG), który pokazuje aktywność elektryczną serca i ocenę pod kątem zaburzeń rytmu serca czy przerostu przedsionków lub komór.

Kolejnym badaniem jest ocena serca pod kątem zaburzeń kurczliwości i ocena struktury mięśnia sercowego. W tym badaniu lekarz poddaje analizie sylwetkę serca oraz tzw. frakcję wyrzutową lewej komory (LVEF lub EF), która wyrażona jest w procentach. I tak na przykład w opisie badania „echo serca EF – 15%” będzie oznaczać, że serce jest wydolne w 15 procentach. Prawidłowa frakcja wyrzutowa wynosi ok. 60–65%. Diagnostykę można również poszerzyć o rezonans mięśnia sercowego, koronarografię, ocenę stężeń peptydów natriuretycznych we krwi (NT-proBNP) czy też biopsję mięśnia sercowego.

Niewydolność mięśnia sercowego – profilaktyka i leczenie

Leczenie niewydolności mięśnia sercowego ma na celu zmniejszenie objawów, poprawę jakości życia, zmniejszenie częstości zaostrzeń choroby oraz obniżenie śmiertelności. Leczenie przyczynowe ma za zadanie eliminację czynników, które niewydolność wywołały, np. leczenie operacyjne wad zastawkowych, leczenie zaburzeń rytmu serca oraz przywrócenie prawidłowego przepływu przez naczynia wieńcowe. Leczenie farmakologiczne obejmuje stosowanie leków z trzech grup: inhibitory konwertazy angiotensyny (ACEI), β-blokery, oraz antagoniści aldosteronu. Przy objawach przewodnienia (obrzęki obwodowe, zastój w krążeniu płucnym) w skojarzeniu z ww. grupami leków stosuje się leki moczopędne (diuretyki). Inne grupy preparatów, które są stosowane w niewydolności mięśnia sercowego, to iwabradyna, glikozydy naparstnicy, antagoniści receptora angiotensyny (ARB) oraz nowa generacja leków, dająca duże nadzieje, czyli inhibitory neprylizyny (ARNI).

Terapia może obejmować również leczenie inwazyjne, w którym stosuje się urządzenia wszczepialne.

• Terapia resynchronizująca (CRT) – urządzenie składa się z 3 elektrod, które umieszcza się w sercu. Mają one za zadanie zapewnić prawidłową synchronizację skurczu komór, co poprawia skurcz serca. CRT może mieć funkcję stymulacji (CRT-P) lub defibrylacji (CRT-D).
• Kardiowertery-defibrylatory (ICD) – niewydolności serca mogą niekiedy towarzyszyć zagrażające życiu komorowe zaburzenia rytmu serca. Urządzenie ciągle analizuje pracę serca, a w przypadku wystąpienia takich zaburzeń wysyła impuls elektryczny, który ma za zadanie przerwanie arytmii i przywrócenie prawidłowej pracy serca.

 Postępowanie niefarmakologiczne w terapii niewydolności mięśnia sercowego obejmuje:

• ograniczenie podaży soli do 2–3 g na dobę,
• ograniczenie spożywania płynów do 1,5–2 l na dzień,
• codzienną umiarkowaną aktywność fizyczną (unikanie ćwiczeń izometrycznych),
• ograniczenie spożycia alkoholu i palenia tytoniu,
• szczepienia przeciw grypie i pneumokokom,
• regularną kontrolę masy ciała,
• unikanie podróży do miejsc gorących i wilgotnych, wysoko położonych,
• unikanie stosowania niektórych leków, jak np. NLPZ (ibuprofen), glikokortykosteroidów, soli litu oraz innych.

W skrajnych przypadkach jedyną szansą na przeżycie chorego jest przeszczep serca, a w oczekiwaniu na operację można na pewien czas zastosować urządzenia wspomagające pracę lewej komory (LVAD). Roczny wskaźnik śmiertelności wynosi około 10–15%. Jeśli zaś dysfunkcja skurczowa lewej komory jest bezobjawowa, śmiertelność jest niższa i wynosi 5%.