Zapalenie mięśnia sercowego (ZMS) – przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie

Zapalenie mięśnia sercowego może być groźną chorobą obejmującą środkową warstwę serca, czyli sierdzie. Czasami towarzyszy mu również zapalenie osierdzia – błony otaczającej serce. Co jest przyczyną zapalenia mięśnia sercowego (ZMS)  i jakie są jego objawy? W jaki sposób można je zdiagnozować i leczyć?

Przyczyny zapalenia mięśnia sercowego (ZMS)

Potencjalnych przyczyn zapalenia mięśnia sercowego (łac. myocarditis) jest wiele – od chorób bakteryjnych po autoimmunologiczne. Według dostępnych danych większość przypadków choroby jest jednak powodowana przez wirusy. Dlatego ZMS może mieć związek z infekcją zarówno górnych, jak i dolnych dróg oddechowych, a także zakażeniem przewodu pokarmowego czy opryszczką.  

Za główny patogen odpowiedzialny za zapalenie mięśnia sercowego uznaje się parwowirusa B19. Warto podkreślić, że zapalenie mięśnia sercowego i infekcja nie muszą występować w tym samym czasie, a zatem bywają przerwy między jedną a drugą chorobą. Co więcej, część zakażeń jest przechodzonych bezobjawowo, a po nich również może dojść do zapalenia mięśnia sercowego. Z drugiej strony choroba może zostać wywołana przez patologiczną reakcję układu odpornościowego jako odpowiedź na patogen lub wręcz stanowić postać autoimmunologicznej reakcji przeciwko własnym tkankom.  

Zapalenie mięśnia sercowego w przebiegu choroby autoimmunologicznej, bez udziału drobnoustrojów, może wystąpić jako choroba towarzysząca toczniowi rumieniowatemu układowemu, sarkoidozie, chorobom tkanki łącznej, alergii czy zapaleniu jelit.  

Objawy zapalenia mięśnia sercowego (ZMS)

Diagnostyka zapalenia mięśnia sercowego stanowi wyzwanie z powodu niespecyficznego przebiegu i objawów, które mogą sugerować inne rozpoznanie. Zapalenie mięśnia sercowego może przebiegać pod postacią innej choroby, np. arytmii, a w obliczu bezobjawowego przebiegu zakażenia lub choroby autoimmunologicznej diagnoza może być trudna. Poza samymi objawami, również ich intensywność jest zróżnicowana – od subtelnego odczucia zaburzeń rytmu serca po ciężką, ostrą niewydolność serca. 

Wśród głównych objawów wymienia się: ból w klatce piersiowej, arytmię, odczucie zmęczenia, obrzęki (głównie kostek i podudzi), odczucie duszności (spoczynkowej lub wysiłkowej), zmęczenie, a także objawy związane z toczącym się zapaleniem: gorączka, bóle, dreszcze, biegunka, katar, kaszel i wiele innych. Jako pierwszy objaw tej choroby może także wystąpić zator obwodowy. Część pacjentów jednak przechorowuje zapalenie mięśnia sercowego bezobjawowo, co może świadczyć o łagodnym przebiegu, ale stanowić również zagrożenie pod względem rozwoju potencjalnych późnych powikłań. 

Na potrzeby klasyfikacji i postępowania podzielono zapalenie mięśnia sercowego ze względu na przebieg na postaci: 

• piorunującą – z bardzo szybką progresją objawów i nagłym początkiem, mogącą prowadzić aż do wstrząsu kardiogennego i w niektórych przypadkach do zgonu (zazwyczaj jednak zapalenie mięśnia sercowego o piorunującym przebiegu ustępuje samoistnie), 
• ostrą – o mniej zaznaczonym początku, w niektórych przypadkach może prowadzić do przebudowy mięśnia komory w postaci kardiomiopatii rozstrzeniowej, 
• podostrą lub przewlekłą – powolny przebieg w postaci postępującej niewydolności serca. 

Diagnostyka zapalenia mięśnia sercowego – badania 

Obecnie nie ma jednego, łatwo dostępnego testu, który może wyjaśnić, czy pacjent choruje na ZMS. Specjalista w tym przypadku może obserwować odchylenia w wielu badaniach, a dopiero ich połączenie pozwala wysunąć podejrzenie choroby.  

W badaniach laboratoryjnych można się spodziewać zwiększonych stężeń markerów stanu zapalnego, np. białka C-reaktywnego (CRP), leukocytozy, jak również wskaźników martwicy komórek serca w postaci zwiększonych stężeń troponin sercowych czy izoenzymu sercowego kinazy kreatyninowej (CK-MB). W badaniu elektrokardiograficznym (EKG) zazwyczaj obserwuje się nieprawidłowy zapis mogący wskazywać na przyspieszenie akcji serca, niedokrwienie mięśnia sercowego lub zaburzenia rytmu serca. 

Najbardziej inwazyjnym badaniem diagnostycznym jest biopsja mięśnia sercowego wykonywana z dostępu naczyniowego i pozwalająca w niektórych przypadkach ustalić przyczynę występującej choroby. Wbrew powszechnie panującemu przekonaniu, powikłania po biopsji są rzadkie i zazwyczaj niegroźne, a dostarczone informacje mogę być niezwykle wartościowe ze względu na możliwość przyczynowego leczenia i właśnie dlatego jest to metoda zyskująca na popularności.  

U młodej osoby nieobarczonej ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych za rozpoznaniem zapalenia mięśnia sercowego przemawiają wyżej wymienione objawy. 

Leczenie zapalenia mięśnia sercowego 

Jedną ze składowych leczenia zapalenia mięśnia sercowego jest postępowanie objawowe. Należy ograniczyć aktywność fizyczną, dużo odpoczywać i prowadzić oszczędzający tryb życia. Picie alkoholu w okresie choroby jest niewskazane, powinno się także unikać niesteroidowych leków przeciwzapalnych, a w razie potrzeby przyjmować lek o działaniu przeciwgorączkowym i przeciwbólowym (np. paracetamol). Postępowanie terapeutyczne w zapaleniu mięśnia sercowego może również przebiegać jak klasyczne leczenie niewydolności serca. W skrajnych przypadkach konieczne może się okazać przeszczepienie serca.  

Podstawą leczenia jest jednak zwalczenie przyczyny. W ramach takiej terapii można zastosować leczenie przeciwdrobnoustrojowe, immunosupresyjne, a także odstawić lek wywołujący chorobę. Większość chorych wraca do pełni zdrowia, jednak przebieg schorzenia jest bardzo zmienny. W przypadku przeciągającego się, subklinicznego zapalenia mięśnia sercowego może dojść do groźnej kardiomiopatii rozstrzeniowej. Zazwyczaj w przypadkach o ostrzejszym przebiegu chory szybciej zdrowieje, dlatego paradoksalnie bardziej burzliwy przebieg może być dla pacjenta korzystniejszy. Po okresie rekonwalescencji należy ustalić z lekarzem powrót do pełnej aktywności fizycznej. W ramach profilaktyki zalecane są szczepienia, w tym coroczne szczepienie przeciwko grypie.