Jongram – badanie poziomu elektrolitów we krwi. Normy, wskazania, interpretacja wyników jonogramu

Jonogram to podstawowe badanie diagnostyczne, które pozwala nam na określenie stężenia poszczególnych pierwiastków i związków w naszym organizmie. Istnieje szereg objawów, które mogą wskazywać na zaburzenia gospodarki elektrolitowej. Są one związane zarówno z niedoborem, jak i nadmiarem sodu, potasu, magnezu, wapnia, żelaza, chlorków czy fosforanów. Jak najlepiej przygotować się do badania, ile kosztuje jonogram i kiedy należy zbadać poziom elektrolitów we krwi? Odpowiadamy w niniejszym artykule.

Elektrolity są cząsteczkami posiadającymi ładunek elektryczny, występują w płynach tkankowych w postaci jonów dodatnich (kationów) i ujemnych (anionów). Elektrolity to jeden z najważniejszych elementów odpowiedzialnych za utrzymanie homeostazy (równowagi wewnętrznej) organizmu. Badaniem, które służy oznaczeniu poziomu elektrolitów we krwi jest jonogram.

Co to jest jonogram? Kiedy należy wykonać badanie jonogramu?

Jonogram to badanie laboratoryjne, po którego wykonaniu pacjent otrzymuje informacje na temat stężenia niezbędnych do życia elektrolitów, takich jak: sód (Na⁺⁾, potas (K⁺), chlorki (Cl^-), wapń (Ca²⁺), żelazo (Fe²⁺), magnez (Ca²⁺) i fosforany (PO₄^3-). Te pierwiastki i związki chemiczne, znajdują się w komórkach, osoczu, a także płynach ustrojowych i zapewniają odpowiednie środowisko dla wszystkich procesów metabolicznych w naszym organizmie. Elektrolity determinują prawidłowy transport wody przez błony komórkowe. Biorąc pod uwagę, że woda stanowi od 54-60% masy ciała, można przyjąć, że warunkiem zachowania dobrego stanu zdrowia jest prawidłowo funkcjonująca gospodarka wodno-elektrolitowa organizmu. Prawidłowe stężenie jonów we krwi ma duże znaczenie także dla pracy mięśni, w tym mięśnia sercowego.

Wskazania do wykonania jonogramu. Jak się przygotować do badania?

Jonogram, podobnie jak morfologia krwi, jest często zlecanym i rutynowym badaniem. Wskazaniem do wykonania badania są często powtarzające się objawy:

• ogólne osłabienie,
• zaburzenia równowagi,
• zawroty głowy,
• obrzęki kończyn dolnych,
• skurcze mięśniowe,
• nieregularna praca serca
• nieprawidłowe ciśnienie tętnicze.

Należy pamiętać także o regularnym badaniu elektrolitów podczas trwania ciąży. Systematycznie jonogram wykonuje się u także pacjentów, u których choroba lub stosowane leczenie mogą wpływać na zaburzenia równowagi elektrolitowej. Badania elektrolitów są powszechnie wykorzystywane do oceny leczenia takich chorób jak nadciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu serca, schorzenia nerek lub wątroby.

Jonogram – jak wygląda badanie i jak się do niego przygotować?

Oznaczenia poziomu elektrolitów dokonuje się po pobraniu krwi z żyły łokciowej. Do laboratoryjnego punktu pobrań należy zgłosić się na czczo, czyli po około  8 – 12-godzinnej przerwie od momentu spożycia ostatniego posiłku. Istotne jest, aby kilka dni przed wykonaniem jonogramu nie zmieniać w znaczący sposób swojej diety, ponieważ każda modyfikacja diety może mieć odzwierciedlenie w wyniku stężenia poszczególnych jonów. Przed wykonaniem badania powinno się jednak zrezygnować z palenia tytoniu, picia alkoholu oraz ograniczyć ilość ciężkiego wysiłku fizycznego. Przyjmowanie leków i suplementów diety (także tych ziołowych) może skutkować otrzymaniem niewiarygodnego wyniku badania, dlatego zażywanie któregokolwiek z nich zawsze warto skonsultować z lekarzem.

Jak interpretować wyniki badania poziomu elektrolitów we krwi? Normy jonogramu dla kobiet, mężczyzn i dzieci

Sód

Jony sodu (Na⁺) są najważniejszym elektrolitem obecnym w płynie zewnątrzkomórkowym, w tym w surowicy krwi. Prawidłowy poziom sodu we krwi dorosłego człowieka mieści się w granicach 136 – 148 mmol/l, natomiast u dzieci jest nieco niższe – 133-145 mmol/l. Sód jest ściśle związana z dystrybucją wody w organizmie, odpowiada za utrzymanie odpowiedniego ciśnienia tętniczego krwi, a także reguluje aktywność komórek nerwowych i mięśniowych. Niedobór sodu określany jako hiponatremia, może być związany z utratą tych jonów przez przewód pokarmowy (biegunki, wymioty), nerki (stosowanie leków moczopędnych, zapalenia) lub przez skórę (nadmierna potliwość). Zatrzymanie wody w organizmie obserwuje się u chorych z niewydolnością serca, w przebiegu marskości wątroby, w ostrej lub przewlekłej chorobie nerek. Objawami, towarzyszącymi niedoborom sodu są: obrzęki, męczliwość, senność, mimowolne skurcze mięśni i dezorientacja. Z kolei suchość błon śluzowych, zwiększone pragnienie i nadmierne pobudzenie to najczęściej występujące objawy nadmiaru sodu.  Jeżeli wynik jonogramu wskazuje na zbyt wysoki poziom sodu, mówi się wówczas o hipernatremii i podobnie jak w przypadku niedoboru sodu w surowicy, hipernatremia również może towarzyszyć odwodnieniu lub przewodnieniu organizmu.

Potas

Potas odgrywa istotną rolę w przewodnictwie nerwowo-mięśniowym, a także podobnie jak sód ma ogromne znaczenie w utrzymaniu równowagi wodno-elektrolitowej. Już niewielkie zmiany w poziomie tego elektrolitu mogą zaburzyć pracę mięśnia sercowego. Prawidłowy poziom  jonu K⁺ w surowicy to 3,6-5,0 mmol/l u dorosłych i 3,6- 5,7 mmol/l u dzieci do 1 roku życia. Przyczyną hipokaliemii – spadku stężenia potasu w surowicy poniżej 3,5mmol/l, może być (podobnie jak w przypadku sodu) nadmierna utrata wody z organizmu. Na niedobór potasu we krwi, ma również wpływ niedostateczna podaż tego elektrolitu z pożywieniem. Objawami sugerującymi pojawienie się hipokaliemii są: osłabienie, męczliwość, zaparcia, zawroty głowy i wzrost ciśnienia tętniczego. Ostra lub przewlekła niewydolność nerek, choroba Addisona (niedobór aldosteronu), powikłania cukrzycy, stosowanie leków przeciwzapalnych (ibuprofen) mogą być powodem hiperkaliemii – zbyt wysokiego poziomu potasu we krwi. Nadmiar potasu we krwi jest stanem zagrażającym życiu. Jeśli zatem u pacjenta pojawiają się pierwsze symptomy hiperkaliemii np. osłabienie mięśni, zburzona praca serca czy ogólne złe samopoczucie – warto zgłosić się do specjalisty.

Chlorki

Prawidłowe stężenie jonów chlorkowych waha się w granicach 98 – 110 mmol/l u dorosłych i 98 – 112 mmol/l u dzieci. Poziom chlorków w organizmie jest ściśle związany ze stężeniem jonów sodu. Podobnie jak inne elektrolity chlor odpowiada za utrzymanie gospodarki wodno-elektrolitowej. Prawidłowe stężenie chlorków we krwi reguluje pracę układu nerwowo-mięśniowego oraz pokarmowego – jony chlorkowe są podstawowym składnikiem soku żołądkowego.

Wapń

Wapń występuje w organizmie głównie w tkance kostnej, odgrywa także istotną rolę w procesie krzepnięcia krwi, odpowiada za prawidłowe przesyłanie impulsów do mięśni. Prawidłowo poziom wapnia całkowitego wynosi 2,25 – 2,70 mmol/l u dorosłych, natomiast nieco szersza granica jest akceptowalna u dzieci: 1,75 – 2,70 mmol/l. Inne normy przyjmuje się dla wapnia zjonizowanego: 1,12 – 1,32 mmol/l dla dorosłych i 1,12 – 1,23 mmol/l dla dzieci. Różnica między wapniem całkowitym a zdysocjowanym polega na tym, że ten pierwszy ma formę związaną z białkami osocza, natomiast jako wapń zdysocjowany określa się ten elektrolit w postaci wolnej, niezwiązanej. Niedobór wapnia w surowicy – hipokalcemia, jest najczęściej wynikiem niedoboru witaminy D, nieprawidłowego wchłaniania tego elektrolitu z przewodu pokarmowego lub zwiększoną jego utratą przez nerki. Hipokalcemię obserwuje się w przy niedoczynności przytarczyc, stanach zapalnych trzustki czy też w chorobach nerek. Objawami niedoboru wapnia są kurcze mięśni, bóle głowy i zaburzenia snu. Hiperkalcemia, czyli podwyższony poziom wapnia całkowitego we krwi najczęściej jest powodem nadczynności przytarczyc lub nadczynności tarczycy. Zwiększone stężenie tego elektrolitu może skutkować pojawieniem się nudności, wymiotów, osłabieniem siły mięśniowej.

Żelazo

Żelazo w surowicy i osoczu występuje w formie związanej z białkiem transportującym – transferryną. Jony żelaza są niezbędne do wytwarzania prawidłowych krwinek czerwonych czyli erytrocytów. Elektrolit ten jest także ważnym składnikiem hemoglobiny, czyli białka odpowiedzialnego za transport tlenu. Norma żelaza dla mężczyzn to 12,5 – 31,4 umol/l natomiast dla kobiet ta wartość to 10,7 – 28,6 umol/l. Objawami sygnalizującymi nieprawidłowy poziom jonów żelaza we krwi są: przewlekłe zmęczenie, bóle i zawroty głowy, ogólne osłabienie, męczliwość. Za niski poziom żelaza obserwuje się u kobiet w ciąży. Do wyczerpania puli żelaza, a w konsekwencji obniżenia stężenia tego jonu dochodzi w niedokrwistości z niedoboru żelaza – anemii. Obniżenie koncentracji, męczliwość i bóle w klatce piersiowej są objawami, mogącymi sugerować pojawienie się tego typu zaburzenia. Zbyt mała ilość żelaza we krwi może być związana z problemem wchłaniania w układzie pokarmowym lub nadmierną jego utratą. Zbyt wysokie żelazo występuje w niedokrwistości hemolitycznej, ponadto może świadczyć o ostrym zapaleniu wątroby lub zbyt dużym przyjmowaniu tego pierwiastka z pokarmem.

Magnez

Jony Mg²⁺ są budulcem kości, katalizatorem reakcji chemicznych i stanowi składnik kwasów nukleinowych. Magnez jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania mięśni, odpowiada także  za proces krzepnięcia krwi. Norma stężenia magnezu we krwi wynosi od 0,7 do 1,1 mmol/l. Zarówno niedobór, jak i nadmiar tego pierwiastka mogą prowadzić do nieprawidłowego działania mięśnia sercowego oraz zaburzeń przewodzenia impulsów nerwowych. Za niski poziom magnezu najczęściej związany jest ze stosowaniem leków moczopędnych, może towarzyszyć cukrzycy lub sugerować wystąpienie różnych schorzeń jak np. zapalenie trzustki, choroby nerek lub nadnerczy, nadczynność przytarczyc. Hipomagnezemia występuję także na skutek spożycia alkoholu i stosowania leków antykoncepcyjnych. Podwyższony poziom jonów Mg²⁺, czyli hipermagnezemia jest powodem nadmiernego
wchłaniania tego jonu z przewodu pokarmowego, co może być wynikiem stanu zapalnego jelit, chorobą Addisona lub nadczynnością przytarczyc.
 

Ile kosztuje jonogram? Jak długo należy czekać na wynik? Czy badanie jest refundowane przez NFZ?

Cena jonogramu jest bardzo zróżnicowana, biorąc pod uwagę poszczególne laboratoria. Zależy ona również od tego, czy chcemy wykonać pełny pakiet elektrolitów, czy tylko jonogram w wersji podstawowej. Podstawowy pakiet elektrolitowy, w którego skład wchodzi oznaczenie sodu, potasu i chlorków to koszt około 6 – 10 zł. Cena jonogramu pełnego, w którym oprócz poziomu pierwiastków podstawowych, dostaniemy wyniki wapnia, żelaza czy magnezu, mieści się w granicach 18 – 30 zł.