Białkomocz – przyczyny, objawy, diagnostyka. Jak się przygotować do badania? Normy

Białkomocz jest objawem towarzyszącym wielu schorzeniom układu moczowego i sercowo-naczyniowego. Wyróżniamy kilka rodzajów proteinurii, które dzielimy w zależności od ilości wydalanego moczu i mechanizmu jej powstawania. Ślad białka w moczu nie zawsze jest oznaką rozwoju choroby i może wynikać z reakcji fizjologicznej organizmu na wzmożony wysiłek fizyczny lub na bodźce termiczne. Diagnostyka białkomoczu jest częścią ogólnego badania moczu. Według zaleceń najlepszym wskaźnikiem utraty białka wraz z moczem jest określenie stosunku stężenia wydalanej albuminy do wydalanej kreatyniny (ACR). Jak się przygotować do oznaczenia, jak pobrać próbkę moczu do badania i jakie są normy diagnostyczne, odpowiadamy w poniższym artykule.

Badanie stężenia białka w moczu jest jednym z podstawowych oznaczeń w diagnostyce chorób układu moczowego. Zdarza się, że wraz z moczem wydalane są związki, które naturalnie nie powinny się w nim pojawić lub ich stężenie powinno być niewielkie. Przykładem takich cząsteczek są białka – głównie albuminy. Białkomocz bardzo często jest objawem wskazującym na wystąpienie określonych stanów patologicznych nie tylko w obrębie dróg moczowych, ale także układu sercowo – naczyniowego lub krwiotwórczego.

Czym jest białkomocz?

Jak wskazuje nazwa – białkomocz (łac. proteinuria) to nic innego, jak obecność białka w moczu. Albuminy są główną grupą białek wykrywanych w białkomoczu. Komórki nabłonka dróg moczowych mają z kolei zdolność wydzielania innych protein, takich jak białko Tamma-Horsfalla, immunoglobuliny, białko C-reaktywne czy lizozym. Powszechnie przyjmowane normy względem stężania białka w moczu dorosłego mężczyzny oscylują w zakresie 150–250 mg/dL (w zależności od źródła), niemniej zawsze najbardziej wiarygodną wartością będzie ta, którą za referencyjną uznaje laboratorium diagnostyczne, odpowiedzialne za wykonanie oznaczenia i to na tych normach należy się skupić, analizując swoje wyniki badań. Oznaczenie białka w moczu jest jedną ze składowych ogólnej analizy moczu. Dostępne w aptekach testy paskowe wykrywają białko, kiedy osiąga ono stężenie 15–20 mg/dL. W przypadku takich domowych testów dodatni wynik oznacza, że norma ilości białka w moczu została przekroczona.

Podział rodzajów białkomoczu na podstawie ilości wydalanego wraz z moczem białka

Biorąc pod uwagę ilość wydalanego z moczem białka, przyjęto następujący podział:

• białkomocz znikomy – ilość wydalanego z moczem białka nie przekracza 0,5 g/dobę
• białkomocz mierny – ilość wydalanego białka mieści się w przedziale 0,5 – 3,5 g/dobę
• białkomocz znaczny – wydalanie białka z moczem przekracza 3,5 g/dobę.  

Podział rodzajów białkomoczu na podstawie pochodzenia

Rodzaj białkomoczu określa się najczęściej, biorąc pod uwagę mechanizm jego powstawania:

• białkomocz czynnościowy – występuje często podczas gorączki, po przebywaniu dłuższy czas w pozycji stojącej (białkomocz ortostatyczny) lub po intensywnym wysiłku fizycznym. Stan ten jest tymczasowy, czyli niezwiązany z nieprawidłowym działaniem układu moczowego;
• białkomocz z przeładowania (przednerkowy) – związany jest ze zwiększonym przesączaniem, pochodzących z osocza krwi, białek do moczu;
• białkomocz cewkowy – spowodowany jest zmniejszeniem wchłaniania zwrotnego drobnocząsteczkowych białek (α1-mikroglobuliny, β2-mikroglobuliny, insuliny) w cewce nefronu;
• białkomocz kłębuszkowy – wiąże się z dysfunkcją kłębuszków nerkowych, które w przypadku uszkodzenia zwiększają swoją przepuszczalność dla większych cząsteczek, jakimi są białka.

Przyczyny i objawy podwyższonego poziomu białka w moczu

Do najczęściej wymienianych przyczyn białkomoczu należą:

• choroby nerek (kłębuszkowe, śródmiąższowe lub odmiedniczkowe zapalenie nerek, zespół nerczycowy, toksyczne uszkodzenie nerek, różnego rodzaju nefropatie np. toczniowa, cukrzycowa, Zespół Fanconiego);
• procesy patologiczne dotyczące układu moczowego np. stan zapalny (najczęściej bakteryjny) układu moczowego, choroby zapalne gruczołu krokowego
• choroby układu sercowo-naczyniowego (niewydolność serca, choroba nadciśnieniowa);
• choroby układu krwiotwórczego np. szpiczak, anemia sierpowata.

Ślad białka w moczu nie zawsze sygnalizuje rozwój poważnej choroby. Fizjologicznie norma białka w moczu może być nieznacznie przekroczona po dużym wysiłku fizycznym i podczas gorączki, a u kobiet także w trakcie menstruacji lub ciąży. Na zwiększone wydalanie białka z moczem, może mieć również wpływ przegrzanie organizmu (korzystanie z sauny, odbywanie gorących kąpieli), jak i jego nadmierne wychłodzenie. Białkomocz nie daje często objawów, które łatwo jest zaobserwować. Uwagę pacjenta powinna jednak zwrócić skłonność do pienienia się moczu, a także skąpomocz, czyli zmniejszona objętość oddawanej uryny.

Diagnostyka białkomoczu. Jakie badanie wykonać? Jak się do niego przygotować?

Podstawową metodą pozwalającą na zdiagnozowanie białkomoczu jest wykonanie badania ogólnego moczu z jego porannej lub przygodnej (pobranej o dowolnej porze dnia) zbiórki. Najkorzystniej jest aby pacjent dostarczył do badania próbkę moczu z pierwszej, porannej mikcji, z tzw. środkowego strumienia, czyli tę po oddaniu pierwszej niewielkiej ilości moczu do toalety. Materiał powinien być zebrany do sterylnego pojemnika, który należy szczelnie zamknąć i dostarczyć do Punktu pobrań (najlepiej w ciągu kolejnych 2 godzin). Jeśli jest to niemożliwe, próbkę należy przechowywać w lodówce (do kilku godzin). Pacjenci często nie wiedzą, ile mililitrów moczu wystarczy do badania. Objętość moczu, jaka jest potrzebna do analizy to około 50 ml (1/3–2/3 pojemnika). Pojemniki do badania moczu dostępne są zarówno w aptece, jak i w laboratoryjnym punkcie pobrań. Bardzo istotne jest również, aby pacjent przed zebraniem materiału zadbał o higienę miejsc intymnych. Okolicę ujścia cewki moczowej należy umyć ciepłą wodą, najlepiej bez zastosowania środków myjących, a następnie wytrzeć do sucha czystym ręcznikiem. Kobietom w trakcie miesiączki, 2 dni przed i po menstruacji sugeruje się przełożenie badania moczu, ze względu na możliwość zafałszowania wyników obecnością krwinek czerwonych i komórek nabłonkowych.

Interpretacja wyników. Co oznacza wysoki poziom białka w moczu?

Negatywny wynik testu określany najczęściej przez laboratoria jako „nieobecne” lub po prostu „-”. Nie oznacza to, że mocz zupełnie pozbawiony jest białka, a jedynie to, że nie jest on w granicy wykrywalności. Jeśli natomiast stężenie białka przekroczy wartość referencyjną, laboratorium podaje wynik w postaci „+” lub „obecne”.
Co oznacza obecność białka w moczu? Najczęściej, tego typu wynik związany jest z nieprawidłowym działaniem nerek lub cukrzycą. Ponadto stanowi jedno z najczęściej spotykanych powikłań źle leczonego nadciśnienia tętniczego. Może towarzyszyć również infekcjom okolic intymnych. W szczególności ostrożność powinny zachować kobiety w ciąży, u których wykryto białkomocz. U ciężarnych prawidłowe stężenie białka wydalanego nie powinno przekraczać 150 mg/dobę. Podwyższone stężenie białka w moczu i ciężarnych najczęściej jest związane ze zmianami czynności nerek lub stresem (białkomocz fizjologiczny). Białkomocz w ciąży powyżej 300 mg/dobę (stan określany jako nieprawidłowy) oraz dwukrotne stwierdzenie nadciśnienia tętniczego mogą świadczyć o stanie przedrzucawkowym. Warto także zwrócić uwagę na występowanie białkomoczu u dzieci. Jeśli jest on związany z aktywnością fizyczną, nie jest groźnym objawem. W przeciwnym wypadku może sygnalizować pojawienie się poważniejszych patologii, jak np. zaburzenia pracy nerek lub choroby autoimmunologiczne. Lekarz w celu pogłębienia procesu diagnostycznego często zleca także oznaczenie innych parametrów, takich jak stężenie mocznika, kreatyniny, kwasu moczowego, posiew moczu. Według najnowszych rekomendacji najlepszy wskaźnikiem utraty białka z moczu jest określenie stosunku stężenia albuminy do kreatyniny (ACR) w moczu.

Leczenie naturalne proteinurii. Jak obniżyć poziom białka w moczu?

Istotnym jest, że sam białkomocz nie jest jednostką chorobową, a jedynie objawem silnie skorelowanym z przyczyną jego występowania. Istnieją naturalne i bezpieczne sposoby, które wspomagają pracę układu moczowego i sercowo-naczyniowego w przypadku pojawienia się objawów w postaci proteinurii i skąpomoczu. Zaleca się stosowanie ziół moczopędnych, takich jak liść i korzeń pokrzywy, skrzyp polny, mniszek lekarski czy liść brzozy. Te powszechnie znane i stosowane rośliny mają także zastosowanie w leczeniu nadciśnienia tętniczego, które bardzo często powiązane jest z leczeniem białkomoczu. Pacjenci muszą także zwrócić uwagę na swoją dietę. Powinna być ona bogata w aminokwasy, zaś uboga w ilość cholesterolu oraz nasyconych kwasów tłuszczowych. Kluczowe będzie również ograniczenie soli, ponieważ obecny w niej sód powoduje jeszcze większe zatrzymywanie wody w oragnizmie.