Ogólne badanie moczu – wskazania, przygotowanie, interpretacja wyników

Badanie ogólne moczu jest jednym z podstawowych badań profilaktycznych, które może zlecić lekarz rodzinny. Otrzymany wynik może wiele powiedzieć o stanie zdrowia pacjenta. Jakie są normy poszczególnych parametrów? W jaki sposób prawidłowo pobrać mocz do badania?

1. Na czym polega ogólne badanie moczu?
2. Przygotowanie do badania moczu
3. Jak prawidłowo pobrać mocz do badania?
4. Badanie ogólne moczu – normy i interpretacja wyniku
5. Badanie moczu – najczęściej zadawane pytania

Ogólne badanie moczu to jedno z podstawowych i najczęściej zlecanych badań laboratoryjnych. Z tego artykułu dowiesz się:

• kto i kiedy powinien zgłosić się na badanie ogólne moczu,
• dlaczego badanie moczu stanowi podstawę diagnostyki zakażeń układu moczowego i chorób nerek,
• dlaczego ogólne badanie moczu jest bardzo istotne w diagnostyce u kobiet ciężarnych i małych dzieci.

Po przeczytaniu tego artykułu zdobędziesz również informacje na temat wskazań do wykonania badania, sposobu prawidłowego pobrania materiału oraz podstawowej interpretacji uzyskanych wyników.

Na czym polega ogólne badanie moczu?

Badanie ogólne moczu składa się ze wzrokowej oceny właściwości fizycznych moczu, z badań biochemicznych i mikroskopowej oceny osadu moczu. Wykonywane jest przede wszystkim w diagnostyce zakażeń układu moczowego i chorób nerek. Jako jedno z rutynowych badań laboratoryjnych jest jednak równie często zlecane pacjentom w ramach badań profilaktycznych, przed przyjęciem do szpitala i zabiegami chirurgicznymi, w ramach badań medycyny pracy oraz pacjentkom w ciąży.

Wskazania do wykonania badania moczu

1. Podstawowym wskazaniem do ogólnego badania moczu jest działanie profilaktyczne – warto raz w roku wykonać badanie ogólne moczu, np. w ramach funkcjonujących powszechnie i nieodpłatnie programów badań przesiewowych. Wskazanie dotyczy pacjentów ze wszystkich grup wiekowych, zarówno kobiet, jak i mężczyzn.
2. Odrębną grupę stanowią kobiety ciężarne, którym badania moczu zleca w regularnych odstępach lekarz ginekolog prowadzący ciążę.
3. Badanie ogólne moczu wykonuje się również podczas diagnostyki, różnicowania i monitorowania leczenia chorób układu moczowego i nerek (zakażenia, kamice, zapalenia, nowotwory).
4. Wyniki badania ogólnego moczu mają duże znaczenie w ocenie zdrowia pacjentów z nadciśnieniem tętniczym, nadwagą i otyłością, cukrzycą oraz chorobami tkanki łącznej.
5. Na badanie ogólne moczu powinni także zgłosić się pacjenci, którzy obserwują u siebie bóle w okolicy kręgosłupa lędźwiowego i podbrzusza, podbarwiony krwią lub pienisty mocz, trudności w oddawaniu moczu, ból przy oddawaniu moczu, nietrzymanie moczu, skąpomocz lub bezmocz.
6. Również pacjenci z wysoką gorączką, nudnościami, dreszczami i wymiotami powinni zostać skierowani na ogólne badanie moczu.

Przygotowanie do badania moczu

Przygotowanie do pobrania próbki moczu polega na dokładnym umyciu okolic cewki moczowej i osuszeniu ich jednorazowym ręcznikiem papierowym.

Należy pamiętać, że do badania nie nadaje się mocz pobrany w trakcie infekcji intymnej, w czasie miesiączki oraz tuż po przebyciu inwazyjnych procedur urologicznych.

Jak prawidłowo pobrać mocz do badania?

Do badania ogólnego moczu teoretycznie nadaje się próbka pobrana o dowolnej porze dnia, jednak najbardziej miarodajne wyniki uzyskuje się z próbek pochodzących z pierwszej porannej porcji moczu pobranej ze środkowego strumienia. W przypadku osoby dorosłej mocz na badanie ogólne należy pobrać do jednorazowego pojemnika z tworzywa sztucznego, który można otrzymać w laboratorium albo zakupić samodzielnie w aptece. Koszt takiego pojemnika nie przekracza zwykle kilkudziesięciu groszy. Pojemnik należy opisać imieniem, nazwiskiem, numerem PESEL oraz datą i godziną pobrania materiału do badania. Inaczej wygląda sprawa w przypadku niemowląt – mocz pobiera się zwykle do specjalnych woreczków przyklejanych do brzucha dziecka.

Zbyt długi transport moczu od momentu pobrania i/lub przechowywanie moczu w niewłaściwej temperaturze mogą zaburzyć wyniki badania.

Należy również pamiętać, że na zafałszowanie wyników badania moczu mogą wpływać przyjmowane przez pacjenta leki, np. kwas askorbinowy czy niektóre antybiotyki.

Ile moczu pobrać do badania?

Do badania ogólnego moczu należy pobrać próbkę moczu o objętości mniej więcej 30–100 ml.

Badanie ogólne moczu – normy i interpretacja wyniku

Na badanie laboratoryjne parametrów fizycznych moczu składa się ocena:

• barwy,
• zmętnienia,
• pH,
• gęstości względnej moczu.

Prawidłowy mocz ma słomkowy (żółty) kolor i jest pozbawiony zmętnień. Prawidłowe pH moczu mieści się w granicach od 4,5 do 8,0, jednak zwykle oscyluje w zakresie od 5,0 do 6,0. Ciężar właściwy moczu wynosi 1,023–1,035 g/mL.

Badania biochemiczne moczu pozwalają stwierdzić w moczu obecność białka, glukozy, ciał ketonowych i barwników żółciowych.

1. U osoby zdrowej białko w moczu jest niewykrywalne. Niewielkie ilości białka pojawiają się u pacjentów po wysiłku fizycznym, w przebiegu gorączki, infekcji intymnych, zapalenia prostaty oraz u pacjentek ciężarnych w drugim trymestrze ciąży. Wysoki poziom białka w moczu sugeruje zakażenie układu moczowego lub choroby nerek.
2. Glukoza w moczu osoby zdrowej również jest niewykrywalna. Niewielkie ilości glukozy pojawiają się fizjologicznie jedynie w moczu kobiet ciężarnych.
3. Ciała ketonowe i bilirubina również nie powinny występować w moczu osoby zdrowej.

Badanie morfologiczne osadu moczu obejmuje ocenę obecności leukocytów, erytrocytów, bakterii, nabłonków, kryształów i wałeczków.

1. Liczba leukocytów w polu widzenia nie powinna przekraczać 4–5, a liczba erytrocytów – 3.
2. Obecność bakterii w moczu niepobieranym sterylnie nie ma znaczenia diagnostycznego i powinna być analizowana jedynie z wykorzystaniem posiewu moczu.
3. Wałeczki nie powinny występować w osadzie moczu zdrowego pacjenta – wyjątek stanowią wałeczki szkliste, pojawiające się niekiedy u pacjentów po ciężkim wysiłku fizycznym.
4. Nabłonki płaskie w osadzie moczu nie powinny przekraczać 3–5 w polu widzenia, ich liczba może fizjologicznie wzrosnąć u pacjentek w ciąży i ze zbliżającą się miesiączką.
5. W moczu osoby zdrowej fizjologicznie mogą wystąpić pojedyncze kryształy moczanowe, fosforanowe, szczawiany i kryształy kwasu moczowego.

Badanie moczu – najczęściej zadawane pytania

Czego nie wolno robić przed badaniem moczu?

Przed badaniem moczu należy unikać zarówno zbyt małego, jak i nadmiernego przyjmowania płynów, a także spożywania silnie barwiących potraw (np. borówek, rabarbaru, jeżyn, buraków). Należy również unikać forsownego wysiłku fizycznego i stosowania drażniących, perfumowanych kosmetyków do higieny okolic intymnych tuż przed oddaniem próbki moczu do badania. Na około dobę przed badaniem należy powstrzymać się od aktywności seksualnej.

Czy można badać mocz podczas okresu?

Moczu do badania nie powinno się oddawać w czasie samej miesiączki, przez około 2 dni po jej zakończeniu i przez mniej więcej 2 dni przed jej przewidywanym rozpoczęciem.

Czy mocz do badania musi być poranny?

Choć teoretycznie ogólne badanie moczu można wykonać z próbki moczu pobranej o dowolnej porze dnia, to w opinii ekspertów najbardziej miarodajne jest użycie do badań pierwszej próbki moczu porannego. Mocz po nocnym odpoczynku jest najbardziej skoncentrowany, dzięki czemu badanie daje najdokładniejsze wyniki. Jeśli jednak pobranie próbki moczu porannego nie jest możliwe, zaleca się wykonanie badania z próbki moczu pobranej po mniej więcej 4 godzinach od poprzedniego oddania moczu.

Czy można oddać mocz w pojemniku na kał?

Do badania moczu należy użyć specjalnego pojemnika jednorazowego przeznaczonego do pobierania moczu. Laboratorium nie przyjmie próbki moczu ani w pojemniku na kał, ani w żadnym innym niewystandaryzowanym pojemniku z uwagi na ich ewentualne zanieczyszczenia lub brak sterylności (co jest istotne zwłaszcza przy planowanym badaniu posiewu moczu).

Czy do badania można oddać mocz w słoiku?

Podobnie jak w przypadku pojemnika na kał nie jest możliwe przekazanie do laboratorium moczu w słoiku.