Nietrzymanie moczu – przyczyny, objawy, leczenie

Nietrzymanie moczu (inkontynencja) to wstydliwy i kłopotliwy problem. Utrudnia codzienne funkcjonowanie nie tylko osobom starszym, ale także kobietom ciężarnym lub po porodzie oraz mężczyznom z przerostem prostaty. Na czym dokładnie polega inkontynencja i jak się objawia? W jaki sposób leczy się nietrzymanie moczu? Które z odmowych sposobów warto wykorzystać przy popuszczaniu moczu? 

Nietrzymanie moczu, nazywane także inkontynencją, jest częstą dolegliwością dotykającą zwłaszcza osoby starsze, ale może wystąpić także w trakcie ciąży, po porodzie czy też w chorobach takich jak cukrzyca, schorzeniach neurologicznych lub przeroście prostaty. Najczęstszym typem inkontynecji jest nietrzymanie moczu, które objawia się oddawaniem moczu kropla po kropli podczas nawet niewielkiej aktywności. W leczeniu nietrzymania moczu stosuje metody behawioralne (ćwiczenia mięśni Kegla, elektrostymulację, trening pęcherza), leczenie farmakologiczne lub leczenie operacyjne.  

Nietrzymanie moczu – co to za schorzenie? Na czym polega inkontynencja? 

Problem nietrzymania moczu najczęściej występuje u kobiet, zwłaszcza w podeszłym wieku. Szacuje się, że dolegliwość ta dotyka średnio dwa razy częściej kobiety niż mężczyzn.  

Typowym objawem inkontynencji jest popuszczanie moczu, które może być związane w wysiłkiem, przepełnieniem pęcherza moczowego lub poczuciem nagłego parcia na pęcherz moczowy. Wysiłkowe nietrzymanie moczu, które jest najczęstszym typem inkontynencji, objawia się mimowolnym oddawaniem moczu nawet podczas niewielkiej aktywności fizycznej jak chodzenie, skakanie czy podnoszenie lekkich przedmiotów.  

Nietrzymanie moczu w ciąży i po porodzie  

Przyczyną nietrzymania moczu w ciąży oraz po porodzie jest osłabienie mięśni dna miednicy (tzw. mięśni Kegla). Na skutek działania hormonów oraz powiększającej się macicy dochodzi do ich rozluźnienia. Ponadto rosnąca macica uciska na pęcherz moczowy, powodując uczucie silnego parcia na pęcherz i potrzebę oddania moczu. W zapobieganiu oraz leczeniu nietrzymania moczu w ciąży i po porodzie pomocne są ćwiczenia mięśni dna miednicy polegające na zaciskaniu i rozluźnianiu mięśni Kegla.  

Nietrzymanie moczu u mężczyzn  

Najczęstszym powodem nietrzymania moczu u mężczyzn są dolegliwości ze strony gruczołu krokowego (prostaty). Przerost prostaty, który dotyczy nawet połowy mężczyzn po 60. roku życia, powoduje ucisk cewki moczowej, przez co mocz oddawany jest nawet po kilka kropli. Ponadto powiększający się gruczoł krokowy może uciskać na pęcherz moczowy powodując parcia naglące. Dodatkowo leki stosowane w leczeniu przerostu prostaty mogą wykazywać działanie moczopędne, przez co zwiększają ryzyko nietrzymania moczu. Przerost prostaty sprzyja także rozwojowi infekcji układu moczowego, których częstym objawem jest częstomocz oraz bolesne parcie na mocz.  

Nietrzymanie moczu u dzieci i młodzieży  

Do najczęstszych zaburzeń oddawania moczu u dzieci zaliczamy zaburzenia typu nietrzymania moczu oraz zaburzenia typu moczenia nocnego. Warto podkreślić, że dziecko w wieku trzech lat posiada umiejętność świadomego powstrzymania oddawania moczu. Kontrolę oddawania moczu dziecko osiąga początkowo w dzień, a następnie w nocy.  

Zaburzenia typu nietrzymania moczu polegające na mimowolnym oddawaniu moczu  u dzieci najczęściej spowodowane są przez choroby dotyczące dwóch układów: układu moczowego (wady nerek, pęcherza, cewki moczowej) lub układu nerwowego (przepukliny oponowo-rdzeniowe, urazy, mózgowe porażenie dziecięce, guzy rdzenia kręgowego).  

Nietrzymanie moczu – rodzaje 

Wyróżnia się trzy rodzaje przewlekłego nietrzymania moczu: 

Spowodowane jest ono osłabieniem mięśni dna miednicy, które są odpowiedzialne za prawidłową funkcję zwieraczy. Nietrzymanie moczu objawia się bezwiednym wyciekiem moczu z pęcherza na skutek wzrostu ciśnienia w jamie brzusznej spowodowanego kaszlem, kichaniem lub śmiechem. Do czynników rozwoju nietrzymania moczu zaliczamy otyłość, menopauzę, przewlekły kaszel, przebyte porody, zwłaszcza z dużą masą urodzeniową dziecka, częste infekcje dróg moczowych, zaparcia, ciężką pracę fizyczną oraz palenie papierosów.  

Nietrzymanie moczu z nagłym parciem objawia się silną potrzebą natychmiastowego oddania moczu. Spowodowane jest ono nadmierną i nieprawidłową pracą mięśni pęcherza, odpowiedzialnych za mikcję. Osoby cierpiące na nietrzymanie moczu z nagłym parciem odczuwają nagłą potrzebę oddania moczu nie tylko w dzień, ale i w nocy. Nagła potrzeba mikcji zazwyczaj występuje podczas zmiany pozycji ciała, dźwięku lejącej się wody czy podczas stosunku płciowego. Nietrzymanie moczu z parciem naglącym często występuje w chorobach takich jak pęcherz nadreaktywny, zapalenia pęcherza, przerost gruczołu krokowego czy choroby neurologiczne takie jak stwardnienie rozsiane lub choroba Parkinsona.  

Nietrzymanie moczu z przepełnienia pęcherza moczowego wywołane jest obecnością przeszkody utrudniającej odpływ moczu z pęcherza moczowego, przez co dochodzi do jego nadmiernego rozciągnięcia i mimowolnego wycieku moczu przez cewkę moczową. Ten typ nietrzymania moczu najczęściej dotyczy mężczyzn z powiększoną prostatą.  

Nietrzymanie moczu – stopnie  

Wyróżnia się trzy stopnie zaawansowania nietrzymania moczu: 

• I stopień – do niekontrolowanego wycieku moczu z cewki moczowej dochodzi na skutek nagłego i silnego napięcia mięśni brzucha, przez co dochodzi do wzrostu ciśnienia w jamie brzusznej (np. podnoszenie ciężkich przedmiotów, kaszel, kichanie, śmiech).  
• II stopień – mimowolny wyciek moczu powodują normalne, codzienne czynności takie jak bieganie, wchodzenie po schodach, praca fizyczna.  
• III stopień – wyciek moczu towarzyszy każdej czynności. Często dochodzi do wtórnych zakażeń dróg moczowych wymagających leczenia antybiotykami.  

Nietrzymanie moczu – przyczyny i czynniki ryzyka  

Do czynników wystąpienia nietrzymania moczu zaliczamy: otyłość, menopauzę, przewlekłe zaparcia, przebyte porody, zwłaszcza z dużą masą urodzeniową dziecka lub porody zabiegowe, przebyte operacje ginekologiczne, przerost gruczołu krokowego u mężczyzn oraz operacje chirurgiczne prostaty, palenie tytoniu. Nietrzymanie moczu występuje w przebiegu chorób takich jak cukrzyca, stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, guzy mózgu i rdzenia kręgowego.   

Nietrzymanie moczu – diagnostyka  

Podczas przeprowadzania diagnostyki nietrzymania moczu bardzo ważny jest dokładny wywiad dotyczący dolegliwości (w jakich sytuacjach pojawia się mimowolny wyciek moczu, ilość oddawanego moczu, stosowane leki, objawy towarzyszące takie jak parcia naglące oraz historię przebytych operacji chirurgicznych). Pomocne może być prowadzenie dzienniczka mikcji.

Do badań pomocnych podczas diagnostyki nietrzymania moczu zaliczamy badanie ogólne oraz posiew moczu, podstawowe badania krwi (morfologia, glukoza, elektrolity, CRP), badanie USG jamy brzusznej, badanie urodynamiczne. U kobiet zaleca się konsultację ginekologiczną, aby ocenić położenie narządów płciowych, natomiast u mężczyzn wskazane jest zbadanie gruczołu krokowego celem wykluczenia przerostu prostaty.  

Nietrzymanie moczu – leczenie  

Leczenie nietrzymania moczu zależne jest od jego rodzaju oraz stopnia zaawansowania dolegliwości. Problemem nietrzymania moczu zajmują się lekarze urolodzy.   

W przypadku nietrzymania moczu z parciem naglącym pomocna jest zmiana stylu życia w tym modyfikacja diety, ograniczenie spożywania alkoholu oraz kofeiny, ćwiczenia dna miednicy.  

Leczeniem pierwszego wyboru jest stosowanie ćwiczeń mięśni Kegla, przez co dochodzi do stopniowego wzmacniania mięśni dna miednicy. Mięśnie Kegla są odpowiedzialne za podtrzymywanie narządów jamy brzusznej, w tym także pęcherza moczowego. Warto pamiętać, aby ćwiczeń mięśni Kegla nie wykonywać w trakcie mikcji, gdyż mogą prowadzić do stanów zapalnych dróg moczowych. Ćwiczenia mięśni Kegla polegają na naprzemiennym zaciskaniu mięśni i ich rozluźnianiu (każdy etap powinien początkowo powinien trwać po ok. 2 sekundy, następnie po 5 sekund).  Należy pamiętać, aby nie zaciskać w trakcie ćwiczeń mięśni ud i pośladków. Zaleca się, aby mięśnie napinać podczas wydechu, a rozluźniać w trakcie wdechu. Ćwiczenia mięśni dna miednicy należy wykonywać regularnie, najlepiej kilka razy dziennie.  

W leczeniu nietrzymania moczu można zastosować elektrostymulacje, które polegają na stymulacji nerwów za pomocą elektrod pobudzających włókna nerwowe odpowiedzialne za funkcjonowanie mięśni miednicy i pęcherza. W metodzie tej wykorzystuje się elektrody, które umieszcza się na skórze sromu, w pochwie lub odbycie. Ich zadaniem jest generowanie rytmicznych impulsów pobudzających mięśnie dna miednicy do skurczów, dzięki czemu zwiększają one stopniowo swoją siłę i napięcie. Ponadto elektrostymulacja wspomaga regenerację uszkodzonych włókien nerwowych. Pomaga także zlokalizować mięśnie, które pacjent może później ćwiczyć samodzielnie.   

Pacjentom zgłaszającym problem nietrzymania moczu zaleca się prowadzenie tzw. dzienniczka mikcji, w którym należy notować dzienną ilość mikcji, liczbę epizodów oraz objętość mimowolnie oddawanie moczu oraz ilość nocnych mikcji.  

Nietrzymanie moczu – domowe sposoby na problem inkontynencji  

Do sposobów pomocnych u osób cierpiących na nietrzymanie moczu zaliczamy: 

• unikanie alkoholu, kofeiny, napojów gazowanych oraz soków z cytrusów, 
• dbanie o regularne wypróżnienia, unikanie zaparć poprzez stosowanie prawidłowej diety bogatej w błonnik, 
• rzucenie palenia papierosów (przewlekły kaszel predysponuje do nietrzymania moczu na skutek wzrostu ciśnienia w jamie brzusznej), 
• redukcja masy ciała w przypadku otyłości lub nadwagi, 
• dbanie o higienę intymną – unikanie infekcji dróg moczowo-płciowych. 

Produkty dla osób z nietrzymaniem moczu  

Osobom z problemem nietrzymania moczu zaleca się stosowanie chłonnych preparatów takich jak wkładki, specjalne majtki czy podkłady, które zmniejszą dyskomfort związany z uczuciem wilgoci oraz nieprzyjemnym zapachem. Produkty na nietrzymanie moczu można zakupić np. w aptece. 

W przypadku niewielkiej ilości wyciekającego moczu pomocne mogą być wkładki urologiczne lub specjalne podpaski, które chłoną niewielką ilość moczu. Jeśli mimowolnie dochodzi do oddawania większych ilości moczu, zaleca się stosowanie pieluchomajtek lub majtek chłonnych, które są w stanie zaabsorbować większą objętość płynów.  

Zalecenia dla osób cierpiących na inkontynencję  

W przypadku dolegliwości związanych z nietrzymaniem moczu ważna jest prawidłowa higiena okolic intymnych, gdyż mocz ma właściwości drażniące i często powoduje podrażnienia skóry. Zaleca się stosowanie specjalistycznych, łagodnych kosmetyków do higieny intymnej, które zapobiegają świądowi i pieczeniu. Podczas podmywania okolic intymnych należy pamiętać, aby strumień wody kierować ku tyłowi, dzięki czemu zmniejszy się ryzyko wystąpienia infekcji dróg moczowo-płciowych.  

Jak zapobiegać inkontynencji?  

Chcąc uniknąć wystąpienia nietrzymania moczu, zaleca się profilaktykę polegającą na utrzymywaniu prawidłowej masy ciała, unikaniu zaparć, ograniczeniu kofeiny, alkoholu, regularnym wykonywaniu ćwiczeń mięśni dna miednicy oraz unikaniu palenia tytoniu.