Czym się objawia przerost prostaty i jak go wyleczyć?

Prostata, czyli gruczoł krokowy zwany też sterczem występuje tylko u mężczyzn. Jest bardzo ważna dla męskiej płodności, ponieważ to właśnie ona produkuje płyn wchodzący w skład spermy — białawą, lepką wydzielinę. Znajduje się pod pęcherzem moczowym i przylega do odbytnicy, dlatego badanie odbywa się drogą określaną jako per rectum — przez odbyt. Średnia jej wielkość to około 4x3x2,5 cm. 

Kiedy występuje przerost prostaty?

Co się wtedy dzieje? Naukowcy wciąż do końca nie wiedzą, jak przebiega ten proces, ale obecnie dominuje teza, iż przerost prostaty związany jest przede wszystkim z rozrostem tak zwanego zrębu stercza. Zrąb składa się z tkanki łącznej i włókien mięśniowych. Nie jest to odrębna część gruczołu, lecz struktura mająca za zadanie nie tylko podtrzymać tkankę gruczołową prostaty (tzw. nabłonek gruczołowy), ale też dbać o rozmnażanie się i odżywianie jej komórek. W utrzymaniu prawidłowej budowy oraz pracy sterczu niezwykle ważna jest równowaga między zrębem a nabłonkiem gruczołu związana z właściwą proporcją białek odpowiedzialnych za wzrost komórek i hamujących ten proces.

Za powstawanie czynników wzrostu odpowiadają geny pobudzane przez testosteron. W sytuacji, gdy maleje jego poziom zmienia się stosunek między nim a estrogenem, którego produkcja pozostaje na tym samym poziomie. Komórki zrębu mają receptory estrogenu, więc wraz ze (pozornym) wzrostem tego hormonu następuje ich rozrost. Co gorsza, estrogeny (prawdopodobnie) hamują proces naturalnego obumierania komórek. Rozrost tkanki prostaty może też następować w wyniku mikrouszkodzeń w obrębie nabłonka gruczołu (uważa się, że mogą być one powodowane przez ejakulację), czyli pojawiające się tam stany zapalne. Ich naprawa niekiedy skutkuje nadmiernym rozrostem tkanki nabłonkowej. Ten proces występuje jednak przede wszystkim u młodych mężczyzn. Coraz częściej mówi się zatem, że za przerost prostaty postępujący wraz z wiekiem odpowiada głównie rozrost samego zrębu. 

Wśród innych przyczyn przerostu sterczu wymienia się zanieczyszczone środowisko (statystyki pokazują, że częściej chorują mieszkańcy dużych miast), a także otyłość, która nasila przemianę androgenów w estrogeny. 

Jakie są objawy przerostu prostaty?

Początkowo rozrost gruczołu krokowego nie powoduje żadnych objawów. W dalszej fazie symptomy związane są głównie z oddawaniem moczu (czyli mikcją), ponieważ przez prostatę przechodzi cewka moczowa. Jak łatwo sobie wyobrazić, „rosnące” tkanki gruczołu mogą ją uciskać, w pierwszej kolejności powodując tzw. częstomocz i uczucie podrażnienia pęcherza, a czasem nagłą potrzebę oddania moczu (również w nocy) skutkującą nawet mimowolnym oddaniem uryny. Objawy te wynikają z tego, że mięsień pęcherza moczowego, tzw. wypieracz na skutek przerostu sterczu również ulega przerostowi, dzięki czemu udaje się całkowicie opróżnić pęcherz. 

Niestety, dzieje się tak zazwyczaj tylko do pewnego czasu, ponieważ mięśnie pęcherza z czasem (także w wyniku przerostu gruczołu krokowego) zostają osłabione w wyniku zmniejszenia zdolności do skurczu lub ich zaniku. Zachodzą też zmiany w śluzówce pęcherza. To wszystko skutkuje upośledzeniem jego funkcji. W pęcherzu zaczyna zalegać mocz, powodując kolejne niezwykle przykre dolegliwości — są to tak zwane objawy przeszkody podpęcherzowej. Należy do nich uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza, przerywane oddawanie moczu, znaczne zmniejszenie ciśnienia strumienia moczu — nawet w takim stopniu, że chory oddaje mocz kroplami. 

Wszystkie te dolegliwości mogą być dla chorych niezwykle problematyczne i skutkować obniżeniem nastroju, bezsennością (kilkukrotne nocne wstawanie do łazienki nie należy do przyjemnych), a nawet depresją. Trudno się dziwić, skoro pacjenci zmuszeni do częstego, czasem bardzo nagłego oddawania moczu, rezygnują lub ograniczają wiele aktywności dających satysfakcję, takich jak podróżowanie, sport i oczywiście seks. 

Czy powiększona prostata zawsze daje przykre objawy?

Przerost prostaty to sprawa powszechna, ale czasem przebiega w taki sposób, że nie powoduje ucisku na tę część cewki moczowej, która przechodzi przez gruczoł krokowy. Zdarza się jednak (i nie wiadomo, co o tym decyduje), że już niewielki przerost sterczu powoduje kłopoty z oddawaniem moczu. Dlatego warto (szczególnie po wkroczeniu w drugie półwiecze życia) regularnie obserwować swoje ciało pod kątem ewentualnych zmian w mikcji oraz oczywiście systematycznie odwiedzać lekarza pierwszego kontaktu. 

Badania przerostu prostaty

Badanie przerostu sterczu to przede wszystkim badanie per rectum (pozwala stwierdzić czy doszło do powiększenia gruczołu) oraz wywiad lekarski służący ocenie m.in tego czy pacjent ma problemy związane z oddawaniem moczu. Kiedy występują, lekarz powinien zlecić analizę krwi — poziomu antygenu sterczowego PSA. Rośnie on właśnie wtedy, gdy dochodzi do rozrostu gruczołu krokowego. Drugim ważnym badaniem jest USG pod kątem przerostu prostaty — badanie podbrzusza wykonywane z pełnym pęcherzem oraz po opróżnieniu go. USG przezodbytnicze (TRUS) jest przede wszystkim zarezerwowane do diagnostyki w kierunku raka prostaty. 

Leczenie przerostu gruczołu krokowego

Leczenie przerostu sterczu powinno przede wszystkim wynikać z analizy objawów — dlatego tak ważny jest wywiad. Sam przerost prostaty nie musi wiązać się z dolegliwościami chorobowymi. Ogólnie można podzielić sposoby leczenia na 3 grupy: leczenie farmakologiczne, stosowanie preparatów roślinnych (fitoterapeutyków) i leczenie inwazyjne — zabieg lub operacja prostaty. Jeśli chodzi o farmakologię, skutkuje ona wtedy, gdy objawy są średnio nasilone. Do najczęściej stosowanych leków należą alfa-blokery, które blokując receptory komórek tkanek mięśniowych pęcherza, cewki moczowej i prostaty, przeciwdziałają ich skurczom, co ułatwia oddawanie moczu. Drugą grupą są inhibitory 5-alfa-reduktazy, których przedstawicielem jest finasteryd. Ich działanie polega na zmniejszeniu poziomu dihydrotestosteronu, dzięki czemu gruczoł krokowy obniża objętość. Finasteryd często łączy się z alfa-blokerami. 

Jako znacznie skuteczne ocenia się też fitoterapeutyki, czyli ekstrakty roślinne. Dowodzą tego badania, na przykład to wykonane w 2017 r. w Macedonii na grupie 70 mężczyzn w wieku 40-79 lat z objawowym przerostem stercza, którym podawano wyciąg z Serenoa repens. Wyniki pokazały istotną poprawę parametrów przepływu moczu u pacjentów leczonych preparatem w porównaniu z tymi osobami, które były jedynie obserwowane. Inne fitoterapeutyki to wyciągi z Pygeum africanum czy Urtica urens.

Gdy objawy się nasilają, a leki nie dają już wystarczających rezultatów, istnieje jeszcze możliwość leczenia inwazyjnego. Może być to zarówno leczenie endoskopowe, jak i otwarta operacja prostaty. Niestety, wśród pacjentów krąży opinia, że po operacji pojawiają się problemy z erekcją. Warto tu jednak dodać, że zwykle mają one podłoże psychiczne związane ze zjawiskiem tak zwanego wytrysku wstecznego, czyli cofania się nasienia do światła pęcherza. Dla mężczyzn bywa to krępujące — i właśnie ten stres (jak i sam lęk związany z operacją) może powodować zaburzenia erekcji. Podczas operacji nie ulegają uszkodzeniu naczynia krwionośne odpowiedzialne za wzwód. Zabieg nie ma też wpływu na tkankę nerwową. 

Co to jest „dojenie” prostaty? 

Inaczej mówiąc,  „dojenie” prostaty to jej masaż, podobnie jak badanie odbytu wykonywane palcem. Zabieg ten zaleca się jednak nie przy przeroście sterczu, ale stanach zapalnych tego gruczołu — jako metodę diagnostyczną umożliwiającą pobranie wydzieliny (następnie poddaje się ją badaniu laboratoryjnemu) prostaty oraz jako leczenie pomocnicze w terapii stanów zapalnych (zwłaszcza, jeśli przyczyną jest zastój upławów). Ma to na celu zmniejszenie napięcia sterczu oraz usunięcie z niego ropnej wydzieliny. U niektórych mężczyzn masaże zmniejszają bolesność prostaty w stanach zapalnych. 

Nie należy jednak w przypadku dolegliwości wskazujących na możliwość występowania zapalenia gruczołu krokowego (ból krocza czy okolic odbytu, często promieniujący w okolice krzyża) samodzielnie podejmować prób masażu bez wcześniejszego wywiadu lekarskiego. W ostrych stanach zapalnych mógłby on wywołać zakażenie.