Co to jest USG? Co warto wiedzieć o badaniu? Rodzaje, wskazania i przeciwskazania do badania ultrasonograficznego

USG (badanie ultrasonograficzne, ultrasonografia) to nieinwazyjne badanie diagnostyczne, pozwalające na dokładną ocenę narządów. Ultradźwięki wykorzystywane w tej metodzie mają bardzo szerokie zastosowanie w medycynie. Ultrasonografię wykonuje się przy diagnozowaniu schorzeń z większości specjalizacji medycznych. Jest to również podstawowe badanie obrazowe u pacjentek w ciąży. Badanie ultrasonograficzne jest bezpieczniejsze od RTG czy tomografii komputerowej, ponieważ nie niesie za sobą narażenia na promieniowanie jonizujące.

Czym jest badanie USG? Jakie są rodzaje badań ultrasonograficznych?

Ultrasonografia opiera się na zastosowaniu fal ultradźwiękowych, których źródło znajdujące się w głowicy urządzenia (ultrasonografu), przykładanej do powierzchni ciała. Fale dźwiękowe odbite przez narządy i tkanki wracają do głowicy, która przetwarza odebrane sygnały na obraz diagnostyczny. Jest to badanie trudne technicznie do wykonania oraz zinterpretowania, dlatego najczęściej wykonuje je lekarz specjalista.  Istnieje kilka rodzajów badań ultrasonograficznych. Ze względu na sposób badania i obrazowaną okolicę, wyróżnia się ultrasonografię wykonywaną przez powłoki ciała, badanie endosonograficzne – za pomocą głowicy wprowadzanej do otworów i jam ciała, USG śródoperacyjne i zabiegowe, a także badanie USG gałki ocznej i skóry.

Tomografia komputerowa jest jednak lepszym badaniem do diagnostyki urazów kości oraz przestrzeni wypełnionych gazami (płuca i przewód pokarmowy), a także chorób neurologicznych. Ultrasonografia ma przewagę nad TK pod tym względem, że pozwala ona na ocenę części ciała w ruchu, np. przy badaniu pracy serca czy stawów.

Jak wygląda badanie ultrasonograficzne?

Po wejściu do gabinetu lekarz poleci pacjentowi ułożenie się w odpowiedniej dla danego badania pozycji oraz poprosi o odsłonięcie odpowiedniej części ciała. Następnie nałoży na głowicę aparatu specjalny żel do ultradźwięków, który ma za zadanie zapewnić jej prawidłowe przyleganie. Podczas obrazowania lekarz przyłoży głowicę z żelem do ciała, a następnie uciskając, będzie przesuwał ją po odpowiednim obszarze. Na monitorze będzie widoczny obraz diagnostyczny. Ultrasonografia to badanie nieinwazyjne, łatwo dostępne oraz bezpieczne. W niektórych przypadkach jedynie ucisk lub chłodny żel może wywołać drobny dyskomfort.

Wskazania i przeciwwskazania do wykonania badania USG?

Istnieje wiele wskazań do wykonania ultrasonografii. Badanie to stosuje się w diagnostyce schorzeń większości narządów, jest również powszechnie stosowane w trakcie ciąży, pozwalając na monitorowanie rozwoju płodu. Główne wskazania do wykonania ultrasonografii to dolegliwości bólowe, powiększenie lub poszerzenie danej okolicy ciała, a także objawy nadczynności i niedoczynności tarczycy. USG jest ważnym badaniem w profilaktyce raka piersi, ponadto w podejrzeniu guzów i urazów. Wykonuje się je głównie u młodszych pacjentek, ze względu na większą zawartość tkanki gruczołowej sutka. W późniejszym wieku piersi składają się w większości z tkanki tłuszczowej i na tym etapie dokładniejszą metodą diagnostyczną jest mammografia lub tomosynteza (mammmografia cyfrowa 3D). USG piersi, w przeciwieństwie do mammografii, nie jest badaniem przesiewowym. Warto jednak, aby kobiety powyżej 25. roku życia wykonywały badanie USG piersi przynajmniej rak w roku, a pacjentki obciążone genetycznie (rak piersi w rodzinie) częściej, nawet co kwartał. Program przesiewowej mammografii obejmuje natomiast kobiety powyżej 50. roku życia. Ultrasonografia to bezpieczne, nieinwazyjne badanie, dlatego nie ma wielu przeciwwskazań. Nie należy jednak przeprowadzać tego badania w okolicy oparzeń, urazów kości lub ran.

Jak się przygotować do badania USG?

Przygotowanie do ultrasonografii zależy od rodzaju badania. Na USG jamy brzusznej pacjent zgłasza się na czczo (nie można jeść i pić na 6. do 8. godzin przed badaniem), a na dzień przed zaleca się spożywanie lekkostrawnych posiłków. Bezpośrednio przed badaniem pacjent nie powinien palić papierosów ani żuć gumy. Na badanie ultrasonograficzne układu moczowego pacjent zgłasza się z pełnym pęcherzem, co pozwoli na jego dokładną ocenę. W tym celu należy wypić 1–1,5 litra wody niegazowanej najpóźniej godzinę przed badaniem. Takie samo przygotowanie obejmuje badanie USG narządów miednicy mniejszej (prostaty, jajników, macicy) wykonywane przez powłoki brzuszne. USG transwaginalne powinno przeprowadzać się najlepiej w 5.–10. dniu cyklu.

Gdzie można wykonać badanie? Jaki jest koszt przeprowadzania USG? Czy USG jest badaniem refundowanym przez NFZ?

Badanie USG jest powszechnie dostępne – można je wykonać w większości szpitali, a także w przychodniach czy prywatnych placówkach diagnostycznych. Diagnostyka ultrasonograficzna jest też często wykonywana przy okazji wizyty u lekarza. Dla osób posiadających ubezpieczenie zdrowotne w NFZ wykonanie badania jest bezpłatne. Można je również zrobić odpłatnie w prywatnych placówkach. Koszt badania zależy od rodzaju USG, badanej części ciała oraz od miejsca wykonania badania, przeważnie mieszcząc się w zakresie od 130 do 350 zł. Skierowanie na ultrasonografię jest wymagane w przypadku badań finansowanych w ramach NFZ, nie jest natomiast potrzebne do badania opłacanego przez pacjenta, nie ma również terminu ważności. 

USG w ciąży? Jak często można wykonywać ultrasonografię?

USG można wykonywać w ciąży, ponieważ badanie to nie wykorzystuje szkodliwego dla płodu promieniowania. Ultrasonografia jest jedną z  podstawowych metod monitorowania rozwoju płodu i wykonuje się ją kilka razy w trakcie ciąży (średnio 3–4 razy). Pierwsze badanie USG można wykonać przed 10. tygodniem ciąży. Nie jest to badanie obowiązkowe, wykonuje się je ze wskazań lekarskich. Natomiast pierwszą obowiązkową ultrasonografię powinno się wykonywać między 11. a 13. tygodniem ciąży. Badanie na tym etapie określa się również jako USG genetyczne, ponieważ pozwala ono na wykrycie nieprawidłowości (wad wrodzonych) płodu. Następne badania USG wykonuje się między 18.–22. oraz 28.0–32. tygodniem ciąży. Dodatkowe USG przeprowadza się u pacjentek po terminie porodu.

Dowiedz się więcej o Kalendarzu badań w ciąży