TSH – o czym świadczy podwyższone i obniżone TSH? Wskazania do badania, normy, cena

TSH (hormon tyreotropowy) jest produkowany przez przysadkę mózgową i stymuluje tarczycę do wydzielania hormonów (trójjodotyroniny – T3 oraz tyroksyny – T4). Oznaczenie poziomu TSH we krwi jest podstawowym badaniem, dzięki któremu można sprawdzić, czy tarczyca funkcjonuje prawidłowo. Co oznacza podwyższone TSH lub obniżony poziom tyreotropiny?

Tarczyca jest nieparzystym narządem wydzielania wewnętrznego, który położony jest w przednio–dolnej części szyi. Odpowiedzialna jest za produkcję hormonów: tyroksyny (fT4) oraz trójjodotyroniny (fT3), jak również kalcytoniny. Praca tarczycy jest regulowana jest przez oś podwzgórze – przysadka poprzez wydzielanie przez te dwa narządy hormonów: tyreoliberyny (TRH) oraz tyreotropiny (TSH). Podstawowym badaniem, od którego zaczyna się diagnostykę zaburzeń czynności tarczycy jest badanie poziomu hormonu TSH.

Co to jest TSH? Kiedy bada się poziom TSH?

TSH to inaczej hormon tyreotropowy. Jest to hormon glikoproteinowy, który produkowany jest przez przysadkę mózgową. Regulacja wydzielania tyreotropiny odbywa się na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego z hormonami tarczycy. W sytuacji, kiedy wolna tyroksyna (fT4) i trijodotyronina (fT3) są niskie, poziom TSH jest wysoki. I odwrotnie – wysokie fT4 i wysokie fT3 powodują, że poziom TSH jest niski. 

Normy hormonu tyreotropiny we krwi

Trzeba pamiętać o tym, że normy TSH dla wieku są różne. TSH u dorosłego zawiera się w przedziale 0,4–4,0 mIU/l. Wyniki badań TSH wykraczające poza ten przedział (czyli nieprawidłowy poziom TSH) wymagają dalszej diagnostyki, przede wszystkim należy wtedy oznaczyć hormon tarczycy, jakim jest wolna tyroksyna (fT4) oraz trijodotyronia (fT3).

U dzieci bezpośrednio po urodzeniu za prawidłowy wynik TSH przyjmuje się jego poziom sięgający 19 mIU/l, przez pierwsze 10 tygodni życia dziecka poziom TSH waha się pomiędzy 0,6–10 mIU/l, u dzieci kilkuletnich jest to zakres 0,4–6,0 mIU/l, zaś u nastolatków norma TSH to 0,4–5,0 mIU/L. 

Podwyższone TSH – o czym świadczy?

Wysoki poziom TSH może świadczyć o tym, że pacjent cierpi z powodu niedoczynności tarczycy. TSH powyżej normy zwykle w takiej sytuacji współwystępuje z niskim poziomem fT4 oraz fT3, zaś tym zaburzeniom hormonalnym towarzyszą także charakterystyczne objawy:

• senność,
• zmęczenie,
• sucha i szorstka skóra, 
• wzmożone wypadanie włosów,
• słabe, łamiące się paznokcie,
• nadmierny przyrost masy ciała,
• zaparcia,
• ciągłe uczucie zimna,
• niskie ciśnienie tętnicze krwi, 
• spowolnione bicie serca (bradykardia). 

W przypadku, kiedy stwierdza się niski poziom fT3 oraz fT4, jak również wysoki poziom hormonu tyreotropowego, zawsze warto oznaczyć poziomy przeciwciał (anty-TG i anty-TPO – przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie oraz przeciwko peroksydazie tarczycowej) po to, aby stwierdzić czy pacjent nie cierpi na autoimmunologiczne, przewlekłe zapalanie tarczycy – chorobę Hashimoto, która jest najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy. 

Mogą też zdarzyć się sytuacje, w których wyniki badań tarczycy będą nietypowe. Jak je wówczas interpretować? Przyjmuje się, że:

• Prawidłowe stężenie FT4 i prawidłowe stężenie FT3 oraz zwiększone stężenie TSH – świadczy o subklinicznej niedoczynności tarczycy.
• Zmniejszone stężenie FT4 i prawidłowe lub zmniejszone stężenie TSH – świadczy o wtórnej lub trzeciorzędowej niedoczynności tarczycy.
• Stężenie FT4 małe, a stężenie TSH znacznie zwiększone – śpiączka hipometaboliczna.

Obniżone TSH – o czym świadczy?

Niski poziom TSH z kolei zwykle miewa związek z nadczynnością tarczycy. TSH poniżej normy związane jest zazwyczaj z wysokim poziomem fT3 oraz z wysokim poziomem fT4. Te zaburzone poziomy hormonów w przypadku nadczynności tarczycy dodatkowo połączone są z objawami typowymi dla „wzmożonej” pracy gruczołu tarczowego. Objawy nadczynności tarczycy to: 

• nadmierna nerwowość i rozdrażnienie,
• problemy ze snem,
• nadmierna utrata masy ciała, 
• biegunki,
• wysokie ciśnienie tętnicze krwi w połączeniu z przyspieszoną czynnością serca, czyli z tachykardią,
• delikatnie wilgotna skóra (mówi się, że skóra jest "aksamitna”),
• uczucie ciągłego gorąca.

Mogą zdarzyć się również w przypadku nadczynności tarczycy nietypowe wyniki poziomów hormonów:

• Prawidłowe (często w górnej granicy normy) stężenie FT4 lub FT3 i niski poziom TSH świadczy o subklinicznej nadczynności tarczycy.
• TSH wysokie oraz wysokie FT4 i FT3 świadczy o wtórnej nadczynności tarczycy.

TSH w ciąży 

Obniżone TSH w ciąży (w pierwszym trymestrze) można zwykle uznawać za stan fizjologiczny, ponieważ w tym czasie na obniżanie się poziomu hormonu tyreotropowego ma wpływ szybko narastający poziom gonadotropiny kosmówkowej beta–HCG Po stwierdzeniu niskiego poziomu TSH lekarz powinien jednak zlecić oznaczenie wolnych hormonów tarczycy, czyli badanie stężenia fT3 oraz badanie poziomu fT4, jak również poziomów przeciwciał przeciwko tyreoglobulinie (anty-TG) i przeciwko peroksydazie tarczycowej (anty-TPO), aby stwierdzić, czy ciężarna nie cierpi z powodu choroby Hashimoto. Jeśli wyniki wszystkich badań są prawidłowe, należy ciężarną wyłącznie obserwować. Badanie TSH u ciężarnych należy powtórzyć na początku II trymestru, kiedy zmniejsza się stopniowo efekt działania beta–Hcg. Jeśli wtedy poziom TSH oraz poziomy wolnych hormonów nie wrócą do normy, wówczas zajdzie potrzeba leczenia. 

Ile kosztuje badanie TSH i czy jest refundowane?

Cena TSH wykonywanego prywatnie nie jest wysoka i mieści się ona zwykle w przedziale 15–20 zł. Badanie TSH można zrobić praktycznie w każdym laboratorium diagnostycznym. Jeśli na oznaczenie poziomu TSH zostało wystawione skierowanie lekarskie, podlega ono refundacji przez NFZ. Trzeba pamiętać, że do badania zaleca się być na czczo, najważniejsze jest jednak, aby na pobranie krwi zgłosić się w godzinach porannych.