Badanie przeciwciał przeciwtarczycowych (TRAb) – wskazania, normy, interpretacja wyników

TRAb, czyli przeciwciała przeciwko receptorom hormonu stymulującego tarczycę (TSH). Mogą być stymulujące (naśladują działanie TSH, wywołując nadczynność tarczycy), zakłócające (utrudniają wiązanie się TSH z receptorem, wywołując chorobę Gravesa-Basedowa) lub blokujące (uniemożliwiają aktywność receptorów TSH, wywołując niedoczynność tarczycy). Badanie poziomu przeciwciał TRAb zleca się najczęściej w przypadku podejrzenia wystąpienia chorób autoimmunologicznych związanych z tarczycą. Zbyt wysokie miano TRAb jest wyjątkowo niebezpieczna w przypadku kobiet w ciąży, szczególnie w ostatnim trymestrze. Wówczas płód jest narażony na rozwój nadczynności gruczołu tarczowego, a tym samym istnieje ryzyko wystąpienia u niego m.in. wad wrodzonych.

Badanie przeciwciał przeciwtarczycowych to badanie wskazane w diagnostyce różnicowej oraz przy wyborze i monitorowaniu leczenia autoimmunologicznych chorób tarczycy, w tym m. in. choroby Hashimoto i choroby .

Czym są przeciwciała TRAb?

Przeciwciała TRAb to przeciwciała klasy IgG skierowane przeciwko receptorowi tyreotropiny (TSH), które poprzez aktywację enzymu, jakim jest cyklaza adenylowa i wzrost stężenia cAMP prowadzą do stymulacji wytwarzania hormonów tarczycy, czyli tyroksyny (T4) i trójjodotyroniny (T3) i nadczynności gruczołu (przeciwciała stymulujące tarczycę – TSAb) lub przeciwciała, które poprzez zniesienie wpływu TSH na gruczoł tarczowy prowadzą do jego niedoczynności (przeciwciała blokujące receptor TSH – TBAb). Występowanie przeciwciał TSAb charakterystyczne jest dla choroby Gravesa-Basedowa, natomiast przeciwciała TBAb występują w przebiegu autoimmunizacyjnego zapalenia tarczycy, które jest odmianą choroby Hashimoto.

Badanie przeciwciał TRAb wykonuje się w diagnostyce różnicowej, monitorowaniu leczenia i przy doborze terapii autoimmunologicznych chorób tarczycy, w tym w różnicowaniu choroby Gravesa-Basedowa i wola guzkowego nadczynnego (toksycznego).

Badanie TRAb – wskazanie

Wskazania do oznaczenia TRAb występują, gdy u pacjenta obserwuje się powiększoną tarczycę (tzw. wole) i/lub gdy wyniki innych wykonanych u niego oznaczeń (np. badanie poziomu tyreotropiny lub hormonów tarczycy: trójjodotyroniny – fT3 i tyroksyny – fT4) wskazują na zaburzenia funkcji gruczołu tarczowego. Badanie TRAb wykonuje się także kontrolnie w ocenie zaawansowania i w monitorowaniu efektywności leczenia chorób autoimmunologicznych tarczycy u osób dorosłych. U noworodków matek z chorobą Gravesa-Basedowa badanie TRAb wykonuje się w celu oceny ryzyka wystąpienia u nich chorób tarczycy, ponieważ przeciwciała TRAb należą do immunoglobulin mających zdolność przenikania przez łożysko z organizmu matki do płodu i również u dziecka mogą powodować zaburzenia czynności tarczycy.

W uzasadnionych przypadkach oznaczenie TRAb można wykonać także u pacjentów z innymi niż choroby tarczycy schorzeniami autoimmunologicznymi – np. u pacjentów z toczniem rumieniowatym układowym (SLE), reumatoidalnym zapaleniem stawów (RZS) lub niedokrwistością złośliwą, gdyż w przebiegu tych chorób również mogą pojawić się zaburzenia funkcji gruczołu tarczowego.

Choroba Gravesa-Basedowa – przyczyny i objawy

Choroba Gravesa-Basedowa jest autoimmunologicznym schorzeniem charakteryzującym się nadczynnością tarczycy. Najczęściej pojawia się u osób pomiędzy 20. a 40. rokiem życia. Udowodniono, że kobiety zapadają na chorobę Gravesa-Basedowa nawet 10 razy częściej niż mężczyźni oraz że w niektórych przypadkach choroba może mieć podłoże genetyczne. W części przypadków choroba ujawnia się niedługo po porodzie, a do innych czynników, które mogą mieć wpływ na jej pojawienie się należą m.in.: palenie papierosów, stres, duże spożycie jodu oraz wysoki poziom estrogenów w organizmie. W przebiegu choroby największe znaczenie ma pojawienie się autoprzeciwciał skierowanych do receptora TSH (TRAb), które pobudzając czynność komórek pęcherzykowych tarczycy do wydzielania hormonów prowadzą do nadczynności gruczołu. Do najczęstszych objawów choroby Gravesa-Basedowa należą: autoimmunologiczne zapalenie tkanek miękkich oczodołu powodujące wytrzeszcz oczu (tzw. orbitopatia tarczycowa) i zapalenie skóry (obrzęk śluzowaty) oraz tyreotoksykoza, czyli stan podwyższonego metabolizmu, na który składają się: ubytek masy ciała, kołatanie serca i tachykardia, drżenia mięśniowe, zmęczenie, potliwość i uczucie gorąca. Rzadkim, ale bardzo charakterystycznym objawem choroby jest akropachia tarczycowa, czyli niebolesny obrzęk palców rąk i/lub stóp z towarzyszącym podokostnowym zgrubieniem kości. W przebiegu choroby obserwuje się u pacjentów także występowanie innych, towarzyszących chorób autoimmunologicznych, np. łysienia plackowatego, bielactwa, niedokrwistości Addisona-Biermera (anemii złośliwej), RZS, miastenii lub autoimmunologicznej marskości wątroby. Objawy choroby mogą występować w następujących po sobie okresach zaostrzeń i remisji, u pacjenta może pojawić się także tzw. przełom tarczycowy, który stanowi nagłą i ciężką postać nadczynności tarczycy i nieleczony może stanowić bezpośrednie zagrożenie życia. Chorobę Gravesa-Basedowa diagnozuje się u pacjentów z przeciwciałami TRAb występującymi w połączeniu ze spadkiem poziomu TSH i jednoczesnym wzrostem fT4 (rzadziej również fT3), przy czym muszą na nią wskazywać również wyniki badań obrazowych (np. usg lub scyntygrafia tarczycy) i biopsji, a często także badanie okulistyczne.

Wysokie miano przeciwciał TRAb a ciąża

Nadczynność tarczycy w przebiegu choroby Gravesa-Basedowa charakteryzującej się obecnością przeciwciał TRAb może utrudniać pacjentkom zajście w ciążę. U pacjentek często występują nieregularne miesiączki i zaburzenia owulacji, a jeśli mimo choroby uda im się zajść w ciążę, jej utrzymanie będzie w dużej mierze zależało od wypełniania zaleceń lekarza ginekologa i endokrynologa, ponieważ obecność przeciwciał TRAb i leczenie tyreostatykami mogą niekorzystnie wpływać także na rozwijający się płód. Ciąża u pacjentek z chorobą Gravesa-Basedowa obarczona jest ryzykiem powikłań, do których należą m.in. poronienia we wczesnej ciąży, przedwczesny poród, stan przedrzucawkowy przebiegający z nadciśnieniem i białkomoczem oraz przełom tarczycowy.

U pacjentek, które dopiero planują ciążę, a występuje u nich nadczynność tarczycy w przebiegu choroby Gravesa-Basedowa, metodą leczenia stosowaną z wyboru nie powinno być leczenie jodem radioaktywnym. Wynika to z faktu, że w efekcie takiego leczenia mogą u nich przetrwać przeciwciała TRAb, które w okresie ciąży mogą zostać przeniesione przez łożysko do płodu i spowodować u niego wrodzoną nadczynność tarczycy, nawet w sytuacji, gdy w wyniku leczenia u matki wystąpi jatrogenna niedoczynność gruczołu tarczowego.

Badanie TRAb tuż po stwierdzeniu ciąży u pacjentki z chorobą Gravesa-Basedowa pozwala stwierdzić, czy jej dziecko narażone jest na płodową nadczynność tarczycy, przebiegającą m.in. z tachykardią, zahamowaniem wewnątrzmacicznego wzrastania, małogłowiem i wielowodziem. W przypadku potwierdzenia obecności przeciwciał w surowicy pacjentki ciężarnej badanie należy powtórzyć ok. 18.–22. tygodnia ciąży i – jeśli wynik badania nadal wskazuje na ich obecność, także ok. 30.–34. tygodnia. Kontrolne badanie TRAb wykonuje się już w surowicy dziecka tuż po porodzie i jeśli wykaże ono obecność przeciwciał, może wskazywać to na wrodzoną nadczynność tarczycy u noworodka, charakteryzującą się m.in. drażliwością, wzmożonym łaknieniem, skłonnością do biegunek i wymiotów, brakiem przyrostu masy ciała, gorączkowaniem i zaczerwienieniem skóry.

U ok. 5% pacjentek, które w ciągu ostatniego roku urodziły dziecko, może dojść do poporodowego (popołogowego) zapalenia tarczycy, które może przyjąć postać zarówno nadczynności, jak i niedoczynności gruczołu tarczowego, a w niektórych przypadkach prowadzić do naprzemiennego występowania obu tych stanów. U ok. 20% pacjentek poporodowe zapalenie tarczycy może rozwinąć się do pełnoobjawowej przewlekłej niedoczynności tarczycy (choroby Hashimoto). Przyczyn schorzenia upatruje się w nadreaktywności układu immunologicznego pacjentki po ciąży, a bardziej narażone są np. pacjentki z cukrzycą typu 1, z chorobami tarczycy w wywiadzie lub w rodzinie. Poporodowe zapalenie tarczycy objawia się najpierw fazą nadczynności gruczołu, przebiegającą ze wszystkimi jej objawami (tj. drażliwością, potliwością, tachykardią i utratą masy ciała), a następnie przechodzi w fazę niedoczynności tarczycy, charakteryzującą się uczuciem zimna, wzrostem masy ciała, ciągłym zmęczeniem, zaburzeniami koncentracji i pamięci, zaparciami i obrzękami. Niekiedy choroba przyjmuje wyłącznie postać nadczynności lub niedoczynności tarczycy, czasami z kolei charakteryzuje się naprzemiennym przebiegiem, w którym pomiędzy okresami nadczynności i niedoczynności pojawiają się fazy eutyreozy, czyli prawidłowej gospodarki hormonalnej.

Poporodowe zapalenie tarczycy nie zawsze wymaga leczenia, jeśli jednak wymaga, wdraża się leczenie zależne od typu choroby (nadczynność lub niedoczynność gruczołu) dominującego u pacjentki w danym momencie.

Badanie TRAb – przygotowanie, przebieg

Krew do badania pobiera się z żyły łokciowej pacjenta. Nie ma potrzebyi, by do badania TRAb przygotowywać się w szczególny sposób. Wskazane jest, aby pacjent pojawił się na badaniu krwi na czczo, czyli po około 8–12h od spożycia ostatniego posiłku, niemniej nie jest to konieczne.

Badanie TRAb – normy, interpretacja wyników

Uważa się, że przeciwciała są nieobecne w surowicy badanej, gdy poziom TRAb jest niższy niż 1,75 IU/L. Przeciwciała przeciwtarczycowe praktycznie nie występują u osób zdrowych niezależnie od płci i wieku, więc ich pojawienie się i wysokie miano w surowicy pacjenta może sugerować chorobę Gravesa-Basedowa, stan po leczeniu jodem radioaktywnym, zaburzenia funkcji tarczycy u noworodka lub oftalmopatię tarczycową.

W celu uzupełnienia diagnostyki razem z oznaczeniem TRAb wskazane jest zwykle także oznaczenie poziomów TSH, fT4 i fT3 oraz wykonanie sugerowanych przez lekarza badań obrazowych (w zależności od potrzeb: usg, scyntygrafia tarczycy, rezonans magnetyczny lub tomografia komputerowa) lub okulistycznych, a nawet biopsji gruczołu tarczowego.

Badanie TRAb – cena/refundacja i skierowanie

Gdy skierowanie na badanie TRAb otrzymamy od odpowiedniego specjalisty, np. lekarza endokrynologa, koszt badania pokryje Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ). Jeżeli zdecydujemy się na wykonanie badania poziomu przeciwciał prywatnie, badanie będzie kosztowało około 100–140 złotych, a na jego wynik będziemy oczekiwać kilka dni roboczych.