Amylaza trzustkowa (AMY) we krwi – badanie, wskazania, normy i interpretacja wyników

Trzustka jest gruczołem pełniącym w organizmie dwie zasadnicze funkcje: zewnątrzwydzielniczą i wewnątrzwydzielniczą. Wpływają one na prawidłowy przebieg procesu trawienia i metabolizmu oraz na gospodarkę węglowodanową. Choroby trzustki, skutkujące zaburzeniami w wydzielaniu enzymów trzustkowych lub poziomie insuliny i glukagonu, prowadzą do poważnych konsekwencji w pracy całego organizmu. Ze względu na to, że objawy tych chorób są zazwyczaj niespecyficzne i przez bardzo długi czas mogą pozostać niezauważone przez pacjenta, jedynym sposobem na ich wczesne wykrycie jest regularne wykonywanie badań profilaktycznych, wśród których największe znaczenie ma oznaczenie aktywności dwóch enzymów – amylazy trzustkowej oraz lipazy. Oznaczenia te są także niezbędne w diagnostyce i różnicowaniu guzów oraz przewlekłych i ostrych zapaleń trzustki, jak również u pacjentów skarżących się na ostre i nawracające bóle okolic nadbrzusza.

Co to jest amylaza trzustkowa?

Enzymy wydzielane przez trzustkę, takie jak amylaza, lipaza i elastaza, wchodzą w skład tzw. soku trzustkowego, który trafia do dwunastnicy, gdzie odpowiada za trawienie i rozkład podstawowych składników odżywczych: cukrów, tłuszczów i białek. Produkcja enzymów trzustkowych jest regulowana przez hormony układu pokarmowego, które są wydzielane np. w odpowiedzi na rozciąganie się ściany żołądka po spożyciu posiłku. Jeżeli procesy te ulegną zakłóceniu lub też dojdzie do uszkodzenia komórek trzustki, np. w wyniku jej zapalenia – może dochodzić do zaburzeń w wydzielaniu hormonów trzustkowych (insuliny i glukagonu) widocznych w wynikach badań laboratoryjnych.

Amylaza trzustkowa jest jedynym enzymem odpowiedzialnym za trawienie skrobi oraz innych wielocukrów, czyli węglowodanów złożonych, obecnych w produktach spożywczych. Amylaza hydrolizuje wiązania w cząsteczkach wielocukrów, rozkładając ją dzięki temu na mniejsze fragmenty, co jest niezbędne do prawidłowego przebiegu całego procesu trawienia. Rozkład cukrów złożonych rozpoczyna się już w jamie ustnej, a następnie jest kontynuowany w dwunastnicy i jelicie cienkim.

Amylaza jest enzymem produkowanym nie tylko przez trzustkę, ale także przez gruczoły ślinowe (ślinianki), komórki jelita cienkiego, gruczoły mleczne, a nawet jajniki i jądra, w związku z czym wyróżnia się aż 8 izoform tego enzymu, czyli odmian różniących się nieznacznie budową chemiczną. Amylaza trzustkowa, która jest izoformą produkowaną jedynie przez komórki wydzielnicze trzustki, trafia do krwi w momencie, gdy dochodzi do niedrożności przewodów wydzielniczych lub martwicy komórek trzustki i dzięki temu może być wykorzystywana jako marker zapalenia lub innych chorób tego narządu. Po upływie ok. 8.–10. godzin amylaza obecna w osoczu jest wydalana z moczem, dzięki czemu oznaczenie poziomu amylazy w moczu również może być wykorzystywane do potwierdzenia przebytego zapalenia trzustki, nawet w przypadku gdy poziom enzymu we krwi znajduje się w zakresie normy. Podwyższone stężenie amylazy w moczu utrzymuje się dłużej niż we krwi.

Jeżeli w ramach badania oceniana jest ogólna pula amylazy we krwi, a nie sama izoforma trzustkowa, wzrost jej stężenia może wynikać także z zaburzeń w pracy innych narządów wewnętrznych, np. zapalenia otrzewnej lub nerek. Dodatkowo, jeżeli wysokiemu poziomowi amylazy we krwi nie towarzyszy jednoczesny wzrost stężenia tego enzymu w moczu, można podejrzewać, że przyczyną tego stanu może być np. niewydolność nerek lub makroamylazemia.

Wskazania do badania poziomu amylazy trzustkowej

Oznaczenie poziomu amylazy trzustkowej jest wykonywane najczęściej u pacjentów z podejrzeniem ostrego lub przewlekłego zapalenia trzustki. Objawami wskazującymi na możliwość tych schorzeń są przede wszystkim bóle w nadbrzuszu, którym może towarzyszyć gorączka, nudności lub wymioty, a także biegunka i wynikająca z niej utrata masy ciała, wzdęcia, czy obecność krwi w stolcu. Badanie stężenia amylazy jest także wykorzystywane przy podejrzeniu perforacji wrzodu żołądka lub dwunastnicy, niedrożności i niedokrwienia jelit, nadużywania alkoholu lub kamicy żółciowej. Zleca się je także przy podejrzeniu stłuszczenia trzustki.

Poziom amylazy a stres

Oznaczenie poziomu amylazy we krwi jest badaniem, które profilaktycznie powinny wykonywać wszystkie osoby dorosłe, szczególnie jeżeli są narażone na ostry lub przewlekły stres. Podwyższony poziom adrenaliny prowadzi do zwiększonej produkcji enzymów trawiennych, co może skutkować m.in. zapaleniem śluzówki, rozwojem choroby wrzodowej, przewlekłymi zaparciami lub biegunkami, jak również podwyższonym poziomem enzymów trzustkowych. W konsekwencji może także dochodzić do zaostrzenia objawów chorób i dolegliwości ze strony układu pokarmowego.

Amylaza – przygotowanie i przebieg badania

Aby oznaczyć poziom amylazy, konieczne jest pobranie próbki krwi żylnej, podobnie jak w przypadku większości badań laboratoryjnych. Do oznaczenia należy przystąpić na czczo, pamiętając także, aby w dniu poprzedzającym badanie AMY nie spożywać alkoholu i leków wiążących wapń, a także zawierających w swoim składzie cytryniany lub szczawiany. Warto również zgłosić lekarzowi fakt zażywania doustnych środków antykoncepcyjnych oraz wszystkich innych przyjmowanych leków, ponieważ wiele z nich może wpłynąć na wynik oznaczenia. Przejściowy wzrost stężenia amylazy (trwający ok. 48–72h) występuje także u pacjentów, którzy wykonywali gastroskopię lub badania obrazowe z użyciem kontrastu.

Amylaza (AMY) – normy, niska, podwyższona

Prawidłowy poziom AMY we krwi powinien mieścić się w przedziale od 25 do 125 IU/l, natomiast u osób w wieku powyżej 70. r.ż. pomiędzy 20 a 160 IU/l.

Do obniżenia aktywności amylazy może dochodzić w wyniku rozległego uszkodzenia miąższu trzustki, np. na skutek ostrego, piorunującego zapalenia trzustki lub zaawansowanej fazy przewlekłego zapalenia trzustki, ale także w przebiegu mukowiscydozy, ciężkiego uszkodzenia wątroby, zawału serca, zatrucia ciążowego, rozległych oparzeń, a także u pacjentów z podwyższonym poziomem lipidów we krwi lub zażywających leki wiążące wapń. Są to jednak sytuacje stosunkowo rzadkie. Dużo częściej natomiast zdarza się, że poziom amylazy we krwi ulega podwyższeniu.

Do najważniejszych przyczyn wysokiego stężenia amylazy zaliczono wydostanie się enzymu z przewodów wyprowadzających trzustki na skutek jej zapalenia. Należy jednak pamiętać, że w przypadku ostrego zapalenia trzustki – wzrost poziomu enzymu jest znacznie większy (w granicach rzędu 575–1150 U/l) niż w przypadku zapaleń przewlekłych.

Wśród pozostałych przyczyn wzrostu aktywności amylazy wymienia się m.in.:

• niedrożność dróg żółciowych,
• niedrożność przewodów trzustkowych,
• niedrożność jelit,
• urazy brzucha,
• perforację lub pękniecie wrzodów przewodu pokarmowego,
• zapalenie lub kamicę pęcherzyka żółciowego, 
• zapalenie wyrostka robaczkowego,
• zapalenia otrzewnej,
• niewydolność nerek,
• zapalenie ślinianek (czyli tzw. „świnkę”),
• niektóre rodzaje nowotworów,
• choroby autoimmunologiczne,
• towarzyszącą cukrzycy kwasicę ketonową,
• ciążę pozamaciczną,
• alkoholizm,
• palenie papierosów lub uzależnienie od narkotyków.

Wyjątkowym przypadkiem podwyższonego poziomu amylazy we krwi, bez jednoczesnego wzrostu jej stężenia w moczu, jest natomiast makroamylazemia – schorzenie o podłożu genetycznym, którego skutkiem jest łączenie się cząsteczek amylazy ze sobą i tworzenie dużych kompleksów enzymatycznych, które nie mogą być usunięte wraz z moczem. Stan ten jednak nie prowadzi do żadnych niekorzystnych konsekwencji zdrowotnych i nie wymaga leczenia.

Badanie amylazy – cena/refundacja, skierowania

Skierowanie na badanie aktywności amylazy w ramach NFZ może być wystawione zarówno przez lekarza specjalistę, jak i lekarza rodzinnego, czyli tzw. lekarza pierwszego kontaktu. Jeżeli pacjent chce wykonać badanie na własną rękę, powinien być przygotowany na koszt mniej więcej 10–20zł, w zależności od punktu pobrań, w którym wykonuje badanie.