Glukagon – działanie, rola w organizmie, normy. Kiedy badać jego stężenie we krwi?
W naszym organizmie panuje równowaga hormonalna. Jest ona ogromnie ważna, bowiem każdy z hormonów wpływa na wiele naszych narządów, a jego niedobór lub nadmiar skutkuje poważnymi zaburzeniami. Trzustka, poza funkcją enzymatyczną, pełni także funkcję gruczołu wydzielania wewnętrznego. Odpowiada za wydzielanie insuliny (komórki beta) oraz glukagonu (komórki alfa), które działają przeciwstawnie do siebie.
Glukagon – co to za hormon? Jaka jest jego rola w organizmie?
Glukagon jest białkiem złożonym z 29 aminokwasów wydzielanym przez komórki alfa trzustki. Glukagon działa odwrotnie niż insulina, czyli zwiększa stężenie glukozy we krwi, stąd jego główne zastosowanie w leczeniu hipoglikemii, zwłaszcza po zbyt dużej dawce insuliny. Ponadto glukagon działa na serce (zwiększa częstotliwość rytmu serca poprzez zwiększone wydzielanie amin katecholowych), nerki (działanie moczopędne i sodopędne), przewód pokarmowy (hamuje produkowanie soku żołądkowego, osłabia perystaltykę jelit).
Jak glukagon zapobiega hipoglikemii?
Glukagon i insulina działają antagonistycznie. Podczas gdy insulina zmniejsza stężenie glukozy we krwi (stąd jej leczenie w cukrzycy), glukagon wręcz przeciwnie – zwiększa jej stężenie we krwi (stąd jego rola w leczeniu niedocukrzenia). Glukagon robi to poprzez:
- uwalnianie glukozy z jej magazynów zawartych w glikogenie wątrobowym,
- zwiększanie powstawania glukozy z innych źródeł, np. aminokwasów,
- uwalnianie zapasów tłuszczu z tkanek.
Proces rozpadu glikogenu (czyli niezbędnych zapasów energetycznych) do glukozy nazywa się glikogenolizą. Zapasy glikogenu są głównie w wątrobie, ale też w mięśniach. Są one konieczne do wszystkich niemal procesów życiowych, głównie dla mózgu, którego glukoza jest jedynym źródłem energetycznym.
Enzymatyczny proces wytwarzania glukozy z innych źródeł, np. niektórych aminokwasów, ale także mleczanów (tworzone podczas bardzo intensywnego wysiłku fizycznego) oraz gliceroli (z rozpadu tkanki tłuszczowej), nazywa się glukoneogenezą.
Normy glukagonu we krwi
Norma stężenia glukagonu we krwi to około 50–100 ng/l. Bardzo rzadko obserwujemy obniżone jego stężenie – np. u nowonarodzonych dzieci w przypadku zbyt dużych dawek insuliny u cukrzycowej matki w ciąży.
Zbyt wysokie stężenie glukagonu we krwi możemy obserwować w chorobach trzustki (przewlekłe zapalenie, rak), w marskości wątroby, w niewydolności nerek lub serca, w posocznicy, w zaburzeniach hormonalnych (akromegalia, choroba Cushinga).
Glukagon – po co i kiedy badać jego poziom?
Glukagon badamy w przypadku podejrzenia cukrzycy typu 1 lub podejrzenia guza trzustki wydzielającego glukagon (glucagonoma).
W przypadku diagnostyki rodzaju cukrzycy badamy m.in. stężenie peptydu C na czczo oraz w teście z glukagonem. Podajemy pacjentowi dożylnie 1 mg glukagonu i po 6 minutach badamy próbkę krwi. Niskie stężenie peptydu C na czczo i po glukagonie oznacza cukrzycę typu 1.
Jeśli po stymulacji glukagonem stężenie peptydu C jest bardzo wysokie (podobnie na czczo), może to oznaczać glucagonomę – guza trzustki wydzielającego glukagon. W przypadku guza możemy obserwować także utratę masy ciała, niedokrwistość oraz przewlekłe zmiany skórne obejmujące kończyny z towarzyszącymi zmianami języka – połyskliwy, wygładzony – i zajadami w kącikach ust. Zmiany skórne mają charakter złuszczających, brązowo-czerwonych rumieniowatych wykwitów z powierzchownym oddzielaniem naskórka – mówimy o nich rumień wędrujący nekrolityczny.
Jak i kiedy należy podać glukagon?
W aptekach dostępny jest zestaw z glukagonem, składający się z fiolki z suchą substancją oraz strzykawki i igły z rozpuszczalnikiem. Trzeba samodzielnie wstrzyknąć rozpuszczalnik do substancji suchej, wymieszać i nabrać ponownie do strzykawki. Taki roztwór podajemy podskórnie lub domięśniowo. Zastrzyk ten jest wypisywany na ryczałt (cena około 4 zł) przez diabetologa pacjentom leczonym insuliną.
