Hipoglikemia (niedocukrzenie) – czym jest? Objawy, przyczyny i pierwsza pomoc

W ciągu jednego roku przybywa około 10 milionów nowych chorych na cukrzycę. Konsekwencją coraz większej ilości chorych oraz dłuższego ich życia, jest coraz większa liczba powikłań przewlekłych wynikających z cukrzycy. Jednak znacznie groźniejsze są powikłania ostre, z których najczęstsze jest niedocukrzenie. 

Hipoglikemia (niedocukrzenie) – co to takiego? 

Hipoglikemię definiujemy jako obniżenie stężenia glukozy poniżej 70 mg/dl (3,9 mmol/l), niezależnie od występowania klinicznych jej symptomów (może bowiem ich nie być). Objawy hipoglikemii mogą pojawić się także przy wyższych wartościach glikemii, jeśli doszło do szybkiego jej spadku w krótkim czasie. 

Czy niedocukrzenie może być groźne? 

W przypadku obniżania się poziomu cukru we krwi dochodzi najczęściej do uruchomienia mechanizmów obronnych, to znaczy do wydzielania hormonów działających antagonistycznie (odwrotnie) do insuliny. Komórki alfa wysepek trzustkowych są pobudzone do uwalniania glukagonu, a układ nerwowy współczulny jest pobudzony do uwalniania adrenaliny. Na poziomie ośrodkowego układu nerwowego i podwzgórza dochodzi do stymulacji przysadki i zwiększonego uwalniania hormonu wzrostu oraz hormonów pobudzających wydzielanie kortyzolu. 

Nasz mózg potrzebuje powyżej 100 g glukozy/dobę – to jego główne źródło energii. Mózg nie ma możliwości zmagazynowania glukozy. Spadek stężenia glukozy, czyli niski poziom cukru we krwi, powoduje zaburzenia pracy mózgu, a nawet obumieranie neuronów – komórek ośrodkowego układu nerwowego. To może doprowadzić do nieodwracalnego uszkodzenia mózgu, a nawet śmierci pacjenta. 

Hipoglikemia – rodzaje 

Wyróżnia się trzy rodzaje hipoglikemii: 
– jatrogenną (egzogenną), 
– głodową (na czczo), 
– reaktywną. 

Hipoglikemię jatrogenną powoduje głównie stosowanie niektórych doustnych leków przeciwcukrzycowych, insuliny. Może do niej dojść także w wyniku dużego wysiłku fizycznego, głodzenia, spożycia dużej ilości alkoholu. 

Hipoglikemię głodową powoduje nierównowaga miedzy syntezą glukozy w wątrobie a jej tkankowym zużyciem. Najważniejszymi jej przyczynami jest wyspiak trzustki lub niektóre zespoły endokrynologiczne (np. choroba Addisona czy niedoczynność przysadki mózgowej), a także niewydolność wątroby i choroby nerek. 

Hipoglikemia reaktywna to niedocukrzenie po posiłku. Obserwujemy ją we wczesnej fazie cukrzycy, a także u chorych z zaburzeniami opróżniania żołądkowego oraz u osób po resekcji żołądka lub jelita cienkiego. Wiąże się z opóźnionym czasem wydzielania insuliny endogennej w stosunku do wchłaniania pokarmu. 

Można także wyróżnić typy hipoglikemii ze względu na obraz kliniczny i nasilenie objawów na: 
– łagodną (często bezobjawowa), 
– umiarkowaną (ustępuje po posiłku, pacjent sam sobie radzi), 
– ciężką (nasilone objawy, aż do utraty świadomości, drgawek, śpiączki cukrzycowej – wymagana jest pomoc innych). 

Objawy niedocukrzenia (hipoglikemii) 

Objawy kliniczne niedocukrzenia można podzielić na neurowegetatywne (adrenergiczne, neurogenne) i neuroglikopeniczne (neurologiczne, psychiczne). Pierwsze występują we wczesnej fazie spadku cukru i są związane z działaniem hormonów antagonistycznych do insuliny. Mogą to być: 

– niepokój, drażliwość, nerwowość, wzmożona pobudliwość, 
– osłabienie, 
– bladość, 
– wzmożona potliwość, drżenie,  
– przyspieszenie czynności serca i wzrost ciśnienia, 
– poszerzenie źrenic. 

Jeśli pacjent przeoczy powyższe objawy i nie spożyje czegoś słodkiego, to dochodzi do dalszych objawów neuroglikopenicznych, wynikających z “głodowania” mózgu. Mogą to być: 

– trudności kojarzenia i myślenia, 
– zaburzenia orientacji, mowy, koordynacji ruchów, 
– splatanie, amnezja, 
– drgawki, 
– utrata przytomności i śpiączka cukrzycowa. 

Przyczyny hipoglikemii  

Główne, najczęstsze przyczyny hipoglikemii (niedocukrzenia) to: 

– za niskie spożycie węglowodanów w diecie, opuszczanie posiłków, 
– upośledzenie wchłaniania glukozy w przewodzie pokarmowym,
– upośledzona produkcja glukozy w wątrobie, 
– nadmierne zużycie glukozy, 
– choroby endokrynologiczne, 
– niektóre doustne leki przeciwcukrzycowe, insulina (zwłaszcza źle dawkowana) 
– nadmierny wysiłek fizyczny, 
– nadmierne spożycie alkoholu, 
– wyniszczenie nowotworowe. 

Pierwsza pomoc przy objawach hipoglikemii. Jak postępować przy niedocukrzeniu? 

Postępowanie doraźne u pacjenta z łagodną hipoglikemią polega na podaniu cukru prostego zawierającego około 15 g glukozy. Może to być płynna glukoza, kostki cukru, krówka lub słodki napój, najlepiej typu cola. Jeżeli po 15 minutach stężenie cukru jest nadal niskie, należy powtórzyć podanie 15 g glukozy (reguła 15/15). 

Jeśli występują zaburzenia świadomości, należy zastosować 20 ml 20% glukozy dożylnie, a następnie wlew z 10% glukozy dożylnie pod kontrolą glikemii lub jeśli nie mamy takiej możliwości – 1 mg glukagonu domięśniowo lub podskórnie.

Jak zapobiegać niedocukrzeniu? 

1. Osoba chora na cukrzycę na każdej wizycie u diabetologa powinna być pytana o objawy i częstość występowania hipoglikemii, a także edukowana w tym zakresie. 
2. Pacjent z dużym ryzykiem wystąpienia spadków cukru powinien mieć w lodówce glukagon, a jego rodzina powinna umieć przygotować i wykonać iniekcję. 
3. Należy „wyłapać” pacjentów z  nieświadomością hipoglikemii (nieodczuwanie patologicznie niskich poziomów cukru występująca głównie w długo trwającej cukrzycy typu 1) i szczególnie wnikliwie ich monitorować (systemy ciągłego monitorowania glikemii), ewentualnie zmienić sposób leczenia oraz cele wyrównania metabolicznego na nieco wyższe.