Hipoglikemia reaktywna (poposiłkowa) – przyczyny i objawy. Postępowanie przy niedocukrzeniu po posiłku

Niemal każde niedocukrzenie, czyli spadek poziomu cukru, kojarzy się z chorymi na cukrzycę. Jednak mało kto wie, że hipoglikemia reaktywna może przydarzyć się także człowiekowi bez cukrzycy, pozornie zdrowemu. Jak rozpoznać niedocukrzenie po posiłku? W jaki sposób leczy się hipoglikemię poposiłkową? Podpowiadamy.

Hipoglikemia reaktywna – czym jest niedocukrzenie poposiłkowe? 

Hipoglikemia reaktywna, inaczej zwana niedocukrzeniem poposiłkowym, to spadek stężenia glukozy we krwi występujący 2–3, a nawet 4 godziny po posiłku. Może dawać typowe objawy (takie jak drżenie rąk, kołatanie serca, pocenie się, poczucie głodu) oraz ustępować po zjedzeniu węglowodanów prostych. To najczęściej prowadzi do mechanizmu tak zwanego “błędnego koła”, bowiem spożycie cukrów prostych spowoduje duży wyrzut insuliny i po pewnym czasie ponowny spadek stężenia glukozy we krwi z objawami niedocukrzenia. Lepiej temu zatem zapobiegać. 

Przyczyny hipoglikemii reaktywnej 

Hipoglikemia poposiłkowa może mieć różne przyczyny: 

• może występować u pacjentów po resekcji żołądka lub jelita cienkiego – u tych osób jest ona związana z opóźnionym i nadmiernym wydzielaniem insuliny przez trzustkę w stosunku do wchłaniania pokarmów (30–90 minut po posiłku),
• może poprzedzać na wiele lat wystąpienie cukrzycy typu 2 (wczesna faza choroby i insulinooporność) – u tych osób jest związana z zaburzeniem pierwszej fazy wydzielania insuliny w odpowiedzi na wysokowęglanowy posiłek oraz w następstwie z nadmiernym kompensacyjnym wydzielaniem insuliny (3–5 godzin po posiłku). Może wynikać ze zmniejszonej wrażliwości tkanek obwodowych na insulinę. U tych pacjentów obserwujemy czynniki ryzyka wystąpienia cukrzycy typu drugiego (przede wszystkim nadwagę i otyłość),
• może być idiopatyczna, czyli o nieznanej przyczynie – tu także obserwujemy nadmierne wydzielanie insuliny i w rezultacie spadek stężenia cukru po posiłku bogatym w węglowodany, szczególnie proste. Jednak u tych osób, w odróżnieniu od poprzedniej grupy, nie ma czynników ryzyka wystąpienia cukrzycy typu 2. 

Objawy i postępowanie przy zbyt niskim cukrze w hipoglikemii reaktywnej 

Objawami hipoglikemii reaktywnej jest obecność wszystkich elementów tzw. triady Whipple’a: 

1. pojawienie się objawów hipoglikemii, 
2. potwierdzone obniżenie stężenia glukozy we krwi, 
3. objawy ustępujące po spożyciu węglowodanów. 

Typowe objawy niedocukrzenia to: 

• pocenie się, 
• bladość, 
• uczucie głodu, 
• kołatanie serca, 
• drżenie rąk, drętwienie, dreszcze,  
• lęk, 
• rozdrażnienie, 
• bóle i zawroty głowy, 
• senność, osłabienie, zmęczenie, 
• zaburzenia ostrości widzenia, podwójne widzenie, 
• zaburzenia koncentracji i pamięci, uczucie pustki w głowie, 
• niewyraźna mowa, 
• dziwaczne zachowania, często agresywne, 
• omdlenie. 

Diagnostyka i leczenie hipoglikemii po posiłkowej 

Niestety, nie ma szczegółowych zaleceń dotyczących diagnostyki hipoglikemii reaktywnej u osób bez rozpoznanej cukrzycy. 

Najlepszy byłby proponowany przez wielu autorów test obciążenia mieszanym posiłkiem, zawierającym 60% węglowodanów, 10% tłuszczów i 30% białka – jest on bardziej fizjologiczny niż standardowa krzywa cukru z 75 gramami glukozy, jednak niemal niemożliwy do wystandaryzowania. 

Najbardziej praktyczne wydawałoby się rozpoznanie w domu pacjenta za pomocą glukometru – podczas wystąpienia objawów niedocukrzenia, jednak koszt pasków diagnostycznych jest wysoki, ponadto krew włośniczkowa nie może służyć do diagnostyki, a jedynie do monitorowania glikemii u chorych z rozpoznaną cukrzycą. 

Najczęściej wykonywany w praktyce jest OGTT (krzywa cukru) przedłużony, czyli oznaczenie stężenia glukozy po 120, 150, 180 i 240 minutach od podania 75 g glukozy, najlepiej połączone z oznaczeniem stężenia insuliny. W hipoglikemii reaktywnej obserwujemy nadmierny wzrost wydzielania insuliny, opóźniony względem najwyższego stężenia glukozy w surowicy i oczywiście wtórny spadek cukru.  

Leczenie powinno obejmować głównie postępowanie związane ze zmianą nawyków żywieniowych, przede wszystkim:  

• ograniczeniem węglowodanów prostych (cukier, słodycze, napoje słodkie, soki owocowe, owoce z puszki, suszone), lecz jeśli  mają pojawić się w diecie, to dopiero po posiłku mieszanym (zawierającym białko i tłuszcz).,
• posiłki powinny być spożywane często, najlepiej z duża zawartością błonnika, o niskim indeksie glikemicznym, nie można doprowadzać do długich okresów niejedzenia, głodzenia. 
• należy unikać alkoholu – może on spowodować niedocukrzenie. 

Dieta dla osób z hipoglikemią reaktywną – jak powinna wyglądać? 

Najważniejszą zasadą dietetyczną jest jedzenie śniadań oraz spożywanie kolejnych posiłków w odstępach 3–4 godzinnych, wolno i spokojnie. Każdy posiłek powinien zawierać różne produkty bogate w tłuszcze, białka i węglowodany złożone. Konieczne jest unikanie spożycia produktów słodkich, zwłaszcza łączenie ich z alkoholem.  Dopuszczalne jest zjedzenie węglowodanów prostych w małej ilości po posiłku złożonym z białek, tłuszczów i węglowodanów złożonych. 

Wskazówki dla osób z hipoglikemią poposiłkową. Hipoglikemia reaktywna a ciąża 

Najważniejszym i najczęściej wystarczającym postępowaniem jest zmiana nawyków żywieniowych. Nie ma żadnych przeciwwskazań do czynnego uprawiania sportu pod warunkiem systematycznych posiłków. Osoby pragnące zredukować masę ciała powinny robić to pod okiem dietetyka. 

Hipoglikemia reaktywna nie jest przeciwwskazaniem do zajścia w ciążę. Podczas ciąży należy przestrzegać tych samych zasad żywieniowych co poza ciążą.