Cukrzyca MODY – co ją powoduje i jak się objawia? Diagnostyka i leczenie cukrzycy MODY

Cukrzyca nie jest jednorodną chorobą, to grupa chorób metabolicznych, mających jedną wspólną cechę – podwyższone stężenie glukozy we krwi. Przyczyny mogą być różne w typach cukrzycy. Wyróżnia się dwa stany, które, pomimo podwyższonego stężenia glukozy we krwi, nie spełniają kryterium rozpoznania cukrzycy – są to nieprawidłowa glikemia na czczo i nieprawidłowa tolerancja glukozy. To stany przedcukrzycowe, które można rozpoznać jedynie po wykonaniu doustnego testu obciążenia glukozą (OGTT). 

Cukrzyca MODY – czym jest i jakie są jej rodzaje? 

MODY (ang, Maturity Onset Diabetes of the Young) – to typ cukrzycy rzadkiej (stanowi 2–5% wszystkich przypadków), występującej u ludzi młodych, o łagodnym przebiegu i dobrej reakcji na leczenie dietą i lekami doustnymi. Można powiedzieć w uproszczeniu, że jest to rodzaj cukrzycy typu 2 występującej u ludzi młodych (między 10. a 30. rokiem życia). Nie obserwuje się jednak cech insulinooporności (jak w przypadku typowej cukrzycy typu 2). Ta bowiem związana jest głównie z nadwagą lub otyłością, której tu nie obserwujemy. Dotychczas zdiagnozowano 11 typów cukrzycy typu MODY związanych z mutacjami różnych genów.  

Najlepiej poznane są podtypy 1–6: 

• MODY 1 – mutacja hepatocytowego czynnika jądrowego (HNF4A MODY, hepatocyte nuclear factor 4α),
• MODY 2 – mutacja glukokinazy (GCK MODY),
• MODY 3 – mutacja hepatocytowego czynnika jądrowego 1α (HNF1A),
• MODY 4 – mutacja czynnika promotora insuliny 1 (PDX1 MODY),
• MODY 5 – mutacja hepatocytowego czynnika jądrowego 1β (HNF1B MODY),
• MODY 6 – mutacja NEUROD1/BETA2 (NEUROD1 MODY).

Cukrzyca MODY – przyczyny 

Cukrzyca MODY występuje rodzinnie, często w kolejnych pokoleniach, co sugeruje jej podłoże genetyczne. Przyczyną choroby jest defekt – mutacja – pojedynczego genu odpowiedzialnego za wydzielanie insuliny przez komórki beta trzustki i dziedziczonego w sposób autosomalny dominujący, czyli niesprzężony z płcią, co oznacza, że połowa dzieci chorego rodzica każdej płci zachoruje. MODY to cukrzyca monogenowa. 

Objawy cukrzycy MODY – co wskazuje na ten typ cukrzycy? 

Cukrzyca typu MODY ma często niezauważalny początek. Typowe jest podwyższone stężenie glukozy na czczo. Zdarza się, że obserwujemy dość typowe objawy dla cukrzycy, tj.: 

• zmęczenie,
• nadmierną senność,
• pragnienie,
• wielomocz,
• brak lub nadmierny apetyt,
• spadek masy ciała.   

Z uwagi na młody wiek pacjenta często myślimy wtedy o cukrzycy typie 1, jednak nie stwierdzamy autoprzeciwciał we krwi. Stężenie insuliny nie jest wysokie jak w przypadku cukrzycy typu 2.  

Cukrzycy typu MODY towarzyszą często objawy i manifestacje ze strony innych narządów, co często ułatwia nieco postawienie rozpoznania. Częstym symptomem jest obniżenie progu nerkowego dla glukozy, czyli pojawienie się cukru w moczu, nawet przy dobrym poziomie cukru we krwi. Zdarzają się także wady rozwojowe układu moczowo-płciowego, np. dwurożna macica lub brak jajnika, brak bądź niedorozwój nerki, inne jej położenie czy torbiele. Rzadszymi objawami towarzyszącymi MODY są mnogie gruczolaki wątroby i zanikowa trzustka. 

Diagnostyka i leczenie cukrzycy MODY 

Samo rozpoznanie cukrzycy typu MODY nie należy do łatwych, u części pacjentów bowiem glikemia na czczo jest prawidłowa lub tylko nieznacznie podwyższona. W doustnym teście obciążenia glukozą, zwanym popularnie krzywą cukru, charakterystyczna bywa mała różnica (w MODY 2) lub duża, powyżej 100 mg/dl, różnica (w MODY 3) między wartością glikemii na czczo a glikemią po 2 godzinach. Ważne są także: rodzinny wywiad cukrzycy, u któregoś z rodziców, szczupła lub normalna budowa ciała i młody wiek. Jednak pewne rozpoznanie i różnicowanie podtypu dają tylko badania genetyczne. Niestety ich dostępność jest znacznie ograniczona.  

Podstawą leczenia cukrzycy MODY jest dieta cukrzycowa oraz pochodne sulfonylomocznika (SU). W podtypie 1, 3 i 4 można leczyć długo pochodnymi SU. Jednak 30–40% pacjentów z podtypem 1 i 3 będzie potrzebowało po niedługim czasie trwania choroby włączenia insuliny.  

Podtyp 2 może być leczony samą dietą. Jest on najłagodniejszy w swoim przebiegu i niezwykle rzadko daje powikłania typowe dla cukrzycy, nawet po wielu latach trwania. U większości osób z podtypem 5 trzeba stosować insulinę od początku choroby lub w niedługim czasie po rozpoznaniu. Jest to najcięższa odmiana cukrzycy MODY dotychczas poznana. 

Cukrzyca MODY a cukrzyca typu 1 i typu 2 

Rozpoznanie i różnicowanie z cukrzycą typu 1 jest ważne, bowiem w MODY mamy inne postępowanie. W tym celu należy wykonać badania na przeciwciała przeciwwyspowe oraz anty GAD, które są obecne w cukrzycy typu 1 i typu LADA, a nie ma ich w MODY. Także stężenie peptydu C, który jest wydzielany równoważnie z insuliną, będzie z reguły wyższe w MODY niż w cukrzycy typu 1. 

W różnicowaniu z typem 2 cukrzycy należy wykonać badanie stężenia insuliny na czczo i policzyć wskaźnik HOMA (wskaźnik insulinooporności, wartość HOMA powyżej 2 świadczy o insulinooporności) 

HOMA-IR = insulina na czczo mU/ml x glikemia na czczo (mmol/l) 
                               _________________________________________ 
                                                             22,5 

lub oznaczyć stężenie insuliny na czczo i w drugiej godzinie OGTT (test obciążenia glukozą). Duży wyrzut insuliny w odpowiedzi na bodziec w postaci 75 g glukozy świadczy pośrednio o insulinooporności, a ta przemawia za cukrzycą typu 2. 

Wskazówki dla pacjenta z cukrzycą MODY 

Należy znaleźć Ośrodek Referencyjny, mający doświadczenie w diagnostyce i leczeniu cukrzycy MODY, bowiem każdy jej podtyp może wymagać odrębnego podejścia.