Cukrzyca ciążowa – jak rozpoznać? Przyczyny i leczenie

Cukrzyca ciążowa to jedna z częściej obserwowanych chorób występujących w ciąży – dotyka ponad 10 proc. kobiet spodziewających się dziecka. Czym jest cukrzyca ciążowa? Jakie są jej objawy i jakie badania należy wykonać, aby ją rozpoznać? Jak wygląda leczenie cukrzycy ciążowej?

1. Cukrzyca w ciąży – czym jest cukrzyca ciążowa? 
2. Cukrzyca ciążowa - przyczyny
3. Cukrzyca ciążowa - objawy
4. Jakie badania wykonać, żeby zdiagnozować cukrzycę ciążową? 
5. Czy cukrzyca ciążowa jest groźna dla dziecka? 
6. Leczenie cukrzycy ciążowej 
7. Dieta w cukrzycy ciążowej – co jeść? 
8. Czy cukrzyca ciążowa przechodzi po porodzie?
9. Cukrzyca ciążowa – jak uchronić się przed zachorowaniem? 

Cukrzyca w ciąży – czym jest cukrzyca ciążowa? 

Cukrzyca ciążowa to stan hiperglikemii, czyli podwyższonego poziomu glukozy we krwi, po raz pierwszy rozpoznawany w ciąży. Zwykle diagnozowana jest w drugim trymestrze. Szacuje się, że cukrzyca ciążowa występuje u ok. 14 proc. ciężarnych. Na przestrzeni ostatnich lat liczba zachorowań stale rośnie. Wzrost ten związany jest z coraz większym odsetkiem ciąż wśród kobiet obarczonych czynnikami ryzyka cukrzycy ciążowej. 

Cukrzyca ciążowa czy cukrzyca w ciąży?

Warto mieć świadomość, że podwyższony poziom glukozy we krwi obserwowany u kobiet spodziewających się dziecka może świadczyć o dwóch odmiennych problemach zdrowotnych. Czym innym bowiem jest omawiana cukrzyca ciążowa (związana ze zmianami hormonalnymi) a czym innym cukrzyca w ciąży – zaburzenie metaboliczne, które obecne było jeszcze przed zapłodnieniem, choć zdarza się, że dopiero w okresie ciąży zostaje zdiagnozowane. 

Cukrzyca ciążowa zwykle mija po porodzie, cukrzyca obserwowana przed ciążą jest chorobą przewlekłą, utrzymującą się również po narodzinach dziecka.

Cukrzyca ciążowa - przyczyny

Jakie są przyczyny cukrzycy ciążowej? Rosnący poziom hormonów umożliwiających utrzymanie ciąży i rozwój płodu (progesteron, estrogen, laktogen łożyskowy, prolaktyna) osłabia działanie insuliny – białka wydzielanego przez trzustkę, odpowiadającego za transport glukozy z krwi do komórek docelowych. Reakcją na insulinooporność w ciąży jest wzmożone wydzielanie insuliny przez komórki beta trzustki, który to mechanizm pozwala na utrzymanie prawidłowego poziomu glukozy we krwi. 

U kobiet, u których gospodarka glukozowo-insulinowa jest zaburzona, mechanizmy wyrównujące poziom cukru zawodzą, co prowadzi do rozwoju cukrzycy ciążowej. Wciąż jednak nie do końca wiadomo, dlaczego u niektórych pacjentek choroba wystąpi, a u innych nie. Bez wątpienia ryzyko zachorowania rośnie u kobiet: 

• zmagających się z nadwagą lub otyłością; 

• nieaktywnych fizycznie; 

• chorujących na cukrzycę ciążową w poprzednich ciążach; 

• u których zdiagnozowano zespół policystycznych jajników lub nadciśnienie tętnicze; 

• z obciążonym wywiadem rodzinnym w kierunku cukrzycy; 

• które w poprzednich ciążach urodziły dziecko ważące ponad 4 kg; 

• w wieku powyżej 35 lat.

Cukrzyca ciążowa - objawy

Większość przypadków cukrzycy ciążowej diagnozowana jest przypadkowo, podczas badań kontrolnych. Jednak u niektórych kobiet objawy cukrzycy ciążowej występują wcześniej i obejmują: 

• zwiększony apetyt, 

• wzmożone pragnienie, 

• częste oddawanie moczu, 

• senność i zmęczenie, 

• zawroty głowy, 

• niewielką utratę masy ciała. 

Objawy te mogą towarzyszyć również fizjologicznej ciąży, dlatego często nie budzą niepokoju. Jednak ich wystąpienie każdorazowo należy skonsultować z lekarzem prowadzącym ciążę.

Jakie badania wykonać, żeby zdiagnozować cukrzycę ciążową? 

Jakie badania wykrywają cukrzycę ciążową? Pierwszym badaniem przesiewowym w kierunku zaburzeń metabolizmu węglowodanów jest oznaczenie poziomu glukozy na czczo we krwi w 10. tygodniu ciąży. Wynik uznaje się za prawidłowy, jeśli nie przekracza 92 mg/dl. U pacjentki wykonuje się wtedy rutynowy test doustnego obciążenia glukozą (OGTT) między 24. a 28. tygodniem ciąży. 

Test OGTT w ciąży polega na oznaczeniu poziomu cukru na czczo, a następnie po spożyciu roztworu 75 g glukozy i ponownym pomiarze jej stężenia we krwi po 60 i 120 minutach. Celem badania jest ocena odpowiedzi organizmu na nagły wzrost poziomu cukru.

Jak przygotować się do testu OGTT? 

Badanie należy wykonać w godzinach porannych, na czczo (po 8–10 godzinach od poprzedniego posiłku). Między spożyciem roztworu glukozy a kolejnymi pobraniami krwi należy pozostać w przychodni, w pozycji siedzącej, nie jedząc i nie spożywając płynów. Efektem przyjęcia tak dużej jednorazowej dawki cukru mogą być nudności i zawroty głowy, dlatego na badanie warto przyjść z osobą towarzyszącą. 

Jakie są normy cukru w ciąży?  

Jak rozpoznać cukrzycę ciążową na podstawie wyników testu OGTT? Prawidłowa wartość na czczo nie przekracza 92 mg/dl, po 60 minutach – 180 mg/dl, a po 120 minutach – 153 mg/dl. Wyższe wartości w którymkolwiek punkcie czasowym wskazują na rozwijającą się cukrzycę ciążową. 

Wyjątkiem są ciężarne ze stężeniem glukozy na czczo powyżej 126 mg/dl potwierdzonym w dwóch badaniach – w tej grupie test OGTT byłby zbyt ryzykowny, dlatego rozpoznanie cukrzycy w ciąży stawia się bez jego wyniku. 

Czy są inne badania na cukrzycę ciążową? 

Pomocne może być oznaczenie poziomu hemoglobiny glikowanej (HbA1c), która jest badaniem mającym na celu monitorowanie glikemii. Uważa się, że HbA1c powyżej 6,5 proc. wskazuje na rozwijającą się cukrzycę. Jednak nie jest ono rekomendowane jako główne badanie diagnostyczne w ciąży. Dlaczego? Poziom HbA1c odzwierciedla dłuższy okres glikemii, w ciąży zaś rozwój zaburzeń w metabolizmie węglowodanów może mieć bardziej gwałtowny przebieg. Po drugie, badanie to cechuje mniejsza czułość. Złotym standardem pozostaje więc test OGTT, a oznaczenie HbA1c w ciąży może mieć wartość pomocniczą (ocena kontroli glikemii podczas leczenia cukrzycy, ocena ryzyka powikłań u płodu). 

Czy cukrzyca ciążowa jest groźna dla dziecka? 

Jakie są skutki cukrzycy ciążowej dla dziecka? Krążąca we krwi matki glukoza przenika przez łożysko – tym sposobem u dziecka również dochodzi do hiperglikemii. Dzieci matek z nieleczoną lub nieprawidłowo leczoną cukrzycą ciążową mają większe ryzyko: 

• makrosomii (masy urodzeniowej przekraczającej 90. centyl dla odpowiedniego wieku płodowego, płci i rasy); 

• wad wrodzonych (głównie układu nerwowego i serca); 

• rozwoju cukrzycy, nadwagi i otyłości w późniejszych latach życia; 

• komplikacji okołoporodowych (problemów z oddychaniem, z pracą serca), co może wymagać przedłużonej hospitalizacji; 

• epizodów hipoglikemii w krótkim czasie po porodzie. 

Jak jeszcze cukrzyca ciążowa wpływa na ciążę? 

Cukrzyca ciążowa powoduje szereg komplikacji nie tylko u dziecka, ale również u matki. Makrosomia płodu zwiększa ryzyko powikłań okołoporodowych: pęknięcia krocza, porodu zabiegowego, konieczności indukcji porodu czy wykonania cięcia cesarskiego. 

U kobiet z nieprawidłową kontrolą cukru we krwi często występuje wielowodzie (związane z oddawaniem przez dziecko dużych ilości moczu, co również jest wynikiem hiperglikemii). Wielowodzie z kolei jest jednym z czynników ryzyka porodu przedwczesnego (przed 37. tygodniem ciąży). Z cukrzycą ciążową powiązano również stan przedrzucawkowy – groźne powikłanie ciąży charakteryzujące się nadciśnieniem tętniczym, zagrażające zdrowiu dziecka i matki. 

Leczenie cukrzycy ciążowej 

Celem leczenia cukrzycy jest wyrównanie poziomu cukru w ciąży – normy mówią o poziomie 70–90 mg/dl na czczo i przed posiłkami oraz < 120 mg/dl godzinę po posiłku. Kluczowym elementem skutecznego leczenia jest samodzielna, regularna kontrola glikemii przy pomocy glukometru. U większości pacjentek objawy cukrzycy ciążowej są na tyle łagodne, że udaje się uzyskać kontrolę glikemii wyłącznie dzięki modyfikacji stylu życia (włączeniu diety cukrzycowej i aktywności fizycznej). 

Jeśli mimo zmiany nawyków żywieniowych i regularnego ruchu hiperglikemia utrzymuje się, należy rozpocząć insulinoterapię. Kobieta powinna zostać objęta opieką diabetologa w wyspecjalizowanej placówce, mającej doświadczenie w leczeniu cukrzycy ciążowej. 

Dieta w cukrzycy ciążowej – co jeść? 

Dieta przy cukrzycy ciążowej ma kluczowe znaczenie w osiągnięciu normoglikemii. Jej celem jest nie tylko utrzymanie właściwego poziomu cukru, ale również zapewnienie prawidłowego przyrostu masy ciała matki (nadmierne tycie w okresie ciąży jest niezależnym od cukrzycy czynnikiem nadmiernego wzrastania płodu). Dieta u kobiet z prawidłowym BMI przed ciążą powinna dostarczać 35 kcal na kg masy ciała, u kobiet z nadwagą i otyłością – 25-30 kcal na kg masy ciała. W diecie białko powinno stanowić 30 proc. zapotrzebowania kalorycznego, tłuszcze – 20-30 proc., a węglowodany 40-50 proc.

Jak radzić sobie z cukrzycą ciążową przy pomocy diety?

Oto kilka najważniejszych zasad: 

1. Jedz regularnie, ale mniej – codzienna dieta powinna uwzględniać 5-6 posiłków, z 2-3-godzinnymi odstępami między nimi. Dłuższe przerwy w jedzeniu mogą spowodować gwałtowne skoki poziomu cukru. Jedząc częściej, nie zapominaj o zmniejszeniu objętości każdego z posiłków. 

2. Pamiętaj o dodatkowej kolacji – jeśli zauważysz u siebie wysoki cukier tuż po przebudzeniu, włącz do jadłospisu drugą kolację – niewielki posiłek spożywany ok. godziny przed zaśnięciem. Chroni on przed nocną hipoglikemią i gwałtownym skokiem poziomu cukru o poranku. 

3. Kontroluj spożycie węglowodanów – zamiast cukrów prostych (jasnego pieczywa z mąki pszennej, jasnego makaronu, białego ryżu, kaszy kuskus czy manny) wybieraj produkty pełnoziarniste (ciemne pieczywo, kaszę gryczaną, pęczak czy bulgur, brązowy ryż, pełnoziarnisty makaron). 

4. Pamiętaj o źródłach pełnowartościowego białka i dobrych tłuszczów – spożywaj chudy nabiał i mięsa oraz ryby. Sięgaj po rośliny strączkowe (fasolę, soczewicę, cieciorkę) oraz pestki, nasiona i wysokiej jakości oleje roślinne. 

5. Zwracaj uwagę na indeks glikemiczny (IG) posiłków, który określa wpływ produktu na wzrost poziomu glukozy – w diecie powinno być jak najwięcej produktów o niskim (< 50) i średnim (55–75) indeksie glikemicznym, unikać natomiast należy produktów o indeksie wysokim (> 75). 

Zastanawiając się, co jeść przy cukrzycy ciążowej, warto pamiętać, że prawidłowa dieta pozwala na osiągnięcie normoglikemii i chroni tym samym przed powikłaniami cukrzycy ciążowej. Początkowo przyswojenie wszystkich zasad może wydawać się trudne, dlatego warto skorzystać z porady dietetyka, który stworzy indywidualnie przygotowany plan żywienia, uwzględniający obecną masę ciała, wiek ciążowy, poziom glikemii, ale także preferencje smakowe.

Zanim wybór wskazanych produktów stanie się oczywisty, warto również pamiętać, że na IG produktów wpływa szereg czynników: 

• czas gotowania (produkt rozgotowany ma wyższy IG niż przygotowany al dente); 

• rozdrobnienie (im większe rozdrobnienie, tym wyższy IG); 

• obecność białek i tłuszczów (połączenie posiłku węglowodanowego np. z dobrej jakości oliwą czy jajkiem zmniejsza jego IG); 

• tempo jedzenia (im szybciej jemy, tym szybszy wzrost poziomu cukru we krwi). 

Te ogólne wskazówki mogą pomóc w wyborze właściwszych produktów, zanim komponowanie diety cukrzycowej wejdzie nam w krew. 

Czy cukrzyca ciążowa przechodzi po porodzie?

Czy cukrzyca ciążowa mija po porodzie? To pytanie zadaje sobie wiele mam, które zmagają się z tą chorobą. Tak, zwykle po porodzie, kiedy ustanie wpływ hormonów ciążowych na wydzielanie insuliny, cukrzyca ciążowa ustępuje. Niestety, kobiety, które choć raz jej doświadczyły, mają ponad siedmiokrotnie wyższe ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2 w przyszłości. 

Pacjentki często zastanawiają się również, czy cukrzyca ciążowa może wrócić przy kolejnej ciąży. Tak, epizod cukrzycy zwiększa ryzyko jego ponownego wystąpienia w następnych ciążach. 

Cukrzyca ciążowa – jak uchronić się przed zachorowaniem? 

W profilaktyce cukrzycy ciążowej najważniejsze czynniki to: 

• dążenie do utrzymania prawidłowej masy ciała; 

• zdrowy tryb życia (aktywność fizyczna, odpowiednio zbilansowana dieta wykluczająca produkty wysoko przetworzone, słone i słodkie przekąski, dania typu fast-food); 

• nieodwlekanie decyzji o ciąży (wiek jest jednym z czynników ryzyka cukrzycy ciążowej); 

• pozostawanie pod ścisłą kontrolą lekarza w przypadku obciążonego wywiadu rodzinnego (cukrzyca w rodzinie, cukrzyca ciążowa w poprzednich ciążach). 

Wiedząc, jak zapobiegać cukrzycy ciążowej, można ograniczyć ryzyko jej pojawienia się, a także wcześniej wdrożyć odpowiednie postępowanie, jeśli mimo wszystko wystąpi. Podjęcie terapii zmniejsza ryzyko powikłań zarówno dla dziecka, jak i matki.