Progesteron – badanie, normy, niedobór, nadmiar, interpretacja wyników badania. Progesteron a ciąża

Progesteron jest żeńskim hormonem płciowym, syntetyzowanym z cholesterolu i wydzielanym przez jajniki, nadnercza i łożysko. U mężczyzn, w niewielkich ilościach, produkowany jest w jądrach i nadnerczach. Progesteron pełni w organizmie kobiety wiele funkcji, jednak najważniejszą jego rolą jest wpływ na implantację zarodka w macicy i utrzymanie ciąży. Spadek jego stężenia w odpowiednim momencie cyklu wywołuje miesiączkę, ale może również wiązać się z utratą ciąży, zwłaszcza na jej wczesnym etapie. Badanie poziomu progesteronu użyteczne jest m.in. w określaniu przyczyn niepłodności, monitorowaniu owulacji czy diagnostyce nawracających poronień.

Progesteron – co to jest? Jakie ma właściwości ten żeński hormon płciowy?

Progesteron to hormon steroidowy z grupy progestagenów, wydzielany przez ciałko żółte jajnika w odpowiedzi na stymulujące działanie hormonu luteinizującego (LH). W mniejszych ilościach progesteron wytwarzany jest również przez same jajniki, nadnercza i łożysko. U mężczyzn za jego produkcję odpowiadają jądra i nadnercza. U kobiet progesteron odpowiada głównie za regulację cyklu miesiączkowego i utrzymanie zagnieżdżonego w macicy zarodka. W przypadku, gdy mimo wystąpienia owulacji w organizmie kobiety nie dojdzie do zapłodnienia uwolnionej komórki jajowej, ciałko żółte ulega rozpadowi, przez co stężenie progesteronu ulega obniżeniu. W konsekwencji rozpoczyna się krwawienie i kolejny cykl miesiączkowy. Kiedy jednak w organizmie kobiety dojdzie do ciąży, progesteron odpowiada za przygotowanie błony śluzowej macicy do przyjęcia zapłodnionego jaja poprzez stymulację tworzenia naczyń krwionośnych odżywiających błonę śluzową macicy oraz stymulację gruczołów nabłonka do wydzielania składników odżywiających rozwijający się zarodek. Progesteron bierze również udział w tworzeniu się łożyska.

Kiedy należy wykonać badanie progesteronu?

Badanie poziomu progesteronu wykonywane jest zwykle w diagnostyce podłoża niepłodności u kobiet – w tej sytuacji wykonuje się je zwykle w pakiecie z oznaczeniem pozostałych hormonów, takich jak FSH, LH (lutropina), estradiol, testosteron czy prolaktyna. Badanie progesteronu wskazane jest również w monitorowaniu owulacji, diagnostyce chorób jajników (w tym PCOS – zespołu policystycznych jajników), krwawień i zaburzeń miesiączkowania o nieznanej etiologii. Badanie progesteronu użyteczne jest również przy podejrzeniu ciąży pozamacicznej lub zagrażającego poronienia, a także w diagnostyce ciąży wysokiego ryzyka i w trakcie terapii progesteronowej. Badanie poziomu progesteronu u mężczyzn wykonuje się zwykle w diagnostyce wrodzonego przerostu nadnerczy oraz przy uszkodzeniach przysadki lub podwzgórza.

Jaki jest właściwy poziom progesteronu w ciąży?

Progesteron odpowiada za prawidłowy przebieg i utrzymanie ciąży, a oznaczenie jego poziomu pozwala na ocenę funkcji łożyska i rozwoju płodu. Przez cały okres trwania ciąży progesteron moduluje odpowiedź immunologiczną organizmu matki, zapobiegając odrzuceniu przez nią płodu, a także wzmacnia mięśnie miednicy, hamuje skurcze macicy i stymuluje rozwój tkanki gruczołów piersiowych do prawidłowego wytwarzania pokarmu po porodzie. Zbyt niski poziom lub brak progesteronu zwłaszcza w początkowym okresie ciąży może natomiast skutkować poronieniem.

Progesteron – przebieg badania krwi

Badanie progesteronu wykonywane jest w surowicy krwi żylnej, pobranej zwykle z żyły łokciowej. Do badania poziomu progesteronu nie trzeba specjalnie się przygotowywać, niemniej – z uwagi na dobowe zróżnicowanie jego wydzielania – należy je wykonać w godzinach porannych. Nie jest wymagane by być na czczo, ale w związku z tym, że zwykle badanie poziomu progesteronu wykonywane jest w pakiecie z oznaczeniem innych parametrów, takich jak np. morfologia krwi żylnej, oznaczenie poziomu glukozy czy badania biochemiczne, wskazane jest powstrzymanie się od spożywania posiłków na co najmniej 8.–12. godzin przed pobraniem krwi. Na wynik badania czeka się z reguły nie dłużej niż jeden dzień.

Należy pamiętać, że u kobiet termin pobrania krwi na badanie progesteronu należy ściśle skorelować ze wskazaniami lekarskimi, dla których badanie poziomu progesteronu jest wykonywane. Standardowo oznaczenie stężenia progesteronu wykonuje się około 2–5. dnia cyklu miesiączkowego (czyli w jego fazie pęcherzykowej, zwanej folikularną), a w przypadku monitorowania jajeczkowania poziom progesteronu oznacza się około 12–14. dnia cyklu miesiączkowego. Dla oceny fazy lutealnej cyklu miesięcznego badanie wykonuje się około 21. dnia cyklu.

Progesteron – normy, interpretacja wyników

Poziom progesteronu u kobiet nie jest stały – zależy od wieku i fazy cyklu miesiączkowego. W przebiegu cyklu miesięcznego u zdrowych kobiet w okresie rozrodczym poziom progesteronu z reguły wzrasta w momencie uwolnienia komórki jajowej z jajnika, po czym – jeśli dojdzie do zapłodnienia – wzrasta przez dalsze etapy ciąży. W przypadku, gdy do zapłodnienia w danym cyklu nie dochodzi, wówczas stężenie progesteronu we krwi pacjentki spada, co skutkuje wystąpieniem miesiączki. U zdrowych kobiet w folikularnej fazie cyklu miesiączkowego wynik badania progesteronu powinien mieścić się w przedziale od około 0,057 do 0,893 ng/ml, w fazie owulacyjnej od mniej więcej 0,121 do 12,0 ng/ml, a norma progesteronu dla fazy lutealnej wynosi zazwyczaj od 1,83 do 23,9 ng/ml. U pacjentek po menopauzie wynik badania progesteronu powinien mieścić się w granicach od poniżej 0,05 do 0,126 ng/ml.

Poziom progesteronu świadczący o ciąży różni się w zależności od okresu ciąży i wynosi:

• dla pierwszego trymestru od około 11,0 do 44,3 ng/ml,
• dla drugiego trymestru od 25,4 do 83,3 ng/ml, 
• dla trzeciego trymestru od ok. 58,7 do 214 ng/ml.

Co istotne, normy poziomu progesteronu zależą od aparatury i metody, jaką wykonywane jest badanie. Normy te ustalane są indywidualnie przez każde laboratorium wykonujące badanie, co uniemożliwia porównywanie ze sobą wyników uzyskanych w różnych laboratoriach.

Progesteron – przyczyny i skutki zbyt wysokiego poziomu hormonu

Za wysoki poziom progesteronu występuje m.in. w przebiegu torbieli jajników i zespołu policystycznych jajników, niewydolności wątroby, guzach nadnerczy, jąder i jajników oraz w niektórych postaciach raka jajnika. Podwyższony poziom progesteronu obserwuje się również w ciąży mnogiej lub ciąży powikłanej zaśniadem groniastym. Przyjmowanie niektórych leków (np. progesteronowej terapii zastępczej) może wpływać na uzyskanie podwyższonych wyników badania progesteronu. Sam fakt wystąpienia zbyt wysokiego stężenia progesteronu nie wywołuje zwykle negatywnych dla zdrowia skutków, jednak w ciąży może wiązać się z występowaniem nieprzyjemnych objawów, takich jak przemęczenie, zmiany nastroju, ciążowy nieżyt nosa, zaparcia czy nadwrażliwość piersi.

Progesteron – przyczyny i skutki niedoboru hormonu

W początkowym okresie ciąży bardzo niski poziom lub wahania poziomu progesteronu mogą wiązać się ze zwiększonym ryzykiem poronienia, wystąpieniem ciąży ektopowej (pozamacicznej) lub zaburzeniami funkcji łożyska. U pacjentek w późniejszym okresie ciąży zbyt niski poziom progesteronu może wskazywać na stan przedrzucawkowy lub zatrucie ciążowe. U pacjentek nieciężarnych zbyt niski poziom progesteronu może przebiegać bezobjawowo, ale za to skutkować niepłodnością, zmianami w wyglądzie włosów (przerzedzenie, wypadanie) i skóry (przesuszenie) i trudnościami w utrzymaniu prawidłowej wagi. U kobiet ze zbyt niskim poziomem progesteronu częściej występują też nieprzyjemne dolegliwości związane z zespołem napięcia przedmiesiączkowego (PMS). Niski poziom progesteronu u kobiet w okresie menopauzy wiąże się ze wzmożonym odczuwaniem wszystkich nieprzyjemnych objawów charakterystycznych dla tego okresu życia, tj. występowaniem suchości pochwy, uderzeń gorąca, bólu głowy i piersi, nadmiernego napięcia nerwowego, zaparć, obrzęków czy nierównomiernej pracy serca. Te nieprzyjemnym objawom można zapobiegać stosując naturalne zioła i suplementy na menopauzę.

Badanie progesteronu – cena/refundacja

Gdy na badanie poziomu progesteronu skierowanie wyda odpowiedni specjalista, np. lekarz ginekolog, endokrynolog lub androlog, koszt badania zostanie zrefundowany przez NFZ. W przypadku, gdy sami zdecydujemy się na wykonanie badania za odpłatnością, jego koszt wyniesie około 40–50 złotych. Należy jednak pamiętać, by każdy wynik badania skonsultować z lekarzem prowadzącym, który w jego interpretacji weźmie pod uwagę nie tylko pojedyncze oznaczenie poziomu progesteronu, ale też wywiad kliniczny i aktualny stan zdrowia pacjentki.