Hiperglikemia (przecukrzenie) – przyczyny, objawy, leczenie i pierwsza pomoc
Hiperglikemia jest stanem podwyższonego cukru we krwi. Objawy przecukrzenia są zależne od poziomu glikemii. Nieleczona hiperglikemia prowadzi do poważnych powikłań, m.in. śpiączki cukrzycowej, a w skrajnych przypadkach do śmierci chorego. Co warto wiedzieć o przecukrzeniu? Kiedy może się pojawić hiperglikemia i jak ją leczyć?
- Hiperglikemia (przecukrzenie) – co to takiego i jakie są jej rodzaje?
- Hiperglikemia a pompa insulinowa
- Hiperglikemia u noworodków i dzieci
- Hiperglikemia w ciąży
- Hiperglikemia stresowa
- Przyczyny hiperglikemii (przecukrzenia)
- Hiperglikemia – objawy przecukrzenia
- Leczenie hiperglikemii
- Hiperglikemia – powikłania
- Wskazówki dla osób z hiperglikemią
- Hiperglikemia (przecukrzenie) – pierwsza pomoc
Człowiek zdrowy powinien mieć stężenie glukozy w granicach 70–99 mg/dl. To są wartości prawidłowe. Jeśli poziom cukru we krwi jest równy lub przekracza wartość 100 mg/dl wymaga to diagnostyki w kierunku zaburzeń metabolizmu węglowodanów (stanu przedcukrzycowego, cukrzycy). Charakteryzują się one hiperglikemią.
Hiperglikemia (przecukrzenie) – co to takiego i jakie są jej rodzaje?
Hiperglikemię rozpoznajemy, gdy w osoczu krwi żylnej glikemia na czczo (czyli po co najmniej 8-godzinnej przerwie w przyjmowaniu pokarmów lub napojów zawierających węglowodany) wynosi ≥100 mg/dl lub gdy przygodna glikemia (w ciągu dnia) wynosi ≥140 mg/dl. Hiperglikemia może oznaczać jeden z dwóch stanów przedcukrzycowych (nieprawidłową glikemię na czczo bądź nieprawidłową tolerancję glukozy) lub cukrzycę.
• Hiperglikemia na czczo (poranna) może być spowodowana cukrzycą lub stanem przedcukrzycowym, a także zbyt małą dawką insuliny bazalnej (długodziałającej) bądź jej wstrzyknięciu w nieodpowiednie miejsce (np. przerost tkanki podskórnej), a także jej niewystarczające wymieszanie czy nieodpowiednia pora podania, np. zbyt wczesna.
Inne przyczyny to tak zwane zjawisko brzasku (związane ze zwiększonym wydzielaniem hormonu wzrostu przez przysadkę mózgową oraz innych hormonów zwiększających poziom cukru w godzinach porannych) lub tzw. zjawisko Somogyi (zjawisko hiperglikemii z „odbicia”, czyli będącej bezpośrednim skutkiem niedocukrzenia podczas snu) czy wreszcie spożycie posiłku wieczornego i podanie zbyt małej dawki insuliny posiłkowej o krótkim czasie działania.
• Hiperglikemia po posiłku może być fizjologicznym wzrostem poziomu glukozy we krwi, szybko ulegającym normalizacji. Może też wynikać ze zbyt małej dawki insuliny do posiłkowej lub z posiłku obfitującego w węglowodany u chorującego na cukrzycę.
Hiperglikemia a pompa insulinowa
Najlepszym i najbardziej zbliżonym do fizjologicznego leczeniem cukrzycy typu 1 jest stosowanie pompy insulinowej. Główne wskazania do niej to: trudności w wyrównaniu cukrzycy za pomocą wielokrotnych wstrzyknięć insuliny (4–5 razy dziennie-intensywna funkcjonalna insulinoterapia) oraz hiperglikemia poranna (efekt brzasku), sprawdzi się także u osób prowadzących nieregularny tryb życia, u osób uprawiających sport.
Kobiety z cukrzyca przygotowujące się do ciąży także powinny mieć zastosowaną pompę insulinową. W osobistej pompie insulinowej używamy tylko krótkodziałajacej lub szybkodziałającej insuliny, dzieląc około 50% dawki na tak zwana bazę (ustalenie godzinowego zapotrzebowania według częstych pomiarów glikemii lub urządzenia do stałego monitorowania glikemii-CGMS, Free Style Libre, Eversense) oraz około 50% na tak zwane bolusy posiłkowe (proste, złożone, przedłużone – w zależności od rodzaju i składu posiłku).
Pompa insulinowa zapewnia znacznie lepsze wyrównanie cukrzycy, jednak podczas jej stosowania mogą także zdarzyć się epizody hiperglikemii. Jej powodem może być niedostosowanie dawki insuliny lub zła korekta zarówno bazalnej, jak i posiłkowej, pominięcie bolusa, zbyt obfity posiłek, infekcja, brak ruchu (lub nadmierny wysiłek fizyczny – jeśli jest rozpoczęty przy wysokim poziomie cukru) czy stres.
Hiperglikemia u noworodków i dzieci
Hiperglikemia u noworodków to bardzo rzadkie schorzenie metaboliczne, wiąże się z zaburzeniami genetycznymi.
Wyróżniamy dwie postacie cukrzycy noworodków:
- postać przemijająca – ujawnia się w pierwszych 12 tygodniach życia, najczęściej w pierwszym tygodniu i trwa najczęściej maksymalnie do 12. tygodnia życia. Początkowe stężenia glukozy mogą być bardzo duże i dlatego do leczenia stosuje się insulinę. U około 40% pacjentów zdarzają się nawroty choroby, dlatego powinni być oni poddawani regularnej, corocznej kontroli. W razie ponownego wystąpienia cukrzycy, początkowo mogą być leczeni dietą, chociaż później często wymagają leczenia insuliną Nieznana jest skuteczność leków doustnych.
- postać utrwalona – pojawia się w pierwszych 6–12 miesiącach życia i trwa całe życie. Może być skutecznie leczona doustnymi pochodnymi sulfonylomocznika. U 20% chorych stwierdza się, poza cukrzycą, objawy neurologiczne np. padaczkę.
Hiperglikemia u starszych dzieci najczęściej oznacza cukrzycę typu 1 lub monogenową (MODY). Cukrzyca u młodych osób zwykle rozpoczyna się od wystąpienia typowych objawów, może im także towarzyszyć upośledzenie wzrastania i większa podatność na niektóre zakażenia. Rozpoznanie jest łatwe na podstawie oznaczenia poziomu glukozy we krwi. U dzieci z cukrzycą przyczyną hiperglikemii są najczęściej błędy w żywieniu, podanie niedostatecznej dawki insuliny lub pominięcie jej, ale także stresy, niewystarczająca aktywność fizyczna lub inne choroby towarzyszące, infekcje.
Hiperglikemia w ciąży
Wszystkie ciężarne powinny być zbadane w kierunku zaburzeń metabolizmu węglowodanów. Najczęściej test obciążenia glukoza wykonujemy między 24. a 28. tygodniem. Kryteria rozpoznania cukrzycy ciążowej to poziomy na czczo 92–125 mg/dl, w 60 minucie powyżej 180 mg/dl, w 120 minucie powyżej 153 mg/dl.
Ta postać cukrzycy związana jest z hormonami podtrzymującymi ciążę i najczęściej ustępuję po okresie ciąży, może być jednak czynnikiem ryzyka wystąpienia cukrzycy w przyszłości.
Jak wygląda leczenie cukrzycy ciążowej? Leczeniem jest częsta samokontrola i dieta, czasem jednak konieczna jest insulina, bowiem hiperglikemia zwiększa ryzyko powikłań zarówno u ciężarnej, jak i płodu.
Hiperglikemia w ciąży może także dotyczyć kobiet chorujących na cukrzycę już przed ciążą. W tym okresie może dojść do rozchwiania metabolicznego, a leki doustne są przeciwwskazane (stosujemy insulinę).
Dowiedz się, kiedy należy zbadać cukier w krwi.
Hiperglikemia stresowa
Hiperglikemia stresowa związana jest z nadmiernym wydzielaniem hormonów stresu (adrenaliny i kortyzolu) zwiększających poziom cukru.
Hiperglikemię stresową obserwujemy często u osób przyjmowanych na szpitalne oddziały z powodu ostrego zachorowania, posocznicy, stanów zapalnych, urazów, oparzeń, zawału serca, udaru mózgu. Ta forma hiperglikemii jest przemijająca, choć najczęściej wymaga podawania insuliny.
Przyczyny hiperglikemii (przecukrzenia)
Najczęstszą przyczyna hiperglikemii jest cukrzyca typu 1, 2, LADA, MODY, ciężarnych.
Inne przyczyny to schorzenia endokrynologiczne np. zespół Cushinga związany ze zbyt wysokim poziomem hormonów steroidowych produkowanych przez nadnercza. Hiperglikemia może występować wraz z zapaleniem czy nowotworami trzustki, mukowiscydozą, niektórymi lekami (głównie sterydami) czy schorzeniami wątroby.
Hiperglikemia – objawy przecukrzenia
Objawami hiperglikemii mogą być:
- wzmożone pragnienie,
- oddawanie dużych ilości moczu,
- uczucie senności, zmęczenia,
- uczucie suchości w jamie ustnej,
- złe samopoczucie, bóle głowy i zaburzenia koncentracji,
- problemy ze wzrokiem – niewyraźne widzenie, podobnie jak w zaćmie,
- problemy skórne w postaci suchości i świądu, złego gojenia się ran oraz stanów zapalnych narządów moczowo-płciowych,
- może pojawić się również zapach acetonu z ust, a nawet śpiączka.
Przy długo trwającej, nierozpoznanej hiperglikemii (przed rozpoznaniem cukrzycy) może dojść do spadku masy ciała.
Przeczytaj także: Biegunka cukrzycowa – przyczyny, diagnostyka, leki na DOZ.pl
Leczenie hiperglikemii
Leczenie hiperglikemii to głównie postępowanie przyczynowe. Ponieważ najczęstszą przyczyną hiperglikemii jest cukrzyca właściwe postępowanie to systematyczna samokontrola za pomocą glukometru, odpowiednio dobrane dawki i rodzaj leków, a także dieta oraz aktywność fizyczna, mające zapewnić prawidłowa masę ciała.
Hiperglikemia – powikłania
Powikłania cukrzycy mogą być ostre (hipoglikemia oraz stany wywołane hiperglikemią, jak kwasica ketonowa, zespół hiperglikemiczno-hipermolalny i kwasica mleczanowa – wszystkie mogą prowadzić do śpiączki cukrzycowej, a źle leczone – do zgonu) oraz przewlekłe.
Przewlekłe powikłania hiperglikemii obejmują:
- drobne naczynia krwionośne (mikroangiopatia) – należą do nich retinopatia i nefropatia,
- duże naczynia krwionośne (makroangioaptia) – należą do nich przyspieszony rozwój miażdżycy, czego efektem jest zawał serca, udar mózgu, a także niedokrwienie kończyn dolnych.
Do pozostałych przewlekłych powikłań cukrzycy należą także: neuropatia cukrzycowa (obwodowa i autonomiczna). Stopa cukrzycowa łączy w sobie przyczyny zarówno ze strony układu krwionośnego, jak i układu nerwowego.
Przewlekła hiperglikemia może powodować:
- rozmaite stany zapalne skóry, owrzodzenia, czyraki,
- nawracające infekcje dróg oddechowych, układu moczowo-płciowego.
- zwiększenie poziomu cukru prowadzi także do zmian w lipidach (zwłaszcza małych, gęstych LDL, które stają się toksyczne dla śródbłonka naczyń). Organizm pamięta każdą hiperglikemię od samego początku choroby (tak zwana pamięć metaboliczna lub hiperglikemiczna), dlatego ogromnie ważne jest, aby w pierwszym okresie już leczyć cukrzycę skutecznie.
Aby zapobiegać powikłaniom przewlekłej hiperglikemii, należy jej unikać, a więc dbać o jak najlepsze wyrównanie cukrów, a także monitorować stężenie lipidów, ciśnienie tętnicze, funkcję nerek (parametry wydolności nerek we krwi oraz utratę białka z moczem – albuminurię) oraz badać dno oka. Wszystkie te badania powinny być wykonywane raz do roku.
Wskazówki dla osób z hiperglikemią
Styl życia i jego modyfikacja należą do kluczowych działań w hiperglikemii. Każdy chory z cukrzycą powinien być edukowany na każdej wizycie w zakresie postępowania dietetycznego, roli aktywności fizycznej, samokontroli oraz niedocukrzeń i ewentualnych modyfikacji dawek insuliny. Dieta powinna być dobrana indywidualnie przez dietetyka. Wysiłek fizyczny powinien być regularny, minimum 3-4 razy w tygodniu po około 40 minut (jego intensywność warto dobrać indywidualnie).
Chorzy z cukrzycą powinni mieć bezwzględny zakaz palenia tytoniu, bowiem nikotyna znacznie przyspiesza rozwój przewlekłych powikłań cukrzycy. Niektórzy pacjenci, zwłaszcza na początku choroby, potrzebują pomocy psychologa.
Hiperglikemia (przecukrzenie) – pierwsza pomoc
Pierwsza pomoc choremu na cukrzycę winna być udzielona jak najszybciej, od tego bowiem zależy jego dalszy los.
Najczęstszymi ostrymi powikłaniami cukrzycy są hipoglikemia oraz hiperglikemiczna kwasica ketonowa – oba stany niewłaściwie leczone zagrażają życiu. Najlepszym sposobem na odróżnienie obu tych stanów jest zmierzenie poziomu cukru za pomocą glukometru. W obu mogą występować zaburzenia świadomości lub śpiączka.
W hipoglikemii należy zastosować glukozę doustnie lub dożylnie (jeśli pacjent jest nieprzytomny), lub – jeśli nie mamy takiej możliwości – glukagon domięśniowo bądź podskórnie.
W kwasicy ketonowej takie postępowanie byłoby zgubne, lepiej więc tego nie robić, jeśli nie mamy możliwości zmierzenia cukru. Organizm chorego w hiperglikemii ma problem z przyswojeniem glukozy i zużywa jako materiał energetyczny tkankę tłuszczową – tłuszcze, które rozkładając się, prowadzą do wydzielania ciał ketonowych, a te gromadzą się, powodując toksyczne zniszczenia.
U takiego pacjenta pojawiają się opisane wcześniej typowe objawy hiperglikemii, a także charakterystyczny zapach acetonu lub jabłek z ust. Pacjent może mieć przyspieszony oddech i tętno, nudności i wymioty, jest odwodniony (suchy język, sucha skóra). Pierwszą pomocą przy dużej hiperglikemii (powyżej 250 mg/dl) jest insulina podana dożylnie lub podskórnie. Bardzo istotne jest także odpowiednie nawodnienie chorego. Pacjent z zaburzeniami świadomości wymaga pilnej hospitalizacji. Jedyne, co możemy zrobić, to ułożyć pacjenta w pozycji bocznej, bezpiecznej, okryć przed zimnem oraz wezwać karetkę i obserwować – w przypadku braku oddechu należy podjąć czynności resuscytacyjne.