Stopa cukrzycowa – przyczyny, objawy, zapobieganie. Jak pielęgnować stopę cukrzycową?

Stopa cukrzycowa to przewlekłe powikłanie cukrzycy. Określa się ją jako owrzodzenie lub zniszczenie głębokich tkanek stopy, której mogą towarzyszyć cechy neuropatii bądź niedokrwienia.  Jakie są pierwsze objawy stopy cukrzycowej i w jaki sposób powinno się ją pielęgnować? Co robić, by jej uniknąć? 

W ciągu jednego roku przybywa około 10 milionów nowych chorych na cukrzycę. Konsekwencją zwiększającej się liczby pacjentów oraz ich dłuższego życia jest coraz liczniej występujące przewlekłe powikłania wynikające z cukrzycy – są to powikłania dotyczące dużych naczyń krwionośnych (makroangiopatia), małych naczyń krwionośnych (mikroangiopatia) oraz układu nerwowego (neuropatia). Do jednego z najpoważniejszych powikłań należy zespół stopy cukrzycowej. 

Stopa cukrzycowa – czym jest zespół stopy cukrzycowej? 

Stopa cukrzycowa definiowana jest (według WHO) jako infekcja, owrzodzenie lub zniszczenie głębokich tkanek stopy z obecnością cech neuropatii, lub niedokrwienia o różnym stopniu nasilenia u chorego z cukrzycą.  

Rodzaje stopy cukrzycowej wiążą się z głównymi czynnikami jej powstania. Wyróżnia się 3 odmiany stopy cukrzycowej: 

• 65% stanowi stopa cukrzycowa o typie neuropatycznym (z uszkodzeniem włókien nerwowych),  
• kilkanaście procent to stopa o typie naczyniowym,  
• a około 25% to typ mieszany.  

Przyczyny stopy cukrzycowej 

Jednym z najważniejszych czynników wpływających na nasilenie wpływu powyższych przyczyn jest wyrównanie metaboliczne samej cukrzycy. Im wyższe poziomy cukru (hiperglikemia), tym większe ryzyko powikłań.

Oprócz hiperglikemii na przewlekle powikłania mają wpływ insulinooporność, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe, palenie tytoniu, dysfunkcja śródbłonka i nadkrzepliwość krwi. 

Jak się objawia stopa cukrzycowa?  

W zespole stopy cukrzycowej mogą występować bardzo różne obrazy kliniczne. Objawy stopy cukrzycowej zależą od historii samej cukrzycy, przede wszystkim jednak od czynników przyczynowych. 

Neuropatia obwodowa zależy od uszkodzenia nerwów czuciowych, ruchowych i autonomicznych. Pierwszymi objawami stopy cukrzycowej mogą być zaburzenia czucia wibracji, dotyku, nacisku, bólu, temperatury, drętwienie, mrowienie, pieczenie, palenie, szarpanie, bóle, skurcze, przeczulica. Najbardziej brzemienny w skutki jest brak czucia – pacjent bowiem nie rejestruje zbyt ciepłej wody lub grzejnika, zbyt ciasnych butów, otarć, nie czuje, kiedy dozna urazu mechanicznego i to właśnie najczęściej doprowadza do owrzodzeń. 

Wynikiem uszkodzenia neuronów ruchowych są: osłabienie siły mięśniowej i zaniki mięśni, zaburzenia „geometrii” stopy, ograniczona ruchomość w stawach, przewaga zginaczy nad prostownikami, co doprowadza do nadmiernego wygięcia grzbietowego i zwiększonego nacisku na przodostopie i palców młoteczkowatych, osłabione też są odruchy skokowe i kolanowe. 

Upośledzenie ukrwienia stóp może dawać objawy takie jak bóle przy chodzeniu (tak zwane chromanie przestankowe), bóle spoczynkowe, chłodne, sine stopy, cienką, suchą skórę bez owłosienia, zanik tkanki podskórnej oraz brak tętna na tętnicy grzbietowej stopy i piszczelowej tylnej. 

Leczenie zespołu stopy cukrzycowej 

Terapia stopy cukrzycowej musi obejmować jednocześnie postępowanie miejscowe, a także ogólnoustrojowe. W leczeniu pacjenta ze stopą cukrzycową powinni uczestniczyć lekarze różnych specjalności: diabetolog, chirurg, rehabilitant, ortopeda, a także szewc, podiatra oraz edukator. 

Ogromnie ważne jest wyrównanie metaboliczne pacjenta, co oznacza dbałość o prawidłowe wartości zarówno poziomów cukru, jak i ciśnienia tętniczego, lipidów oraz zmniejszenia nasilenia agregacji płytek krwi (np.za pomocą kwasu acetylosalicylowego). Najczęściej zespół stopy cukrzycowej jest wskazaniem do włączenia insuliny, modyfikacji nawyków żywieniowych, redukcji masy ciała, podjęcia aktywności fizycznej oraz zaprzestaniu palenia.  

Postępowanie obejmuje także leczenie chorób współistniejących oraz leczenie zakażenia, zarówno miejscowe, jak i ogólne (antybiotyki, leki rozszerzające naczynia, leki neuroprotekcyjne). Ważne jest także postępowanie objawowe, a więc przeciwbólowe, czasem także pomoc i wsparcie psychologa. Niestety, zdarza się, że dochodzi do martwicy i jedyną opcją ratującą życie pacjenta jest amputacja. 

Pielęgnacja stopy cukrzycowej. Domowe sposoby na stopę cukrzycową

W codziennej, domowej pielęgnacji stóp u chorego na cukrzycę obowiązuje kilka zasad: 

• po zdjęciu obuwia i skarpet należy sprawdzić stan stóp – czy nie ma otarć, skaleczeń, ran etc., 
• mycie stóp powinno być w letniej wodzie o temperaturze około 37°C – nie można jednak długo moczyć stóp, mydło powinno być łagodne, o pH zbliżonym do pH skóry, 
• bardzo ważne jest dokładne osuszenie stóp, zwłaszcza przestrzeni między palcami, 
• stopy należy natłuszczać, można stosować maści i kremy z mocznikiem (max. 10–15%) oraz tłustą maść z witaminą A; omijamy jednak miejsca między palcami, 
• ogromnie ważny jest sposób obcinania paznokci – powinny wystawać nieznacznie poza opuszkę palca, raczej należy używać pilnika niż nożyczek czy cążek, a najlepiej zrobić to w gabinecie podologicznym,
• można używać delikatnego pumeksu, nigdy żyletki, metalowej tarki. 

Jak zapobiegać powstaniu stopy cukrzycowej? 

50% przypadków stopy cukrzycowej jest związane z niewygodnym obuwiem. W związku z tym naczelną zasadą profilaktyki stopy cukrzycowej jest: 

• noszenie wygodnego obuwia, unikanie wąskich “nosków”, wysokich obcasów, nieprzepuszczającego powietrza materiału buta, 
• zaleca się noszenie wkładek terapeutycznych silikonowych lub żelowych, dobranych do każdej pary butów i indywidualnie – najlepiej na podstawie badania sił nacisku na poszczególne części stopy (pedobarografia),
• odpowiednio dobrane skarpety, z naturalnego włókna roślinnego (bawełny, lnu, bambusa), z szerokim, nieuciskającym ściągaczem, 
• należy systematycznie badać stopy i pielęgnować w domu (w sposób opisany wyżej), 
• nie wolno przyklejać plastra bezpośrednio do rany na skórze,
• jeśli stopa jest zdeformowana, np. palce nachodzą na siebie, należy je oddzielać od siebie gazikiem lub przekładkami silikonowymi.