Cukrzyca a choroby jamy ustnej i przyzębia

Choć nie wszyscy o tym wiedzą, występuje ścisły związek pomiędzy chorobami przyzębia a cukrzycą. Ze względu na powszechność obu schorzeń w populacji należy mieć świadomość na czym polega ta zależność i jak postępować w przypadku współwystępowania tych chorób.

W Polsce zapalenia przyzębia i cukrzyca zaliczane są do chorób społecznych. Ok. 18 proc. ogólnej populacji zmaga się z chorobami przyzębia, a ok. 8 proc. z cukrzycą. Co ważne, choroby te są ze sobą ściśle powiązane i wpływają na siebie nawzajem. Dlatego każdy pacjent z cukrzycą powinien pozostawać pod stałą opieką lekarza dentysty. Z kolei osoby ze stanem zapalanym dziąseł mogą wymagać diagnostyki w kierunki cukrzycy.

Choroby przyzębia a wyrównanie glikemii

Istnieje dwukierunkowy związek pomiędzy cukrzycą i zapaleniem przyzębia. Stan zapalny tkanek otaczających zęby powoduje aktywację układu immunologicznego. Prowadzi to zmniejszenia wrażliwości komórek na insulinę, zmniejszenia pobierania glukozy z krwi, a co za tym idzie – do powstania hiperglikemii. Z kolei zapalenie przyzębia (periodontitis) uznane jest za szóste powikłanie cukrzycy.

Podstawowym miernikiem wyrównania cukrzycy jest poziom hemoglobiny glikowanej (HbA1c). HbA1c powyżej 7 proc. oznacza niedostateczną kontrolę glikemii, a co za tym idzie, zwiększone ryzyko wystąpienia powikłań. Należą do nich m.in.:

• retinopatie
• nefropatie
• neuropatie
• choroby naczyń obwodowych

Leczenie zapalenia przyzębia powoduje zmniejszenie poziomu HbA1c już po trzech miesiącach od rozpoczęcia terapii. Jego skuteczność porównywalna jest do skuteczności wprowadzenia drugiego leku w farmakoterapii cukrzycy typu 2. Oznacza to poprawę skuteczności leczenia cukrzycy i zmniejszenie ryzyka wystąpienia powikłań.

Cukrzyca a zapalenie przyzębia

Periodontitis, czyli paradontoza jest chorobą wieloczynnikową. Do podstawowych czynników ryzyka zaliczamy m.in.:

• wiek
• złą higienę jamy ustnej
• czynniki genetyczne
• stres
• palenie tytoniu
• cukrzycę
• zaburzenia immunologiczne
• złe nawyki żywieniowe
• osteoporozę

Cukrzyca wpływa niekorzystnie na tkanki przyzębia mi.in. poprzez zaburzenie syntezy kolagenu oraz zmniejszenie potencjału regeneracyjnego tkanek. Dochodzi też do osłabienia funkcji neutrofilów, a więc ich zdolności do zabijania bakterii bytujących w kieszonkach dziąsłowych. Ponadto zmiany naczyniowe pojawiające się w przebiegu cukrzycy doprowadzają do zmniejszenia migracji leukocytów, przenikania substancji odżywczych i tlenu do tkanek przyzębia, nasilając stan zapalny i utrudniając procesy gojenia. Przebieg periodontitis u chorych na cukrzycę jest zwykle cięższy i trudniejszy do leczenia niż u osób ogólnie zdrowych.

Z drugiej strony przewlekły stan zapalny w przyzębiu rozregulowuje układ immunologiczny i wpływa na proces leczenia cukrzycy. Prowadzi on do wzrostu poziomu hemoglobiny glikowanej (HbA1c) i zwiększenia ryzyka pojawienia się powikłań cukrzycy. Wykazano związek pomiędzy umiarkowanym i ciężkim zapaleniem przyzębia a wzrostem ryzyka:

• zwężenia tętnic szyjnych
• zwapnienia blaszek miażdżycowych
• mikroalbuminurii
• śmiertelności sercowo-nerkowej  

Objawy wskazujące na zapalenie dziąseł i przyzębia

Głównym czynnikiem predysponującym do rozwoju stanu zapalnego jest obecność płytki nazębnej, wynikająca z niedostatecznej higieny jamy ustnej. Początkowo proces zapalny obejmuje tkanki dziąsła, z czasem dochodzi również do kości. Objawami choroby na poszczególnych etapach są m.in.:

• krwawienie z dziąseł (wielu pacjentów jest przekonanych, że krwawienie podczas mycia zębów nie jest niepokojącym objawem)
• zaczerwienie, obrzęk, przerost dziąseł  
• odsłanianie się szyjek zębowych i korzeni zębów (może objawiać się jako nadwrażliwość zębów)
• nieprzyjemny zapach z ust (fetor ex ore)
• nieprzyjemny smak w ustach
• obecność kieszonek przyzębnych
• przemieszczanie się i ruchomość zębów

Inne objawy w jamie ustnej

Źle kontrolowana cukrzyca zwiększa ryzyko wystąpienia w jamie ustnej m.in kandydozy. U pacjentów ze źle wyrównaną cukrzycą, dochodzi do wzrostu poziomu glukozy w płynie tkankowym. Glukoza stanowi pożywkę dla drożdżaków z grupy Candida albicans. Jeśli dodatkowo pacjent boryka się z zaburzeniami wydzielania śliny, łatwiej dochodzi do adhezji grzybów do nabłonka jamy ustnej i pojawienia się zakażenia kserostomii (suchości jamy ustnej).

U pacjentów w zaawansowanych stadach choroby i fazie neuropatii cukrzycowej dochodzi do zaburzeń wydzielania śliny. W jamie ustnej może również rozwinąć się próchnica. Ryzyko próchnicy wzrasta m.in.:

• u pacjentów ze źle kontrolowanym poziomem cukru – mają wyższy poziom glukozy w ślinie. Sprzyja to namnażaniu się bakterii i budowaniu płytki nazębnej.
• u pacjentów z kserostomią – ślina ma wpływ nie tylko na osadzanie się i namnażanie  bakterii w jamie ustnej, ale tez wykazuje ochronne i naprawcze działanie w stosunku do szkliwa
• u pacjentów z otyłością i wysokim spożyciem cukrów w diecie, ryzyko próchnicy dodatkowo wzrasta.
• u pacjentów z periodontitis

Zalecenia dla pacjentów z cukrzycą

Należy pamiętać, że pomiędzy cukrzycą a przewlekłym zapaleniem przyzębia występuje dwukierunkowa zależność – zapalenie dziąseł i przyzębia wpływa negatywnie na kontrolę metabolizmu w cukrzycy, a ich leczenie poprawia parametry glikemii.  

W związku z tym należy przestrzegać następujących zasad:

• każdy pacjent z cukrzycą powinien być skierowany do lekarza stomatologa w celu diagnostyki chorób jamy ustnej
• pacjenci powinni pozostawać pod stałą i regularną opieką stomatologa (wizyty kontrolne minimum co 6 miesięcy)
• konieczne jest utrzymywanie doskonałej higieny jamy ustnej