Czym jest kserostomia? Problem z suchością w ustach

Kserostomia to subiektywne odczucie suchości w ustach. Może ono być spowodowane zmniejszonym wydzielaniem śliny i wówczas mówimy o kserostomii prawdziwej. Czasem jednak odczucia pacjenta nie mają związku z poziomem sekrecji. W takiej sytuacji mamy do czynienia z kserostomią rzekomą – pacjent zgłasza brak śliny w ustach pomimo prawidłowej czynności ślinianek.

Suchość w ustach - przyczyny

Kserostomia prawdziwa w większości przypadków towarzyszy chorobom ogólnoustrojowym, w wyniku których dochodzi do upośledzenia czynności gruczołów ślinowych. Do chorób tych zalicza się m.in. nadczynność tarczycy, reumatoidalne zapalenie stawów, cukrzycę, chorobę Parkinsona, chorobę Alzheimera oraz AIDS. Kserostomia może też wynikać z działania niektórych leków. Do leków zmniejszających wydzielanie śliny należą m.in. moczopędne, antyarytmiczne, immunosupresyjne, przeciwpadaczkowe, przeciwdepresyjne, przeciwzapalne, stymulujące układ immunologiczny czy obniżające ciśnienie krwi. U osób zdrowych uczucie suchości może pojawić się przy małej podaży płynów lub w wyniku działania stresu.

Szczególną grupą borykająca się z problemem kserostomii są pacjenci po radioterapii w obrębie głowy i szyi. W wyniku działania promieniowania dochodzi do uszkodzenia struktury gruczołów ślinowych, którego konsekwencją jest spadek ich możliwości wydzielniczych. Pierwsze objawy mogą pojawić się już po kilku dniach radioterapii i utrzymywać się do około trzech lat.

Objawy i skutki kserostomii

Oprócz odczucia suchości jamy ustnej, pacjenci z kserostomią prawdziwą borykają się z innymi dolegliwościami. Należą do nich m.in. trudności w jedzeniu, połykaniu, potrzeba popijania pokarmów suchych, zaburzenia czucia i smaku, ból, pieczenie i suchość języka, pękanie warg, problemy z wymową, nieprzyjemny zapach z ust. Pacjenci mają też potrzebę częstego popijania, żucia gumy czy ssania cukierków, aby poprawić komfort w ustach.

Ślina odgrywa ważną rolę w utrzymaniu tkanek miękkich i zębów w zdrowiu. Jej niedostateczna ilość sprzyja kumulacji płytki nazębnej, co będzie skutkować skłonnością do stanów zapalnych jamy ustnej, w tym zakażeń grzybiczych oraz rozwoju próchnicy zębów. Może też pojawić się trudność w użytkowaniu protez ruchomych – pogorszenie ich tolerancji i stabilności. W takich warunkach nietrudno o spadek apetytu, a w konsekwencji o powstanie niedoborów żywieniowych. Dochodzi do ogólnego pogorszenia nastroju i jakości życia.

Diagnostyka kserostomii

Istotne jest rozróżnienie, czy mamy do czynienia z kserostomią prawdziwą czy rzekomą, gdyż zmniejszone wydzielanie śliny niesie za sobą negatywne konsekwencje dla zdrowia tkanek miękkich jamy ustnej oraz zębów. Podstawą jest wnikliwy wywiad i badanie lekarskie, uzupełnione o tzw test Foxa (zestaw 10 kluczowych pytań, na które odpowiada pacjent). Czasami będą one wystarczające do postawienia diagnozy. W razie potrzeby można rozszerzyć diagnostykę o specjalistyczne badania ilości i jakości wydzielanej śliny, a także obrazowanie (tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny) oraz biopsję gruczołów ślinowych.

Jak leczyć suchość w ustach? Leczenie kserostomii

Leczenie kserostomii jest trudne i nie zawsze przynosi zadowalające efekty. Jeżeli suchość w ustach spowodowana jest chorobą ogólnoustrojową czy działaniem leków, należy skonsultować się z lekarzem prowadzącym i omówić możliwości złagodzenia dolegliwości. Leczenie przyczynowe powinno być zawsze podstawowym sposobem postępowania. W leczeniu objawowym stosuje się substytuty śliny, tzw. sztuczną ślinę, która nawilża i powleka błonę śluzową jamy ustnej, zapobiegając na jakiś czas uczuciu suchości w ustach. Sztuczna ślina może występować w postaci sprayu do jamy ustnej, żeli, tabletek do ssania, płynu czy gum do żucia. Jeśli jest dodatkowo wzbogacona związkami fluoru, będzie działać korzystnie na zęby, zmniejszając ryzyko rozwoju próchnicy. U niektórych pacjentów można też stosować tabletki zwiększające wydzielanie własnej śliny.

Ponadto konieczne są regularne wizyty u dentysty leczenie ubytków próchnicowych, stanów zapalnych jamy ustnej, korzystanie z profilaktyki fluorkowej i zabiegów higienizacyjnych. Wskazane jest odbycie instruktażu higieny jamy ustnej z dobrem akcesoriów i środków do pielęgnacji u higienistki stomatologicznej lub lekarza dentysty.

Domowe sposoby na suchość w ustach

Pacjenci z kserostomią mogą wspierać się sposobami domowymi. Pomocne będą płukanki z siemienia lnianego, malwy i prawoślazu, które powlekając błonę śluzową, zmniejszają uczucie suchości w ustach. Stymulująco na wydzielanie śliny podziała kilkuminutowe żucie bezcukrowych gum (dłuższe żucie nie jest wskazane ze względu na ryzyko przeciążenia narządu żucia), ssanie twardych bezcukrowych cukierków i kostek lodu. Również gryzienie twardych warzyw, jak marchew czy seler sprzyja pobudzaniu pracy ślinianek. Uczucie zasychania w ustach złagodzi też częste popijanie wody niegazowanej.