Cukrzyca – przyczyny, objawy, typy, diagnostyka i leczenie

Cukrzyca to choroba, na którą cierpi coraz więcej ludzi. Zapadają na nią nie tylko osoby starsze, ale także dzieci. Bez odpowiedniego leczenia może wywołać niekorzystne następstwa zdrowotne i znacząco utrudnić codzienne funkcjonowanie. Życie z cukrzycą wbrew pozorom wcale nie jest słodkie. 

1. Czym jest cukrzyca? 
2. Przyczyny cukrzycy 
3. Pierwsze objawy cukrzycy
4. Diagnostyka cukrzycy 
5. Leczenie cukrzycy 
6. Powikłania w cukrzycy 
7. Żywienie w cukrzycy 

Cukrzyca dotyczy niemal 500 milionów osób na świecie. W Polsce choruje około 3 miliony osób, z czego 90% chorych stanowią dorośli. Zachorowania na cukrzycę ciągle rosną zwłaszcza w krajach uprzemysłowionych. Wiążą się one głównie z rozwojem cywilizacji i trybem życia – niewłaściwym stylem odżywiania i brakiem aktywności ruchowej. 

Czym jest cukrzyca? 

Cukrzyca nie jest pojedynczą chorobą; to grupa różnych chorób metabolicznych, których cechą wspólną jest przewlekła hiperglikemia. Przyczyną podwyższonego cukru we krwi są zaburzenia wydzielania lub zaburzenia działania insuliny. Konsekwencjami przewlekłego stanu hiperglikemii są uszkodzenia nerwów i naczyń krwionośnych oraz różnych narządów.  

Typy cukrzycy 

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wyróżniła 4 typy cukrzycy: 

• cukrzycę typu 1, w tym LADA, 

• cukrzycę typu 2, w tym MODY, 

• inne specyficzne typy cukrzycy (cukrzyca typu 3, wtórna), 
• cukrzycę kobiet w ciąży. 

Cukrzyca u dzieci   

Cukrzyca u dzieci stanowi około 10% wszystkich cukrzyc. U dzieci może występować: 

• cukrzyca typu 1,  
• przejściowa cukrzyca noworodkowa, 
• cukrzyca typu MODY, 
• utrwalona cukrzyca noworodkowa. 

Cukrzyca w ciąży 

U około maksymalnie 10% ciężarnych występuje tzw. cukrzyca ciążowa – to zaburzenia metabolizmu węglowodanów, które pojawiły się w ciąży lub zostały rozpoznane podczas niej po raz pierwszy. Zaburzenia te wiążą się z hormonami podtrzymującymi ciążę (generującymi insulinooporność) i z reguły ustępują one po porodzie.

Cukrzyca w ciąży może być jednak czynnikiem ryzyka wystąpienia cukrzycy typu 2 w przyszłości (zwłaszcza gdy występuje nadwaga lub otyłość). Najczęściej cukrzyca ciężarnych leczona jest samą dieta, rzadziej konieczna jest insulina.

Przyczyny cukrzycy 

Przyczyny cukrzycy są ściśle związane z jej typem. Cukrzyca typu 1 jest chorobą autoimmunologiczną, jej przyczyną są przeciwciała niszczące komórki beta trzustki odpowiedzialne za wydzielanie insuliny. Efektem jest bezwzględny niedobór insuliny i konieczność leczenia tym hormonem. Cukrzyca typu 2 to choroba, której przyczyną jest insulinooporność, wynikająca z nadwagi lub otyłości. W początkowej fazie występuje nadmiar insuliny, a podstawą leczenia jest zwiększenie aktywności ruchowej, redukcja masy ciała, odpowiednia dieta oraz metformina. Cukrzyca typu 3 jest cukrzycą wtórną do różnych chorób (trzustki, wątroby, gruczołów wydzielania wewnętrznego) lub cukrzycą polekową. Postepowanie zależne jest od przyczyny. Cukrzyca ciążowa jest związana z hormonami podtrzymującymi ciążę, najczęściej wystarczy postępowanie dietetyczne, rzadziej konieczna jest leczenie insuliną. Jest to zaburzenie, które najczęściej mija po porodzie. 

Pierwsze objawy cukrzycy

Pierwsze objawy cukrzycy to: wzmożone pragnienie, częste oddawanie moczu, wielomocz (poliuria), moczenie nocne u małych dzieci, ubytek masy ciała, pomimo zwiększonego apetytu; po kilku dniach zupełny brak apetytu, zapalenie skóry okolicy narządów płciowych, narastające osłabienie lub zmęczenie, senność, rozdrażnienie. 

Wśród późniejszych objawów cukrzycy wymienia się m.in. zaburzenia ostrości widzenia (wynikające z zaburzeń uwodnienia soczewki), nasilone odwodnienie – sucha skóra i śluzówki (suchość w ustach), zapach acetonu z ust, przyspieszony, głęboki oddech Kussmaula, bóle brzucha, nudności i wymioty, twardy brzuch przy kwasicy ketonowej, skurcze mięśniowe przy zaburzeniach jonowych, w końcu utrata przytomności lub śpiączka cukrzycowa.   

W cukrzycy typu 3 możemy obserwować objawy związane z choroba podstawową. 

Zmiany skórne w cukrzycy 

Zmiany skórne występują u niemal 70% chorych na cukrzycę. Skóra w cukrzycy jest sucha, często zdarza się świąd. Najczęstsze zmiany skórne związane z cukrzycą to obumieranie tłuszczowate, dermopatia cukrzycowa, ziarniniak obrączkowaty, rumieniec cukrzycowy, obrzęk stwardniały, zmiany pęcherzowe, wysiewne kępki żółte oraz rogowacenie ciemne.  

Diagnostyka cukrzycy 

Diagnostyka każdej cukrzycy jest podobna. Są to oznaczenia z osocza krwi żylnej: 

• glikemii przygodnej (o jakiejkolwiek porze dnia) – cukrzycę rozpoznajemy, gdy glikemia jest równa lub powyżej 200 mg/dl (11,1 mmol/l) i towarzyszą jej objawy kliniczne;
• przy braku występowania objawów lub przy współwystępowaniu objawów i glikemii przygodnej poniżej 200 mg/dl należy oznaczyć glikemię na czczo dwukrotnie w dwa różne dni – cukrzycę rozpoznajemy, gdy glikemia jest równa lub większa 126 mg/dl (7,0 mmol/l);
• jeśli glikemia na czczo wynosi 100–125 mg/dl (5,6-6,9 mmol/l) należy wykonać OGTT, czyli doustny test obciążenia  glukozą – cukrzycę rozpoznajemy, gdy glikemia w 120 minucie jest równa lub większa niż 200 mg/dl (11,1 mmol/l).  

Leczenie cukrzycy 

Leczenie cukrzycy zależy od jej typu. Cukrzyca typu 1 wymaga bezwzględnie stosowania insuliny od samego początku. Metodą z wyboru jest intensywna, funkcjonalna insulinoterapia (wielokrotne wstrzyknięcia). W cukrzycy u dzieci leczenie zależy od rodzaju cukrzycy – czasem wystarcza dieta lub leki doustne, czasem konieczna jest insulina. 

Leczenie cukrzycy typu 2 wymaga przede wszystkim zmiany stylu życia – odpowiedniej diety, zwiększenia aktywności fizycznej oraz redukcji masy ciała. Istnieje wiele leków doustnych, które są dobierane indywidualnie. W zaawansowanym stadium cukrzycy typu 2 (najczęściej po 10–15 latach jej trwania) konieczne jest włączenie insuliny. 

Cukrzyca wtórna (typu 3) jest leczona zależnie od przyczyny, która ją wywołała. Cukrzyca ciążowa wymaga najczęściej stosowania samej diety, rzadziej insuliny. Leki doustne są przeciwwskazane. 

Powikłania w cukrzycy 

Powikłania cukrzycy są związane z przewlekłą hiperglikemią, która uszkadza wiele narządów, prowadząc do upośledzenia ukrwienia i ich niewydolności. Są to: 

• powikłania mikronaczyniowe – cukrzycowa choroba nerek i cukrzycowa choroba oczu, 
• powikłania makronaczyniowe – choroba niedokrwienna serca i zawał, choroba tętnic obwodowych oraz choroba naczyniowa mózgu i udar, 
• neuropatia cukrzycowa obwodowa (zaburzenia funkcji nerwów obwodowych) i autonomiczna („odnerwienie” serca),  
• zaburzenia naczyniowe oraz neuropatia wiążą się z ryzykiem wystąpienia stopy cukrzycowej, 
• zaburzenia krzepnięcia krwi (o charakterze nadkrzepliwości, czyli wzmożonej gotowości zakrzepowej). 

Cukrzyca typu 3 jest wtórna do innych chorób, w związku z czym można w niej obserwować powikłania charakterystyczne dla choroby podstawowej. 

Żywienie w cukrzycy 

 W cukrzycy typu 1 oraz u dzieci najważniejsze jest, aby dostarczyć rosnącemu organizmowi niezbędnych składników odżywczych, makro i mikroelementów. Uważa się, że jadłospis powinien zawierać 45–60% węglowodanów złożonych, ok. 20% białka, ok. 30 % tłuszczów (w tym nasyconych maksymalnie 10%, ograniczenia wymagają także tłuszcze zwierzęce na rzecz roślinnych). Ważne jest, aby posiłki były regularne, częste, w cukrzycy typu 2 małe (ograniczenia kaloryczne), bogate w błonnik i antyoksydanty (głównie warzywa), o niskim indeksie glikemicznym. Dobrze jest unikać słodzonych napojów, soków, produktów zawierających cukry proste oraz potraw smażonych.

Dieta powinna być tak skomponowana, aby osiągnąć stabilne, prawidłowe wartości glikemii przy minimalnym ryzyku niedocukrzeń. Spożywanie alkoholu jest niewskazane u chorych na cukrzycę, może sprzyjać bowiem rozwojowi hipoglikemii.