Zmiany skórne w cukrzycy – które są najczęstsze, jak sobie z nimi radzić?

Cukrzyca to choroba cywilizacyjna, na którą w Polsce choruje ponad 2,5 miliona osób Najczęściej diagnozowana jest cukrzyca typu 2, która ma silne podłoże genetyczne, a jej występowanie kojarzone jest również z otyłością i małą aktywnością fizyczną. Dużo rzadziej występuje cukrzyca typu 1 (insulinozależna), która jest chorobą autoimmunizacyjną. Częstymi symptomami cukrzycy są zmiany skórne. Zazwyczaj są to objawy i schorzenia łagodne, jednak stanowiące istotny dla wielu pacjentów defekt estetyczny. Część z nich jest uciążliwa ze względu na pojawiający się świąd skóry. W skrajnych przypadkach, najpoważniejsze mogą stanowić zagrożenie dla życia.

1. Skóra u cukrzyka – przyczyny  problemów skórnych przy cukrzycy
2. Objawy cukrzycy na skórze. Jakie są najczęstsze zmiany skórne w cukrzycy?
3. Objawy cukrzycy na skórze. Suchość i świąd
4. Infekcyjne choroby skóry u cukrzyków
5. Powikłania naczyniowe i neuropatia w przebiegu cukrzycy – stopa cukrzycowa 
6. Jak dbać o skórę chorując na cukrzycę?

Typ cukrzycy ma pewien wpływ na to, jakie skórne zmiany na skórze występują. Charakter objawów koreluje ze stopniem niewyrównania choroby. Nasilenie się może wskazywać na niewystarczające leczenie cukrzycy i przewlekle podwyższoną glikemię (podwyższony poziom glukozy we krwi). Niekiedy są to pierwsze oznaki cukrzycy i prowadzą do jej rozpoznania.

Skóra u cukrzyka – przyczyny  problemów skórnych przy cukrzycy

Cukrzyca prowadzi do rozwoju różnego rodzaju zmian na skórze w kilku mechanizmach. Najważniejszy z nich to wspomniane powyżej powikłania hiperglikemii – im gorzej wyrównana cukrzyca, tym częstsze są choroby skóry, zwłaszcza te infekcyjne. Wysoki poziom glukozy wpływa na skórę poprzez zahamowanie proliferacji keratynocytów (komórek naskórka) i syntezy białek oraz indukuje apoptozę komórek nabłonkowych. Hiperglikemia upośledza też działanie układu odpornościowego, wpływając na fagocytozę („pożeranie” przez komórki układu immunologicznego) i chemotaksję (przemieszczanie się komórek odpornościowych). To wszystko sprawia, że skóra cukrzyków łatwiej wysycha i jest bardziej podatna na uszkodzenia i infekcje.

Objawy cukrzycy na skórze. Jakie są najczęstsze zmiany skórne w cukrzycy?

Zmianą bardzo charakterystyczną dla cukrzycy, zwłaszcza typu 2, jest rogowacenie ciemne (acanthosis nigricans). To brunatne, zgrubiałe plamy na skórze, najczęściej występujące na karku i pod pachami. Są związane z insulinoopornością – zbyt słabą odpowiedzią tkanek, przede wszystkim mięśni szkieletowych na działanie insuliny.

Z kolei dermopatia cukrzycowa występuje nawet u połowy chorych, częściej u starszych mężczyzn z wieloletnim wywiadem cukrzycy. Związana jest z mikronaczyniowymi powikłaniami cukrzycy i często współistnieje z retinopatią (uszkodzeniem siatkówki) lub nefropatią (uszkodzeniem nerek). Ma charakter brązowych plam, które występują symetrycznie na piszczelach. Zanikają po około 18-24 miesiącach i pozostawiają zagłębienie oraz przebarwienie. Ze względu na łagodny charakter zmian i brak dowodów na skuteczność leczenia, plamki cukrzycowe podudzi nie podlegają leczeniu.

Kolejną manifestacją zaburzeń krążenia krwi w małych naczyniach w przebiegu cukrzycy jest tak zwany rumieniec cukrzycowy. Są to czerwone plamy na twarzy i szyi, którym mogą towarzyszyć teleangiektazje (poszerzone naczynka, zwane potocznie „pajączkami”). Zaczerwienienie może ustąpić pod wpływem lepszej kontroli glikemii, zalecane jest też zmniejszenie konsumpcji kofeiny i alkoholu.

Obumieranie tłuszczowate to przewlekła choroba skóry, która towarzyszy cukrzycy, przede wszystkim typu 2. Również jest związane z mikroangiopatią cukrzycową i występuje u około 1% cukrzyków, zwłaszcza tych z zaawansowaną chorobą. Lokalizuje się na przedniej powierzchni podudzi. Ma charakter czerwonobrązowych plam, na których widoczne są poszerzone naczynia krwionośne (teleangiektazje). W ich następstwie może dochodzić do powstawania bolesnych owrzodzeń. Podstawą terapii są glikokortykosteroidy stosowane miejscowo. Wyniki badań dokumentujących stosowanie tej terapii są niezadowalające.

Objawy cukrzycy na skórze. Suchość i świąd

Jednym z najczęstszych problemów dermatologicznych pacjentów chorych na cukrzycę jest suchość skóry. Szacuje się, że problem ten dotyczy nawet 40% leczonych. Najprawdopodobniej związana jest z zaburzeniami w mikrokrążeniu, które są częstym powikłaniem choroby. Najbardziej dotkniętym obszarem przez tę dolegliwość są podeszwy stóp. Przesuszona i pękająca skóra sprzyja bakteryjnym i grzybiczym nadkażeniom. Aby tego uniknąć, suchą skórę można natłuszczać emolientami zawierającymi na przykład mleczan amonu.

Kolejnym objawem, z którym często borykają się cukrzycy, jest świąd skóry. Jeżeli swędzenie dotyczy całego ciała, to może świadczyć o zaawansowanej nefropatii cukrzycowej (uszkodzeniu nerek), które doprowadziło do mocznicy (wysoki poziom mocznika w krwi objawia się uogólnionym świądem). Swędzenie miejscowe może z kolei być objawem zakażenia, przede wszystkim grzybiczego.

Infekcyjne choroby skóry u cukrzyków

Bakteryjne zarażenie skóry i tkanki podskórnej mogą przyjmować postać od łagodnych zmian, jak zapalenie mieszków włosowych, przez różę i zapalenie tkanki łącznej aż po martwicze zapalenie powięzi. Infekcje grzybicze są na tyle charakterystycznym powikłaniem cukrzycy, że pacjenci z nawracającą kandydozą powinni zostać przebadani w kierunku zaburzeń gospodarki węglowodanowej. Najczęstszą postacią jest grzybica pochwy, błon śluzowych jamy ustnej, a także grzybica skóry pomiędzy palcami dłoni i stóp. Często występuje również grzybica paznokci. Grzybicze zapalenie błon śluzowych może mieć charakter pleśniawek (białe plamy, które można łatwo usunąć szpatułką), piekącego zaczerwieniania lub zapalenia kątów ust. Na skórze wyprzenia drożdżakowate najczęściej dotyczą fałdów (pod pachami i biustem, odparzenia pachwinach, między pośladkami) i mają postać sączących oraz swędzących czerwonych plam otoczonych przez mniejsze zmiany satelitarne. Leczenie polega na miejscowym stosowaniu środków przeciwgrzybiczych.

Częstą zmianą u cukrzyków jest czyrak gromadny (karbunkuł) – oznacza obecność kilku czyraków zlewających się w jedną zmianę. Czyraki to forma gronkowcowego zapalenia mieszków włosowych, w przebiegu którego dochodzi do martwicy otaczającej tkanki. Na początku skóra jest miejscowo zaczerwieniona i bolesna, po kilku dniach tworzą się krostki.

Powikłania naczyniowe i neuropatia w przebiegu cukrzycy – stopa cukrzycowa 

Długotrwała, niewyrównana cukrzyca sprzyja rozwojowi neuropatii (uszkodzenia nerwów obwodowych). Uszkodzone są wszystkie rodzaje włókien: ruchowe, czuciowe i autonomiczne. Prowadzi to do zaniku mięśni i zniekształcenia stawów, utraty czucia (przez co cukrzycy mogą nie zauważać drobnych zranień), zaburzeń wydzielania gruczołów skórnych (suchości i nadmiernego rogowacenia) oraz zaburzeń autoregulacji przepływu krwi w naczyniach, co nasila zmiany niedokrwienne. Częstym objawem neuropatii jest piekący ból nóg.

Angiopatia cukrzycowa i neuropatia prowadzą wspólnie do powstania przewlekłego owrzodzenia na stopach (tak zwana stopa cukrzycowa). Stopy są szczególnie narażone, ponieważ podlegają dużym siłom w trakcie chodzenia. Łatwo powstają na nich otarcia, a bez dokładnego oglądania skaleczenie może pozostać długo niezauważone. U cukrzyków rany goją się trudno i przez długi czas; mogą drążyć do głębiej położonych tkanek, nawet kości. Zwykle konieczna jest wielotygodniowa terapia z mechanicznym oczyszczaniem rany i zastosowaniem odpowiednich opatrunków, na przykład ze srebrem.

Jak dbać o skórę chorując na cukrzycę?

Poza tym należy skórę regularnie oczyszczać i dokładnie osuszać, a następnie natłuszczać ją emolientami (za wyjątkiem przestrzeni pomiędzy palcami stóp – dodatkowe zawilgocenie w tej okolicy może sprzyjać rozwojowi grzybicy). Ze względu na ryzyko wyżej opisanych powikłań w obrębie stóp, niezwykle ważna jest odpowiednia ich pielęgnacja, która obejmuje codzienne oglądanie (jeżeli jest taka konieczność to z użyciem lustra) oraz obmywanie w letniej wodzie (nie może być zbyt gorąca), a następnie dokładne osuszanie. Paznokcie powinny być obcinane „na wprost”, a ostre krawędzie należy zeszlifować. Bezwzględnie należy unikać uszkodzenia tkanek miękkich wokół wału paznokciowego. Zaleca się stosowanie obuwia (oraz wkładek) dostosowanego do kształtu stopy oraz odpowiednich skarpet bezuciskowych wykonanych z naturalnych włókien. Pacjenci z cukrzycą powinni poddawać się regularnym zabiegom podiatrycznym (usuwanie modzeli i hiperkeratozy). Nie należy tego robić samodzielnie, zwłaszcza przy pomocy ostrych narzędzi. Pośrednio na stan skóry ma wpływ także dieta – powinna obejmować eliminację cukrów prostych.