Retinopatia cukrzycowa – przyczyny, objawy, leczenie cukrzycowej choroby oczu

Retinopatia cukrzycowa (łac. retinopathia diabetica) jest powikłaniem cukrzycy i oznacza zmiany w naczyniach krwionośnych w siatkówce. Cukrzycowa choroba oczu, bo tak inaczej nazywa się retinopatię cukrzycową, w początkowej fazie nie daje objawów. Widoczne oznaki, które pacjent zaczyna zauważać, pojawiają się w fazie już rozwiniętej choroby. W jaki sposób ją leczyć i czy można jej zapobiec?

Zmiany narządu wzroku należą do najczęstszych powikłań cukrzycy i mogą dotyczyć każdej struktury oka. Retinopatia cukrzycowa jest najczęstszą przyczyną utraty widzenia. 

Retinopatia cukrzycowa – co to takiego? 

Zmiany w gałce ocznej związane z wieloletnią niewyrównaną cukrzycą określamy mianem cukrzycowej choroby oczu. Zaliczamy do niej zaćmę, jaskrę wtórną oraz retinopatię. Retinopatia cukrzycowa dotyczy zmian w naczyniach krwionośnych w siatkówce. Można podzielić ją na: nieproliferacyjną (prostą), przedproliferacyjną i proliferacyjną. Pierwsza oznacza mniej zaawansowane zmiany, które nie zagrażają utracie wzroku, natomiast ostatnia – proliferacyjna – grozi ślepotą. 

Przyczyny retinopatii cukrzycowej 

Najważniejszym czynnikiem przyczynowym wystąpienia retinopatii cukrzycowej jest złe wyrównanie metaboliczne cukrzycy (przewlekłe wysokie stężenia glukozy we krwi).  

Inne czynniki ryzyka retinopatii cukrzycowej to:  

• długi czas trwania cukrzycy,  
• okres dojrzewania u chorych z cukrzycą,  
• nadciśnienie tętnicze,  
• duże stężenia lipidów (cholesterol, triglicerydy) w surowicy krwi, 
• współistnienie nefropatii cukrzycowej, niewydolność nerek z albuminurią i niedokrwistością, 
• okres ciąży u kobiet, u których cukrzyca wystąpiła przed zajściem w ciążę,
• uwarunkowania genetyczne, 
• palenie tytoniu, 
• otyłość. 

Objawy retinopatii cukrzycowej 

Pierwsze objawy retinopatii występują najczęściej dopiero po około 8–10 latach trwania choroby. Po 20–25 latach dotyczą już ponad połowy pacjentów. Mogą to być: 

• gorsze widzenie, stopniowo nasilające się, 
• zaburzenia ostrości widzenia, 
• upośledzenia widzenia w ciemności, 
• nagła, bezbolesna utrata wzroku, spowodowana pęknięciem naczynia i krwotokiem lub odwarstwieniem siatkówki, 
• mroczki lub firanki, czy plamki przed oczami.  

Retinopatia cukrzycowa – diagnostyka 

W cukrzycy typu 2 retinopatię obserwujemy często już w momencie rozpoznania. Z tego powodu pierwsze badanie okulistyczne w tym typie cukrzycy powinno być wykonane już wtedy. W cukrzycy typu 1 należy je przeprowadzić w ciągu pierwszych 5 lat trwania choroby.  

Do specjalistycznych badań obrazujących bardziej szczegółowo stan siatkówki w retinopatii cukrzycowej należą: 

• optyczna koherencyjna tomografia (OCT) 
• angiografia fluoresceinowa (AF).  

Leczenie retinopatii cukrzycowej 

W leczeniu retinopatii cukrzycowej najważniejsze są: poprawa wyrównania metabolicznego cukrzycy i normalizacja ciśnienia tętniczego oraz stężenia lipidów we krwi.  

Retinopatii prostej nie leczymy w inny, szczególny sposób, natomiast przedproliferacyjną, proliferacyjną i obrzęk plamki (makulopatię cukrzycową) leczymy za pomocą laseroterapii siatkówki (tzw. fotokoagulacji). Pozwala ona na zniszczenie obszarów niedokrwienia w siatkówce oraz twardych wysięków. Fotokoagulacja zapobiega również odwarstwieniu siatkówki.  

W ostatnich latach stosuje się także przeciwciała monoklonalne przeciwko czynnikowi wzrostu naczyń (anty-VEGF) we wstrzyknięciach do ciała szklistego, czasem także sterydy.  

Stosowane leczenie farmakologiczne spełnia rolę wspomagającą, są to: 

• leki uszczelniające ścianę włośniczek i drobnych naczyń oraz zmniejszające ich kruchość,
• leki rozszerzające naczynia i poprawiające przepływ krwi w układzie nerwowym: nicergolina lub winpocetyna,
• leki ułatwiające przepływ krwi przez naczynia włosowate i poprawiające elastyczność erytrocytów: pentoksyfilina,
• leki zmniejszające agregację płytek krwi i nasilające fibrynolizę: sulodeksyd, 
• Inhibitory konwertazy angiotensyny (ACE), hamujące progresję zmian. 

Powikłania przy retinopatii cukrzycowej 

Powikłaniami retinopatii cukrzycowej (która sama w sobie jest powikłaniem cukrzycy) są:  

• wtórna jaskra, 
• tworzenie nowych naczyń krwionośnych – kruchych, łatwo pękających, prowadzących do wylewów krwi i utraty widzenia. Nawet jeśli ulegną one wchłonięciu, tworzą się włókna, wnikające do ciała szklistego i pociągające siatkówkę (mogą prowadzić do jej odwarstwienia),
• odwarstwienia siatkówki i trwałej utraty wzroku.

Jak zapobiegać retinopatii cukrzycowej? 

Głównym sposobem zapobiegania retinopatii cukrzycowej jest dbanie o dobre wyrównanie metaboliczne cukrzycy (prawidłowe poziomy glukozy we krwi) oraz badanie narządu wzroku u okulisty raz w roku, a w momencie rozpoznania retinopatii co 3–6 miesięcy. Ważne jest też dbanie o prawidłowe wartości ciśnienia tętniczego oraz prawidłowy poziom lipidów i zaprzestanie palenia tytoniu.