Witamina A – rola w organizmie, źródła, suplementacja

Witamina A to nazwa grupy związków chemicznych, która odnosi się do rozpuszczalnych w tłuszczach retinoidów (m.in. retinolu) i niektórych karotenoidów (np. beta-karotenu). Witamina A wpływa na prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego, narządu wzroku, układu rozrodczego, a także na stan skóry (ma silne właściwości antyoksydacyjne). Niedobór witaminy A może prowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych, takich jak kłopoty ze wzrokiem. W jakich produktach szukać witaminy A?

1. Witamina A – właściwości
2. Witamina A i jej rola w organizmie
3. Witamina A – źródła  
4. Witamina A – objawy niedoboru 
5. Witamina A – objawy nadmiaru w organizmie 
6. Witamina A w kosmetykach 
7. Witamina A – zalecane dzienne spożycie witaminy A 

Witamina A – właściwości

Witamina A to termin odnoszący się do kilku organicznych związków chemicznych, z których jeden wykazuje pełną aktywność, jest nim retinol – najważniejsza i podstawowa forma witaminy A. Do związków pochodnych wykazujących podobną budowę chemiczną oraz funkcje zaliczamy: retinal, kwas retinolowy, a także związki pochodnych estrowych retinolu (palmitynian i octan), wymienione pochodne wraz z retinolem określamy jako retinoidy. 

Witamina A i jej rola w organizmie

Witamina A odgrywa bardzo ważną rolę w procesie widzenia i odbierania bodźców wzrokowych przebiegających w siatkówce oka, ma istotny wpływ na prawidłowe funkcjonowanie i wygląd skóry oraz uczestniczy w procesie różnicowania się komórek nabłonka. Warto wspomnieć o korzystnych właściwościach antyoksydacyjnych oraz fotoprotekcyjnych, dzięki którym hamowane są procesy starzenia. Dodatkowo witamina A uczestniczy w procesach rozrodczych, wpływając na prawidłowy rozwój komórek układu rozrodczego, a także w procesach wzrostu tkanki kostnej. Wykazuje również działanie wspomagające układ immunologiczny oraz pełni istotną rolę w produkcji erytrocytów. Witamina A bierze udział w wielu istotnych dla organizmu procesach biochemicznych. 

Witamina A bardzo często występuje w suplementach w połączeniu z witaminą E. Jednoczesne przyjmowanie obu witamin ma silniejsze działanie ochronne przed wolnymi rodnikami, które przyspieszają proces starzenia się komórek.

Witamina A – źródła  

Dobrym źródłem witaminy A (retinolu) są produkty pochodzenia zwierzęcego. Retinol oraz jego pochodne występują w: 

• podrobach (w wątrobie), 
• jajach,
• serach dojrzewających, 
• maśle, 
• rybach morskich (niektóre gatunki). 

Witamina A występuje w żywności również jako prowitamina. Prowitamina witaminy A, czyli beta-karoten, występuje w produktach pochodzenia roślinnego głównie w: 

• marchwi, 
• natce pietruszki, 
• szpinaku, 
• jarmużu, 
• brokułach, 
• morelach, 
• brzoskwiniach. 

Witamina A w postaci prowitaminy występuje również w mleku oraz przetworach mlecznych.

Witamina A – objawy niedoboru 

Niedobór witaminy A manifestuje się przede wszystkim poprzez występowanie objawów chorobowych związanych ze skórą. Zaliczamy do nich:

• nadmierne rogowacenie naskórka, 
• nadmierne łuszczenie się naskórka, 
• suchość skóry, 
• łamliwość włosów, 
• przerzedzenie włosów, 
• wydłużenie procesu gojenia się ran. 

W krajach rozwiniętych niedobór witaminy A obserwowany jest rzadko. Stan ten pojawia się jako skutek niedostatecznej ilości witaminy A w diecie, zwłaszcza w przypadku dzieci i osób w podeszłym wieku, upośledzenia czynności wątroby, np. na skutek spożywania dużej ilości alkoholu lub zaburzeń wchłaniania.

Witamina A – objawy nadmiaru w organizmie 

Nie tylko stan niedoboru witamin jest szkodliwy dla organizmu. Watro pamiętać, iż hiperwitaminoza także jest niebezpiecznym stanem, który może wpływać niekorzystnie na zdrowie.

Do objawów nadmiaru witaminy A w organizmie zalicza się: 

• powiększenie wątroby, 
• zwiększoną pobudliwość, 
• bóle głowy, 
• zmiany skórne, 
• łysienie, 
• osłabienie organizmu, 
• brak apetytu, 
• zmiany w układzie kostnym (struktura kości). 

Skóra osób, które nadmiernie suplementują witaminę A, prowadząc do hiperwitaminozy, staje się sucha, obserwuje się również nadmierne jej rogowacenie, pękanie czerwieni wargowej, a także łamliwość paznokci i włosów. Stosując preparaty farmaceutyczne, powinniśmy przestrzegać zaleconego przez producenta dawkowania oraz zwracać uwagę, czy zażywając różne suplementy diety, nie przyjmujemy tych samych substancji w różnych preparatach.  

Witamina A w kosmetykach 

Natomiast retinoidy, które stosuje się w dermatologii, możemy podzielić na retinoidy do stosowania miejscowego, jest to np. tretinoina oraz retinoidy do stosowania ogólnego, jest to np. izotretinoina. Substancje te wykazują właściwości: 

• regulujące procesy rogowacenia, 
• pobudzające syntezę kolagenu, 
• zmniejszające stany zapalne, 
• pobudzające angiogenezę. 

Retinoidy wykorzystywane są w leczeniu trądziku pospolitego (różne odmiany) oraz różowatego. Wskazania obejmują także leczenie: łuszczycy plackowatej, która nie przekracza 20% powierzchni ciała, liszaja płaskiego czy łupieżu czerwonego mieszkowego. Literatura fachowa wskazuje również na korzyści, jakie niesie wykorzystanie retinoidów w leczeniu zaburzeń pigmentacji (przebarwienia pozapalne), niektórych nowotworów skóry oraz brodawek płaskich i rozstępów. 

Natomiast w przypadku wykorzystania retinoidów do leczenia systemowego wymienia się głównie trądzik i łuszczycę. W przypadku łuszczycy są to ciężkie jej odmiany, czyli: krostkowa uogólniona i ograniczona, erytrodermia łuszczycowa oraz łuszczyca plackowata oporna na leczenie miejscowe lub fototerapię. W przypadku trądziku retinoidy wykorzystywane są w trądziku torbielowatym (z bliznowaceniem), trądziku nawrotowym, który jest oporny na inne metody leczenia, a także w trądziku różowatym piorunującym oraz trądziku ze stwardniałym obrzękiem twarzy. Leki z tej grupy znajdują również zastosowanie w walce z wieloma innymi chorobami dermatologicznymi, w tym nowotworami skóry.

Warto pamiętać, iż leki te są wydawane wyłącznie po okazaniu recepty, a jednym z działań niepożądanych, na które należy zwrócić uwagę, jest działanie teratogenne. W przypadku terapii należy ściśle przestrzegać zaleceń lekarskich.  

Witamina A – zalecane dzienne spożycie witaminy A 

Zwiększone zapotrzebowanie na witaminę A pojawia się u osób, które cierpią na choroby układu pokarmowego oraz infekcje. Zapotrzebowanie na tę witaminę wzrasta również przy długotrwałym stresie. O witaminie A powinny także pamiętać osoby, które stosują dietę bardzo ubogą w tłuszcz. Warto również wspomnieć o temacie zażywania preparatów z witaminą A przez kobiety będące w ciąży, oczywiście fakt ten powinien być wcześniej uzgodniony z lekarzem prowadzącym, a zażywanie powinno się odbywać pod jego kontrolą, w odpowiednich wskazaniach medycznych.