Witamina K – funkcje w organizmie i skutki niedoboru u dzieci i dorosłych

Witamina K to tak naprawdę grupa witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, które odgrywają istotną rolę w procesie krzepnięcia krwi, metabolizmie kości i regulacji poziomu wapnia we krwi. Wyróżnia się witaminę K1 (filochinon), występującą w zielonych warzywach oraz witaminę K2 (menachinon), która jest syntezowana w układzie pokarmowym. Jakie są przyczyny i objawy niedoboru witaminy K? Dlaczego podaje się ją noworodkom tuż po urodzeniu?

Witamina K – rola w organizmie 

Witamina K to grupa organicznych związków chemicznych, w której znajdują się:

• witamina K1 (filochinon),
• witamina K2 (menachinon) – wyróżnia się menachinony o krótkim łańcuchu (m.in. MK-4) oraz menachinony o długim łańcuchu (MK-7, MK-8, MK-9).

Witaminy K1 i K2 różnią się od siebie budową chemiczną, filochinon ma mniejszą biodostępność. Ponadto warto zaznaczyć, że K2 MK-7 charakteryzuje się wyższą dostępnością biologiczną niż MK-4.  Literatura wyróżnia również witaminę K3 (menadion), jest to prowitamina syntetyczna, która nie występuje naturalnie w przyrodzie. Witaminy K1 oraz K2 są związkami rozpuszczalnymi w tłuszczach, natomiast witamina K3 jest związkiem rozpuszczalnym w wodzie. 

Wraz z witaminą D i wapniem, witamina K odgrywa istotną rolę w utrzymaniu dobrego stanu kości, zapobiegając m.in. osteoporozie. Przyjmując witaminę D, zwiększamy zapotrzebowanie na witaminę K2, która to wpływa pozytywnie na przyswajanie wapnia. Jeżeli nie jesteśmy w stanie zapewnić odpowiedniej ich podaży, stosując zbilansowaną dietę, można włączyć suplementację witamin D, K i wapnia. W aptece można znaleźć zarówno preparaty pojedyncze, jak i złożone.

Przyjmuje się, iż około 90% witaminy K1 przekształca się do witaminy K2 (postać MK-4). Proces przekształcania zachodzi w jądrach, trzustce i ścianie tętnic. W organizmie człowieka powstaje prawie wyłącznie postać MK-4, jest ona, jak już wspomniano, mniej aktywna niż postać MK-7. 

Witamina K – źródła 

Witamina K1 jest syntetyzowana w roślinach, występuje głównie w zielonych warzywach: 

• szpinaku, 
• sałacie, 
• kapuście włoskiej, 
• jarmużu, 
• brokule, 
• brukselce, 
• natce pietruszki, 
• szparagach. 

W mniejszych ilościach filochinon znajduje się również w oleju rzepakowym, oleju sojowym, oliwie z oliwek. Obecność tego związku stwierdza się też w margarynach, majonezie, jogurtach oraz śliwkach. 

Witamina K2 jest wytwarzana przez bakterie znajdujące się w jelicie cienkim (Bacteroides fragilis, Eubacterium lentum, Lactococcus ssp.). Niedobory można uzupełnić, spożywając produkty pochodzenia zwierzęcego, w których znajduje się menachinon. Są to:

• wątróbka drobiowa, 
• wołowina, 
• mięso kurze, 
• salami, 
• fermentowane produkty mleczne, 
• żółtka jaj,
• sery twarde, 
• sery miękkie (pleśniowe), 
• ryby. 

Witamina K2 występuje również w przyprawach, między innymi w bazylii i kolendrze, a także w pieczywie i kiszonej kapuście.

Witamina K – objawy niedoboru  

U osób dorosłych niedobór witaminy K2 zdarza się stosunkowo rzadko.

U noworodków niedobór witaminy K może być przyczyną tzw. choroby krwotocznej noworodków. Wyróżnia się jej trzy postacie:

• wczesną (występuje rzadko, dotyczy noworodków, które nie otrzymały profilaktycznej dawki witaminy K),
• klasyczną (od 2. do 7. doby życia),
• późną (ma ona ciężki przebieg, obserwuje się ją rzadko).

Krwawienie wynikające z niedoboru witaminy K u noworodków jest stanem zagrożenia zdrowia i życia dziecka. Krwawienia mogą wystąpić np. jako krwotoki w mózgu lub innych narządach wewnętrznych. 

Oczywiście należy zaznaczyć, iż nadmierne suplementowanie witaminy K także nie jest korzystne dla zdrowia. Zawsze powinno się zapoznać z zaleceniami producenta dotyczącymi dawkowania oraz pamiętać, iż witamina K może znajdować się w różnych preparatach wielowitaminowych. 

Witamina K – zapotrzebowanie 

Na zapotrzebowanie na witaminę K wpływają następujące czynniki: 

• wiek 
• płeć 
• stan fizjologiczny 

Witamina K dla niemowląt  

W przypadku niemowląt samoleczenie z wykorzystaniem witaminy K jest ograniczone i powinno być stosowane tylko po konsultacji z lekarzem pediatrą. Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego każdy noworodek po urodzeniu powinien profilaktycznie otrzymać witaminę K1. Preferowaną drogą podania witaminy jest podanie domięśniowe, natomiast w sytuacji, kiedy rodzice odmawiają podania witaminy K1 domięśniowo, podaje się ją doustnie. 

Witamina K dla dorosłych 

Inne źródła fachowe wskazują, iż dzienne zapotrzebowanie na witaminę K wynosi 75µg, niekiedy podaje się iż wartość ta jest większa i wynosi dla osób dorosłych 120µg na dzień. Źródła te natomiast nie różnicują witaminy K na witaminę K1 lub K2. Często podkreśla się dość istotny fakt, iż postać K2 MK-7 ma przewagę nad formą K2 MK-4 (postać MK-7 jest bardziej aktywna niż postać MK-4). Istotną informacją jest też fakt, iż wymienione wartości dotyczą wątrobowego zapotrzebowania na witaminę K (synteza czynników krzepnięcia krwi), natomiast zapotrzebowanie na witaminę K dla innych tkanek organizmu nie zostało określone.