Kwasica mleczanowa – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie
Piotr Janik

Kwasica mleczanowa – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Zdrowa osoba w ciągu doby wytwarza określoną ilość kwasu mlekowego w procesie beztlenowego spalania glukozy. Czasem jednak może dojść do nagromadzenia mleczanów w organizmie. Kiedy możemy mówić o kwasicy mleczanowej? Jak się objawia i w jaki sposób ją leczyć?

Co to jest kwasica mleczanowa i jakie daje objawy?

Kwasicę mleczanową definiuje się jako zaburzenie metaboliczne, któremu towarzyszy zwiększone stężenie mleczanów w organizmie. To stan, gdy poziom mleczanu w osoczu przekracza 5 mmol/l. 

Zaburzenie to nie ma charakterystycznych dla siebie objawów. Zależne są one od podstawowej choroby. Olbrzymią wartość ma wywiad w celu określenia schorzeń współtowarzyszących takich jak cukrzyca, choroby układu sercowo-naczyniowego, choroby płuc, nagłe zatrzymania krążenia, ustalenie środka, jakim się zatruł pacjent czy leków przez niego zażywanych, mogących wywołać te symptomy (np. metformina).

Mimo braku charakterystycznych objawów u tej grupy chorych najczęściej można zaobserwować oddech Kussmaula (szybkie i głębokie oddechy), majaczenie, bóle brzucha, obniżenie temperatury ciała (hipotermię) lub oznaki wstrząsu.

Przyczyny kwasicy mleczanowej

Zdrowa osoba w ciągu doby wytwarza do około 20 mmol na kilogram masy ciała kwasu mlekowego. Stanowi on końcowy produkt rozkładu glukozy w tkankach w beztlenowym procesie zwanym glikolizą. Transportowany w postaci anionu (mleczanu) do wątroby podlega dalszej przemianie do pirogronianu i ostatecznemu rozkładowi do CO2 i H2O lub jest ponownie przetwarzany do glukozy w wątrobie i nerce w tzw. cyklu Corich.

Gdy któryś ze szlaków metabolicznych zostanie zaburzony na jakimkolwiek etapie, dochodzi do gromadzenia się mleczanów we krwi i wzrostu ich stężenia ponad dopuszczalną normę (0,5–1,5 mmol/l). W wyniku tego spada pH osocza, dochodzi do zakwaszenia i utraty warunków fizjologicznych. Organizm uruchamia mechanizmy kompensacyjne, aby pozbyć się nadmiaru kwasów z organizmu i wrócić do prawidłowego pH. Krążący w osoczu krwi bufor wodorowęglanowy wyłapuje i wiąże nadmiar jonów wodorowych, co prowadzi do powstania CO2 i H2O. Wytworzony dwutlenek węgla zostaje następnie wydalony z organizmu, co objawia się przyspieszeniem i pogłębieniem oddechów. Gdy te mechanizmy okażą się niewystarczające i stężenie mleczanów przekroczy 5 mmol/l, możemy mówić o kwasicy mleczanowej. 

Jednym z czynników sprzyjających rozwojowi kwasicy mleczanowej jest niedobór tiaminy (występujący przy nadmiernym spożywaniu alkoholu). Witamina B1 jest kofaktorem dla dehydrogenazy pirogronianowej, która jest odpowiedzialna za przemianę pirogronianu do acetylo-CoA. W przypadku jej braku dochodzi do patologicznego gromadzenia się pirogronianu i w konsekwencji jego utleniania do mleczanu, co stanowi podstawę do rozwinięcia się kwasicy mleczanowej.

U noworodków przyczynami kwasicy mleczanowej są głównie wady metaboliczne, takie jak niedobór glukozo-6-fosfatazy i fruktozo-1,6-difosfatazy (będących katalizatorami reakcji na szlaku tworzenia kwasu mlekowego), czy występująca niezwykle rzadko encefalomiopatia mitochondrialna z kwasicą mleczanową i epizodami udaropodobnymi (ang. mitochondrial encephalopathy-lactic acidosis-stroke-like episodes, MELAS).

Innymi czynnikami prowadzącymi do wytworzenia tego rodzaju kwasicy są wrodzone wady serca i sercowo-naczyniowe, a także niedotlenienie okołoporodowe.

Powiązane produkty

Kwasica mleczanowa a metformina

Trzeba wspomnieć o kwasicy mleczanowej związanej z przyjmowaniem metforminy, leku pierwszego rzutu u chorych na cukrzycę typu 2. Metformina jest lekiem bezpiecznym, o udowodnionym zmniejszeniu zagrożeń powikłań cukrzycy i podawanym nawet w stanach przedcukrzycowych w celu obniżenia ryzyka rozwinięcia choroby. Istnieją natomiast przeciwwskazania do jej stosowania. Wśród najważniejszych znajdują się niewydolność nerek lub zła tolerancja leku. U pacjentów, którzy mimo przeciwwskazań przyjmują metforminę, może rozwinąć się kwasica mleczanowa spowodowana gromadzeniem się mleczanów jako produktu przemian metabolicznych. 

W przypadku zatrucia i rozwinięcia się zaburzenia bardzo dobry efekt uzyskuje się już po odstawieniu leku. Pomimo, wydawałoby się, ciężkiego stanu chorego, często dochodzi do spektakularnej poprawy stanu pacjenta.

Rozpoznanie kwasicy mleczanowej

W celu rozpoznania kwasicy mleczanowej należy (poza objawami) stwierdzić u pacjenta w badaniach krwi:

  • niewielką hiperglikemię lub normoglikemię,
  • stężenie kwasu mlekowego > 5 mmol/l,
  • spadek pH krwi < 7,30,
  • lukę anionową > 16 mmol/l,
  • stężenie wodorowęglanów < 10 mmol/l,
  • hiperkaliemię,
  • prawidłowe stężenie sodu (Na+).

W trakcie diagnostyki i różnicowania kwasicy określa się tzw. lukę anionową (LA). Stanowi ona różnicę stężenia jonów sodowych (kationów) i sumy stężeń jonów chlorkowych i wodorowęglanowych (anionów). Prawidłowo u osoby zdrowej luka anionowa wynosi 8-12 mEq/l. Laboratoryjne testy wyznaczające LA stosuje się w celu różnicowania kwasic na te, które przebiegają bez jej zmian lub ze zwiększeniem różnicy kationów i anionów, diagnostyce kwasic nieoddechowych (wzrost luki anionowej poprzez wzrost nieoznaczonych anionów, jak np. mleczanowych), zatruć litem, bromkiem i gammapatiach.

Typy kwasicy mleczanowej

Wyróżnia się dwa główne typy kwasicy mleczanowej:

  • typ A – wynika z niedostatecznej podaży tlenu w przebiegu np.: ciężkiego wysiłku fizycznego, hipoksji w przebiegu chorób płuc, anemii, wstrząsu, napadu padaczkowego, ostrego zespołu wieńcowego, zatrzymania akcji serca; wytworzone warunki beztlenowe doprowadzają do wzmożonego wytwarzania mleczanów w procesie glikolizy;
  • typ B – wynika z zaburzenia metabolizmu mleczanu w przebiegu np.: cukrzycy, niewydolności wątroby, niewydolności nerek, ciężkiej infekcji, białaczki, zapalenia trzustki, zatrucia etanolem i pochodnymi alkoholi, paracetamolem, czadem, cyjankiem.

Kwasicę mleczanową należy odróżnić od:

  • kwasicy ketonowej, w której obserwuje się prawidłowe stężenie kwasu mlekowego, duże stężenia glukozy i ciał ketonowych, a pH krwi rzadko jest mniejsze niż 7,0;
  • zatrucia alkoholem, w którym nie występują objawy wstrząsu i utrzymuje się prawidłowe pH oraz stężenie glukozy;
  • innych przyczyn wstrząsu.

Leczenie kwasicy mleczanowej

Leczenie kwasicy mleczanowej polega głównie na pozbyciu się jej podstawowej przyczyny. W przypadku zatruć lekiem (np. metforminą, izoniazydem, paracetamolem) należy natychmiast odstawić lek i podać odpowiednią odtrutkę lub zastosować hemofiltrację, aby pozbyć się czynnika będącego powodem zatrucia. Istotną rolę odgrywa nawadnianie w celu wypełnienia łożyska naczyniowego i utrzymania ciśnienia krwi, a w przypadku utrzymującej się hipotensji – dożylny wlew katecholamin. Należy także uwzględnić zabezpieczenie dróg oddechowych, tlenoterapię w celu zahamowania procesów glikolitycznych, regulację glikemii wlewami insuliny i glukozy, hemodializę oraz płynoterapię mającą na celu m.in. uzupełnienie niedoboru jonów wodorowęglanowych będących składnikiem układu buforującego, co pomoże w wyrównaniu kwasicy i doprowadzeniu organizmu do stanu fizjologicznego.

  1. S. Maśliński, J. Ryżewski, Patofizjologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.
  2. Interna Szczeklika, pod red. P. Gajewskiego, Kraków 2018. 
  3. R. K. Murray, D. K. Granner, V.W. Rodwell, Biochemia Harpera, Warszawa 2012.
  4. P. W. Królik, B. Rusinek, T. Dobrzańska-Pielech, E. Rudnicka-Drożak, Kwasica mleczanowa związana z leczeniem metforminą, „akademiamedycyny.pl” [online], https://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2019/01/Geriatria_2_2018_08.pdf, [dostęp:] 2.12.2019.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Jak poprawnie suplementować witaminę D?

    Witamina D3 odgrywa kluczową rolę w funkcjonowaniu organizmu, a jej prawidłowy poziom jest niezbędny dla zachowania zdrowia. Witamina D3 jest przede wszystkim znana z regulowania poziomu wapnia i fosforu, co warunkuje zachowanie zdrowych kości oraz zapobiega osteoporozie i krzywicy. Jest kluczowa dla prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego, krążenia i zachowania zdrowia psychicznego. Może być również pomocna w terapiach chorób skórnych. Pomimo że witamina D może być wytwarzana naturalnie w organizmie ludzkim poprzez syntezę skórną, często okazuje się to niewystarczające – wówczas należy rozpocząć jej suplementację.

  • Tabletki antykoncepcyjne jedno- i dwuskładnikowe – które wybrać? Jaka jest różnica?

    Tabletki antykoncepcyjne to jedna z najpopularniejszych metod zapobiegania ciąży. Występują głównie w dwóch rodzajach: tabletki jednoskładnikowe, które zawierają wyłącznie progestagen, oraz tabletki dwuskładnikowe – mają w składzie estrogen i progesteron. Które są skuteczniejsze? Jakie mają zalety i wady?

  • Omega-3 – właściwości, źródła, zapotrzebowanie na kwasy tłuszczowe omega-3

    Kwasy tłuszczowe omega-3 zaliczane są do niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT). Nie są wytwarzane w organizmie, dlatego muszą być dostarczane wraz z dietą. Do najważniejszych kwasów omega-3 zalicza się: EPA, DHA i ALA. Kwasy omega-3 zwykle są stosowane w celu prewencji chorób sercowo-naczyniowych.

  • Jaka jest rola żywienia medycznego w chorobie nowotworowej?

    Optymalnie zbilansowana dieta u osób z chorobą nowotworową zmniejsza ryzyko rozwoju niedożywienia, co z kolei może ograniczać dolegliwości związane z chemio- i radioterapią czy występowanie powikłań pooperacyjnych. Wsparciem dla organizmu może być specjalne żywienie medyczne. Czym jest ten rodzaj żywności? Jakie ma zalety? Kiedy zacząć je stosować?

  • Nowe wytyczne w sprawie przyjmowania witaminy B6. Jak teraz ją dawkować?

    Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności wydał opinię naukową dotyczącą nowego schematu dawkowania witaminy B6. Badania EFSA wpłynęły na decyzję Zespołu ds. Suplementów Diety, o czym poinformował Główny Inspektorat Sanitarny. Jaka jest obecnie dopuszczalna maksymalna dawka witaminy B6, która może znaleźć się w suplementach diety?

  • Probiotyki i prebiotyki – kiedy je stosować? Czy trzeba to robić cały czas?

    Zgodnie z definicją Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa oraz Światowej Organizacji Zdrowia probiotyki są żywymi mikroorganizmami, które przyjmowane w zalecanej i właściwej dawce przynoszą pozytywne rezultaty dla zdrowia gospodarza. Stosowanie probiotyków jest uznawane za bezpieczne i dobrze tolerowane.

  • Łupież w ciąży – przyczyny. Jak sobie radzić? Czym myć głowę?

    W okresie ciąży następuje szereg zmian w organizmie kobiety, np. zmiany hormonalne czy stres, które mogą prowadzić do pojawienia się łupieżu. Wówczas można rozpocząć samodzielną terapię poprzez stosowanie delikatnych dermokosmetyków o działaniu przeciwłupieżowym lub naturalnych metod, które mogą okazać się skuteczne i wystarczające. Jednak niekiedy pomimo stosowanych preparatów i kuracji przeciwłupieżowych problem nie znika. Należy wtedy skonsultować się z dermatologiem, znaleźć przyczynę choroby i dobrać właściwe leczenie.

  • Arginina – działanie, właściwości i efekty stosowania

    Arginina to aminokwas endogenny, którego najważniejszą rolą jest udział w syntezie tlenku azotu. Ma właściwości rozszerzające naczynia krwionośne i usprawniające przepływ krwi. Z tego względu korzystnie wpływa na funkcjonowanie serca i układu krążenia. Chętnie sięgają po nią również sportowcy oraz pacjenci z zaburzeniami erekcji. W jakich pokarmach znajduje się arginina? Kto powinien rozważyć jej suplementację i z jakimi potencjalnymi skutkami ubocznymi wiąże się przyjmowanie argininy?

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

logo Telemedi

Usługę zdalnej konsultacji z lekarzem świadczy Telemedi.
Regulamin świadczenia usługi dostępny jest tutaj.