Kwasica mleczanowa – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie
Piotr Janik

Kwasica mleczanowa – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Zdrowa osoba w ciągu doby wytwarza określoną ilość kwasu mlekowego w procesie beztlenowego spalania glukozy. Czasem jednak może dojść do nagromadzenia mleczanów w organizmie. Kiedy możemy mówić o kwasicy mleczanowej? Jak się objawia i w jaki sposób ją leczyć?

Co to jest kwasica mleczanowa i jakie daje objawy?

Kwasicę mleczanową definiuje się jako zaburzenie metaboliczne, któremu towarzyszy zwiększone stężenie mleczanów w organizmie. To stan, gdy poziom mleczanu w osoczu przekracza 5 mmol/l. 

Zaburzenie to nie ma charakterystycznych dla siebie objawów. Zależne są one od podstawowej choroby. Olbrzymią wartość ma wywiad w celu określenia schorzeń współtowarzyszących takich jak cukrzyca, choroby układu sercowo-naczyniowego, choroby płuc, nagłe zatrzymania krążenia, ustalenie środka, jakim się zatruł pacjent czy leków przez niego zażywanych, mogących wywołać te symptomy (np. metformina).

Mimo braku charakterystycznych objawów u tej grupy chorych najczęściej można zaobserwować oddech Kussmaula (szybkie i głębokie oddechy), majaczenie, bóle brzucha, obniżenie temperatury ciała (hipotermię) lub oznaki wstrząsu.

Przyczyny kwasicy mleczanowej

Zdrowa osoba w ciągu doby wytwarza do około 20 mmol na kilogram masy ciała kwasu mlekowego. Stanowi on końcowy produkt rozkładu glukozy w tkankach w beztlenowym procesie zwanym glikolizą. Transportowany w postaci anionu (mleczanu) do wątroby podlega dalszej przemianie do pirogronianu i ostatecznemu rozkładowi do CO2 i H2O lub jest ponownie przetwarzany do glukozy w wątrobie i nerce w tzw. cyklu Corich.

Gdy któryś ze szlaków metabolicznych zostanie zaburzony na jakimkolwiek etapie, dochodzi do gromadzenia się mleczanów we krwi i wzrostu ich stężenia ponad dopuszczalną normę (0,5–1,5 mmol/l). W wyniku tego spada pH osocza, dochodzi do zakwaszenia i utraty warunków fizjologicznych. Organizm uruchamia mechanizmy kompensacyjne, aby pozbyć się nadmiaru kwasów z organizmu i wrócić do prawidłowego pH. Krążący w osoczu krwi bufor wodorowęglanowy wyłapuje i wiąże nadmiar jonów wodorowych, co prowadzi do powstania CO2 i H2O. Wytworzony dwutlenek węgla zostaje następnie wydalony z organizmu, co objawia się przyspieszeniem i pogłębieniem oddechów. Gdy te mechanizmy okażą się niewystarczające i stężenie mleczanów przekroczy 5 mmol/l, możemy mówić o kwasicy mleczanowej. 

Jednym z czynników sprzyjających rozwojowi kwasicy mleczanowej jest niedobór tiaminy (występujący przy nadmiernym spożywaniu alkoholu). Witamina B1 jest kofaktorem dla dehydrogenazy pirogronianowej, która jest odpowiedzialna za przemianę pirogronianu do acetylo-CoA. W przypadku jej braku dochodzi do patologicznego gromadzenia się pirogronianu i w konsekwencji jego utleniania do mleczanu, co stanowi podstawę do rozwinięcia się kwasicy mleczanowej.

U noworodków przyczynami kwasicy mleczanowej są głównie wady metaboliczne, takie jak niedobór glukozo-6-fosfatazy i fruktozo-1,6-difosfatazy (będących katalizatorami reakcji na szlaku tworzenia kwasu mlekowego), czy występująca niezwykle rzadko encefalomiopatia mitochondrialna z kwasicą mleczanową i epizodami udaropodobnymi (ang. mitochondrial encephalopathy-lactic acidosis-stroke-like episodes, MELAS).

Innymi czynnikami prowadzącymi do wytworzenia tego rodzaju kwasicy są wrodzone wady serca i sercowo-naczyniowe, a także niedotlenienie okołoporodowe.

Powiązane produkty

Kwasica mleczanowa a metformina

Trzeba wspomnieć o kwasicy mleczanowej związanej z przyjmowaniem metforminy, leku pierwszego rzutu u chorych na cukrzycę typu 2. Metformina jest lekiem bezpiecznym, o udowodnionym zmniejszeniu zagrożeń powikłań cukrzycy i podawanym nawet w stanach przedcukrzycowych w celu obniżenia ryzyka rozwinięcia choroby. Istnieją natomiast przeciwwskazania do jej stosowania. Wśród najważniejszych znajdują się niewydolność nerek lub zła tolerancja leku. U pacjentów, którzy mimo przeciwwskazań przyjmują metforminę, może rozwinąć się kwasica mleczanowa spowodowana gromadzeniem się mleczanów jako produktu przemian metabolicznych. 

W przypadku zatrucia i rozwinięcia się zaburzenia bardzo dobry efekt uzyskuje się już po odstawieniu leku. Pomimo, wydawałoby się, ciężkiego stanu chorego, często dochodzi do spektakularnej poprawy stanu pacjenta.

Rozpoznanie kwasicy mleczanowej

W celu rozpoznania kwasicy mleczanowej należy (poza objawami) stwierdzić u pacjenta w badaniach krwi:

  • niewielką hiperglikemię lub normoglikemię,
  • stężenie kwasu mlekowego > 5 mmol/l,
  • spadek pH krwi < 7,30,
  • lukę anionową > 16 mmol/l,
  • stężenie wodorowęglanów < 10 mmol/l,
  • hiperkaliemię,
  • prawidłowe stężenie sodu (Na+).

W trakcie diagnostyki i różnicowania kwasicy określa się tzw. lukę anionową (LA). Stanowi ona różnicę stężenia jonów sodowych (kationów) i sumy stężeń jonów chlorkowych i wodorowęglanowych (anionów). Prawidłowo u osoby zdrowej luka anionowa wynosi 8-12 mEq/l. Laboratoryjne testy wyznaczające LA stosuje się w celu różnicowania kwasic na te, które przebiegają bez jej zmian lub ze zwiększeniem różnicy kationów i anionów, diagnostyce kwasic nieoddechowych (wzrost luki anionowej poprzez wzrost nieoznaczonych anionów, jak np. mleczanowych), zatruć litem, bromkiem i gammapatiach.

Typy kwasicy mleczanowej

Wyróżnia się dwa główne typy kwasicy mleczanowej:

  • typ A – wynika z niedostatecznej podaży tlenu w przebiegu np.: ciężkiego wysiłku fizycznego, hipoksji w przebiegu chorób płuc, anemii, wstrząsu, napadu padaczkowego, ostrego zespołu wieńcowego, zatrzymania akcji serca; wytworzone warunki beztlenowe doprowadzają do wzmożonego wytwarzania mleczanów w procesie glikolizy;
  • typ B – wynika z zaburzenia metabolizmu mleczanu w przebiegu np.: cukrzycy, niewydolności wątroby, niewydolności nerek, ciężkiej infekcji, białaczki, zapalenia trzustki, zatrucia etanolem i pochodnymi alkoholi, paracetamolem, czadem, cyjankiem.

Kwasicę mleczanową należy odróżnić od:

  • kwasicy ketonowej, w której obserwuje się prawidłowe stężenie kwasu mlekowego, duże stężenia glukozy i ciał ketonowych, a pH krwi rzadko jest mniejsze niż 7,0;
  • zatrucia alkoholem, w którym nie występują objawy wstrząsu i utrzymuje się prawidłowe pH oraz stężenie glukozy;
  • innych przyczyn wstrząsu.

Leczenie kwasicy mleczanowej

Leczenie kwasicy mleczanowej polega głównie na pozbyciu się jej podstawowej przyczyny. W przypadku zatruć lekiem (np. metforminą, izoniazydem, paracetamolem) należy natychmiast odstawić lek i podać odpowiednią odtrutkę lub zastosować hemofiltrację, aby pozbyć się czynnika będącego powodem zatrucia. Istotną rolę odgrywa nawadnianie w celu wypełnienia łożyska naczyniowego i utrzymania ciśnienia krwi, a w przypadku utrzymującej się hipotensji – dożylny wlew katecholamin. Należy także uwzględnić zabezpieczenie dróg oddechowych, tlenoterapię w celu zahamowania procesów glikolitycznych, regulację glikemii wlewami insuliny i glukozy, hemodializę oraz płynoterapię mającą na celu m.in. uzupełnienie niedoboru jonów wodorowęglanowych będących składnikiem układu buforującego, co pomoże w wyrównaniu kwasicy i doprowadzeniu organizmu do stanu fizjologicznego.

  1. S. Maśliński, J. Ryżewski, Patofizjologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.
  2. Interna Szczeklika, pod red. P. Gajewskiego, Kraków 2018. 
  3. R. K. Murray, D. K. Granner, V.W. Rodwell, Biochemia Harpera, Warszawa 2012.
  4. P. W. Królik, B. Rusinek, T. Dobrzańska-Pielech, E. Rudnicka-Drożak, Kwasica mleczanowa związana z leczeniem metforminą, „akademiamedycyny.pl” [online], https://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2019/01/Geriatria_2_2018_08.pdf, [dostęp:] 2.12.2019.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Co jest dobre na zatrucie alkoholem? Ranking środków wspomagających

    Jak dojść do siebie, gdy poprzedniego dnia przesadziło się z alkoholem? Niektóre preparaty dostępne na rynku mogą pomóc złagodzić nieprzyjemne objawy kaca. Co jest najlepsze na zatrucie alkoholowe?

  • Jaka jest najlepsza witamina D3 dla dzieci? Ranking 2025

    Witamina D pełni kluczową rolę w prawidłowym rozwoju dzieci. Wspomaga wchłanianie wapnia i fosforu, co jest niezbędne dla budowy mocnych kości i zębów. Jej niedobór w okresie wzrostu może prowadzić do krzywicy – choroby powodującej deformacje układu kostnego i opóźnienie rozwoju motorycznego. Witamina D3 wpływa także na funkcjonowanie układu odpornościowego i może zmniejszać podatność na infekcje. Bierze udział w regulacji odpowiedzi immunologicznej, dzięki czemu prawdopodobnie chroni przed rozwojem chorób autoimmunologicznych takich jak cukrzyca typu 1 czy Hashimoto. Jak wybrać najlepszy preparat do suplementacji witaminy D dla dziecka?

  • Maślan sodu – który wybrać? Ranking preparatów z maślanem sodu 2025

    Suplementacja maślanu sodu może wspierać zdrowie jelit przy ich niektórych schorzeniach, a także po antybiotykoterapii czy chemioterapii. Jakie produkty są dostępne na rynku i który z nich wybrać? Ranking maślanów sodu 2025 ułatwi dobranie odpowiedniego preparatu do stosowania przy różnych dolegliwościach i potrzebach.

  • Najlepsze colostrum dla dzieci i dla dorosłych. Ranking colostrum 2025

    Colostrum to naturalny „koktajl odpornościowy” dostarczający nowo narodzonemu organizmowi gotowych przeciwciał i substancji odżywczych, które wspierają odporność oraz rozwój układu pokarmowego w pierwszych dniach życia. Bogactwo składników colostrum obejmuje białka, czynniki odpornościowe (immunoglobuliny), laktoferynę, lizozym, enzymy o działaniu antybakteryjnym, a także witaminy i minerały. Dzięki temu colostrum chroni przed infekcjami, wspiera naturalne mechanizmy odpornościowe, wzmacnia organizm oraz wspomaga budowanie długotrwałej odporności.

  • Najlepsze żele i maści na blizny – ranking 2025

    Blizny są naturalnym elementem procesu gojenia skóry, ale dla wielu osób stanowią także źródło dyskomfortu – estetycznego, a czasem również fizycznego. Współczesna dermatologia oferuje szeroki wybór preparatów, które pomagają zminimalizować ich widoczność, wyrównać powierzchnię skóry i poprawić jej elastyczność.

  • Najlepszy tran i olej rybi dla dorosłych – ranking 2025

    Odporność to naturalna tarcza organizmu, która chroni nas przed wirusami, bakteriami i innymi zagrożeniami. Aby działała skutecznie, potrzebuje odpowiedniego wsparcia na co dzień. Kluczowe znaczenie ma zdrowy styl życia: zrównoważona dieta, regularna aktywność fizyczna, sen, unikanie stresu oraz odpowiednia suplementacja. W okresie jesienno-zimowym, kiedy odporność jest szczególnie osłabiona, warto sięgnąć po naturalne produkty, takie jak tran i oleje rybie, które pomagają utrzymać układ odpornościowy w dobrej kondycji.

  • Najlepsza witamina C – ranking 2025. Preparaty dla dorosłych i dla dzieci

    Suplementacja witaminą C to prosty, bezpieczny i skuteczny sposób na wspieranie zdrowia każdego dnia. Regularne przyjmowanie odpowiednich dawek może pomóc nie tylko w profilaktyce, ale także w łagodzeniu objawów wielu chorób.

  • Propolis – właściwości zdrowotne i zastosowanie. Na co pomaga kit pszczeli?

    Propolis, nazywany potocznie kitem pszczelim, to naturalna substancja o wyjątkowych właściwościach prozdrowotnych, którą pszczoły wykorzystują do ochrony ula przed drobnoustrojami. Od wieków stosowany jest w medycynie naturalnej. Obecnie zyskuje popularność jako skuteczne wsparcie w leczeniu infekcji i regeneracji organizmu. Kit pszczeli działa przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowo i przeciwzapalnie. Wspomaga odporność organizmu oraz wspiera leczenie antybiotykami. Wykorzystuje się go do przyrządzania domowych nalewek, roztworów, maści i kosmetyków.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl