Efekt brzasku (hiperglikemia poranna) – kogo dotyczy? Przyczyny, objawy, postępowanie

Efekt brzasku to poranny skok poziomu cukru we krwi (po obudzeniu). Najczęściej występuje w źle kontrolowanej chorobie cukrzycowej. Przyczyną tego zjawiska jest wyrzut hormonów, które odpowiadają za obudzenie i energię do działania w trakcie dnia. Kto najbardziej jest narażony na efekt brzasku i co robić, aby do niego nie dopuścić?

Zalecane jest, aby poranny poziom stężenia glukozy mieścił się w granicach 70–90 mg/dl (u osób zdrowych), maksymalnie 100–110 mg/dl (u osób chorych na cukrzycę). Jedynym hormonem zmniejszającym stężenie glukozy we krwi jest insulina. Jej wydzielanie z komórek beta trzustki odbywa się stale, po posiłkach ulega wzrostowi. W godzinach nocnych wydzielanie insuliny jest mniejsze. Na zwiększony poziom glukozy mają wpływ glukagon, katecholaminy (adrenalina), hormonu wzrostu oraz glikokortykosteroidy (kortyzol).

Efekt brzasku w hiperglikemii porannej – czym jest?

Zjawisko lub efekt brzasku to wzrost stężenia glukozy we krwi w godzinach rannych (około 4–5), czego skutkiem jest wysoki poziom cukru po obudzeniu.

Przyczyną tego zjawiska jest fizjologiczny wyrzut hormonów, takich jak: adrenalina, glukagon, hormon wzrostu oraz kortyzol – maksimum ich wydzielania przypada na godzinę 3–6 rano. Hormony te potrzebne nam są na rozruch, obudzenie i energię do działania podczas całego dnia.

Jaki powinien być prawidłowy poziom cukru we krwi? Dowiedz się więcej na DOZ.pl

Powyższe hormony mają działanie odwrotne do insuliny, nasilają także insulinooporność, czyli brak działania insuliny na poziomie tkanek. U osób zdrowych przy prawidłowym mechanizmie wydzielania insuliny oraz przy prawidłowej reakcji tkanek na działanie insuliny (insulinowrażliwość) taki wyrzut porannych hormonów nie spowoduje wzrostu poziomu cukru.

Aby potwierdzić lub wykluczyć zjawisko brzasku, należy kontrolować poziom cukru o godzinach: 24, 4, 6 rano i po przebudzeniu się. Glikemia o północy powinna jeszcze mieścić się w granicach normy, ale już od godziny 4 następuje jej stopniowy wzrost.

Niezmiernie ważna jest diagnostyka oraz właściwe postępowanie, bowiem hiperglikemia trwająca kilka godzin każdego poranka wpływa niekorzystnie na przewlekłe wyrównanie cukrzycy.

Efekt brzasku a efekt Somogyi

Hiperglikemię poranną w przebiegu efektu brzasku należy różnicować z efektem Somogyi lub tak zwanym zjawiskiem hiperglikemii z „odbicia”. Jest to skutek niedocukrzenia w nocy. Powodem może być zbyt wysokie stężenie insuliny (wstrzyknięcie zbyt dużej dawki) lub ominięcie posiłku wieczornego przed snem. Niedocukrzenie w nocy może być bardzo niebezpieczne, nie zawsze bowiem zostaje zauważone – pacjent może się obudzić wówczas z silnym bólem głowy. Spadek cukru we krwi powoduje kompensacyjny wzrost wydzielania hormonów (adrenaliny, kortyzolu), aby zapewnić wzrost glikemii.

Zawsze w przypadku rannych hiperglikemii należy zbadać glikemię w nocy o godzinie: 24, 3, 6. Jeśli obserwujemy w nocy spadek cukru, należy zmniejszyć dotychczasową dawkę insuliny nocnej (lub zamienić insulinę ludzką na długodziałający analog insulin) lub zjeść dodatkowy posiłek przed snem zwłaszcza wtedy, gdy podczas dnia było dużo ruchu.

Długotrwały wysiłek fizyczny w ciągu dnia może spowodować wyczerpanie zapasów glikogenu w wątrobie. Wówczas może dojść do nadmiernego obniżenia się poziomu cukru we krwi nawet nad ranem.

Powiązane produkty

Insulan, tabletki powlekane, 30 szt.

tabletka, wysoki poziom cukru

18,99 zł
Do koszyka
Insulan, tabletki powlekane, 60 szt.

tabletka, wysoki poziom cukru

31,59 zł
Do koszyka
Doppelherz aktiv Dla Diabetyków, tabletki, 30 szt.

tabletka, niedobór witamin, niedobór minerałów

25,79 zł
Do koszyka
Glukometr, aparat, Accu-Chek Active

wysoki poziom cukru, cukrzyca, niski poziom cukru

107,99 zł
Do koszyka
Refundowany

Paski testowe do glukometru, Glucosense, 50 szt.

test, cukrzyca

38,77 zł
Do koszyka

U kogo może się pojawić efekt brzasku?

Efekt brzasku jest jedną z przyczyn porannej hiperglikemii, występuje znacznie częściej niż efekt Somogyi. Zjawisko brzasku występuje głównie w cukrzycy typu 1 oraz w wieku dojrzewania (z powodu dużej aktywności hormonu wzrostu), jednak zdarza się także w cukrzycy typu 2 u osób dorosłych.

Osoby zdrowe posiadają mechanizm kompensujący w postaci dodatkowych wyrzutów insuliny z trzustki, niestety u osób chorych na cukrzycę jest on nieskuteczny, co prowadzi do pojawienia się efektu brzasku i skutkuje hiperglikemią.

Najczęstsze przyczyny hiperglikemii porannej

Najczęściej każda hiperglikemia, także poranna, ma związek z naszym błędem, zbyt małą dawką insuliny lub stosowaniem insuliny ludzkiej, podaniu insuliny w miejsce zrostu (zmieniające wchłanianie), zbyt obfitą kolacją, zbyt małą ilością ruchu, czasem bezsennością (która jest stresem dla organizmu) lub jakimś stanem zapalnym czy infekcją, a także wzrostem porannego poziomu hormonów. Zjawiska związane z hormonami to efekt brzasku lub efekt Somogyi.

Jak pozbyć się efektu brzasku?

Efekt brzasku występuje częściej w przypadku źle kontrolowanej cukrzycy. Najważniejsza zatem w jego opanowaniu jest przede wszystkim dobra kontrola glikemii.

Aby zminimalizować ryzyka pojawienia się efektu brzasku, wskazane jest:

zwiększenie aktywności fizycznej, dbanie o prawidłową masę ciała (ma to na celu zmniejszenie insulinooporności i wątrobowej produkcji glukozy w nocy),
zmiana składu kolacji na większą ilość białka, a mniejszą węglowodanów i tłuszczów,
zjadanie śniadania – niepomijanie porannego posiłku jest ważne, bowiem pobudza on trzustkę do wydzielania insuliny,
zwiększenie dawek doustnych leków przeciwcukrzycowych (a także insuliny) przyjmowanych wieczorem, jednak pamiętając o możliwości hipoglikemii nocnej (należy kontrolować przez kilka dni poziom glikemii w nocy) lub zmiana pory przyjmowania leków wieczornych bądź insuliny na późniejszą godzinę,
zmiana insuliny długodziałającej ludzkiej na długodziałający analog insuliny (mają bardziej wypłaszczone działania, powodując bardziej fizjologiczne i znacznie dłuższe działanie oraz mniej niedocukrzeń) lub u młodych pacjentów z cukrzyca typu 1 na pompę insulinową.

Data publikacji: 18.02.2022

Data aktualizacji: 14.09.2023

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi

Polecane artykuły

Krztusiec – przyczyny, objawy, leczenie kokluszu

Krztusiec (koklusz) jest ostrą chorobą zakaźną dróg oddechowych wywołaną przez pałeczki krztuśca. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową. Na ciężki przebieg krztuśca narażone są zwłaszcza niemowlęta poniżej 6. miesiąca życia. Jak przebiega krztusiec i jak go rozpoznać? Jak wygląda leczenie kokluszu? W jaki sposób można się przed nim uchronić?

Czytaj dalej
Łuszczyca paznokci – przyczyny, objawy, leczenie

Łuszczyca jest przewlekłą zapalną chorobą skóry, przebiegającą z okresami remisji i zaostrzeń, na którą w Polsce choruje prawie milion osób. Choroba najczęściej występuje u rasy białej i w umiarkowanej strefie klimatycznej. Pierwsze objawy łuszczycy mogą wystąpić w dowolnym wieku, jednak zwykle pojawiają się we wczesnym okresie dorosłego życia lub później, około 50–60 roku życia. Łuszczyca charakteryzuje się występowaniem zmian chorobowych zarówno na skórze gładkiej, jak i na owłosionej skórze głowy, a także zmianami w obrębie płytek paznokciowych dłoni i stóp. W cięższych postaciach łuszczyca może również zająć stawy. Zmianom paznokciowym z reguły towarzyszą zmiany w obrębie skóry, chociaż zdarza się, że zmiany chorobowe obejmujące aparat paznokciowy wyprzedzają pojawienie się zmian skórnych nawet o dziesiątki lat.

Czytaj dalej
Zakrzepica – przyczyny, objawy, profilaktyka zakrzepowego zapalenia żył powierzchniowych i głębokich

Zakrzepica (zakrzepowe zapalenie żył) polega na powstaniu w naczyniu żylnym zakrzepu w wyniku zaburzonego przepływu krwi. Nieleczona prowadzi do groźnych powikłań, m.in. do zatorowości płucnej. Wyróżnia się zapalenie żył głębokich i powierzchniowych. Jakie objawy daje zakrzepica i w jaki sposób się ją leczy? Czy istnieją sposoby na to, by jej zapobiec?

Czytaj dalej
HIV – charakterystyka, epidemiologia, transmisja

Wirus HIV jest przyczyną jednej z najgroźniejszych i najbardziej uporczywych epidemii w dziejach ludzkości. Szacuje się, że 37 milionów osób na świecie jest nim zakażonych. Postęp, jaki dokonał się w leczeniu, sprawił, że ich jakość życia uległa poprawie. Jakie są nowoczesne metody leczenia zakażenia wirusem HIV?

Czytaj dalej
Nadżerka szyjki macicy (ektopia) – przyczyny, objawy, metody leczenia

Termin „nadżerka szyjki macicy” oznacza ubytek błony śluzowej. Często jest on nieprawidłowo stosowany na określenie ektopii, która jest zupełnie innym schorzeniem. Rzekoma nadżerka szyjki macicy (tak brzmi inna nazwa ektopii) to zastępowanie nabłonka płaskiego, który fizjologicznie pokrywa tarczę szyjki macicy, nabłonkiem gruczołowym. Zazwyczaj nie daje ona żadnych objawów, a kobieta dowiaduje się o jej istnieniu podczas rutynowego badania ginekologicznego. Kiedy ektopia wymaga szerszej diagnostyki i leczenia? Jakie metody usunięcia „nadżerki” szyjki macicy stosuje się najczęściej?

Czytaj dalej
Gastrolog – czym się zajmuje? Jakie choroby leczy?

Lekarz gastroenterolog jest specjalistą w zakresie chorób układu pokarmowego. Gastrolog diagnozuje i leczy pacjentów z problemami gastrycznymi. Jakimi konkretnie dolegliwościami się zajmuje? Kiedy warto się do niego udać? Czy do gastrologa jest potrzebne skierowanie? Odpowiadamy.

Czytaj dalej
Atak paniki – jak wygląda? Co robić, gdy się pojawia?

Ataki paniki są jednymi z najczęściej występujących zaburzeń lękowych, tuż po zespole lęku uogólnionego oraz fobii społecznej. Objawiają się nagłymi napadami silnego lęku, którym towarzyszą symptomy, takie jak: kołatanie serca, zawroty głowy, duszności, nadmierne pocenie się czy strach przed śmiercią. Dowiedz się, w jaki sposób można sobie poradzić, gdy pojawia się atak paniki.

Czytaj dalej
Czego nie można robić przy nadżerce szyjki macicy ? Jak postępować po jej usunięciu?

Nadżerka szyjki macicy jest rozpoznaniem, które może usłyszeć wiele kobiet w gabinecie ginekologicznym. Warto podkreślić jednak, że określenie „nadżerka” używane jest najczęściej w nieprawidłowy i potoczny sposób. Czym jest nadżerka oraz jak postępować po zabiegu jej usunięcia?

Czytaj dalej