Hormon wzrostu – badanie, normy, nadmiar, niedobór

Badanie poziomu hormonu wzrostu jest jednym z bardziej specyficznych oznaczeń, ponieważ nie wystarczy jedno pobranie krwi, aby uzyskać pełen obraz poziomu somatotropiny w organizmie. GH jest wydzielane przez przysadkę mózgową pulsacyjnie, a jego stężenie uzależnione jest od pory dnia. Podczas snu organizm wydziela go najwięcej. Zaburzenia gospodarki hormonalnej prowadzą do powstania niskorosłości, gigantyzmu lub akromegalii. Z kolei zastrzyki z hormonu wzrostu są polecane na forach internetowych przez osoby uprawiające sporty sylwetkowe lub wytrzymałościowe, ponieważ GH ułatwia spalanie tkanki tłuszczowej i wpływa na wzrost masy mięśniowej.

Czego dowiesz się z niniejszego artykułu:

• Jak wygląda badanie hormonu wzrostu?
• Jakie są objawy zbyt wysokiego lub za niskiego poziomu hormonu wzrost?
• Do którego lekarza należy się zgłosić z objawami zaburzeń wydzielania hormonu wzrostu?
• Czy zastrzyki z hormonem wzrostu (GH) stosowane poza kontrolą lekarza są bezpieczne?
• Ile można urosnąć, stosując terapię hormonem wzrostu?

Hormon wzrostu, inaczej nazywany somatotropiną, to hormon wytwarzany przez komórki przysadki mózgowej. Wydzielanie somatotropiny uzależnione jest od wieku i płci, a jej główną funkcję stanowi działanie anaboliczne pobudzające zwiększanie masy ciała, wzrastanie organizmu i metabolizm. Zbyt niski lub zbyt wysoki poziom somatotropiny może prowadzić do zaburzeń wzrostu. U dzieci z niedoborem hormonu wzrostu można stosować leczenie z wykorzystaniem ludzkiej rekombinowanej somatotropiny.

Hormon wzrostu – co to jest i jak działa somatotropina?

Hormon wzrostu (GH, ang. Growth Hormone), czyli somatotropina, jest polipeptydowym hormonem zbudowanym z około 191 aminokwasów, wytwarzanym przez przedni płat przysadki mózgowej w odpowiedzi na regulację przez somatostatynę (hamującą wydzielanie GH) oraz somatoliberynę (zwiększającą jego wydzielanie). Za pośrednictwem insulinopodobnego czynnika wzrostu (IGF-1) somatotropina stymuluje wzrost tkanek, chrząstek nasadowych kości długich i narządów organizmu, ponadto pobudza syntezę kwasów nukleinowych, nasila procesy podziału komórkowego i syntezę białek oraz wpływa na lipolizę i hiperglikemię.

Zaburzenia wytwarzania hormonu wzrostu wiążą się głównie z uszkodzeniami i zaburzeniami funkcji przysadki mózgowej i mogą skutkować przede wszystkim zbyt niskim lub zbyt wysokim wzrostem obserwowanym u pacjenta. Badania poziomu somatotropiny wykonywane są między innymi w: diagnostyce przyczyn niskorosłości lub gigantyzmu u dzieci albo zbyt wysokiego wzrostu – akromegalii u dorosłych, przy podejrzeniu guzów przysadki produkujących hormony (w tym GH) oraz w przebiegu leczenia pacjentów rekombinowanym hormonem wzrostu.

Objawy i skutki niedoboru hormonu wzrostu

Objawy i skutki niedoboru somatotropiny różnią się w zależności od wieku pacjenta i inaczej przedstawiają się u dzieci, a inaczej u dorosłych.

Niedobór hormonu wzrostu u dzieci

Dzieci z niedoborem somatotropiny charakteryzują się przede wszystkim zbyt niskim, jak na swój wiek, wzrostem (niskorosłość) i opóźnieniami w rozwoju fizycznym. Ponadto zbyt niskiemu poziomowi GH u dzieci mogą towarzyszyć m.in. hipoglikemia, przedłużająca się żółtaczka, odkładanie się tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha czy też małe dłonie i za krótki nos.

Niedobór hormonu wzrostu u dorosłych

Niedobór somatotropiny u osób w wieku dorosłym przejawia się głównie bardzo złym samopoczuciem, uczuciem stałego zmęczenia, spadkami nastroju i brakiem energii do życia połączonym z zaburzeniami reakcji uczuciowych. U pacjentów obserwuje się spadek masy mięśniowej, siły i wydolności przy jednoczesnym wzroście ilości tkanki tłuszczowej w okolicach brzusznych, bladość i pocienienie powłok skórnych oraz zwiększenie ilości zmarszczek, przerzedzenie owłosienia na głowie i całym ciele, mniejszą niż dotychczas aktywność gruczołów potowych, nadciśnienie tętnicze z postępującą niewydolnością krążenia. W badaniach laboratoryjnych i obrazowych widoczne są natomiast zaburzenia gospodarki lipidowej (wzrost poziomu cholesterolu i trójglicerydów, obniżenie poziomu „dobrego” cholesterolu HDL), spadek gęstości kości prowadzący do osteoporozy, zaburzenia funkcji nerek i zmiany zanikowe mięśni lewej komory serca.

Objawy i skutki nadmiaru hormonu wzrostu

Mimo że najczęściej nadmiar hormonu wzrostu u dzieci i dorosłych związany jest z pojawieniem się u pacjenta gruczolaka przysadki mózgowej, w nadmiarze wytwarzającego somatotropinę, to u dzieci powoduje on również nieco inne skutki niż zwiększenie poziomu somatotropiny u dorosłych.

Nadmiar hormonu wzrostu u dzieci

Podwyższone stężenie GH u dzieci skutkuje wystąpieniem gigantyzmu, który charakteryzuje się nadmiernym wzrostem kości długich (np. kości udowej, piszczelowej, ramiennej) i tkanek. Wskutek nieleczonego gigantyzmu przysadkowego dziecko w krótkim czasie może osiągnąć wzrost wykraczający ponad 210 centymetrów. Nadciśnienie krwi lub opóźnione dojrzewanie płciowe także mogą stanowić objawy towarzyszące gigantyzmowi.

Nadmiar hormonu wzrostu u dorosłych

Nadmiar hormonu wzrostu pojawiający się u osób dorosłych, u których nastąpiło już zakończenie wzrostu kości długich, może prowadzić do akromegalii, czyli rozrostu tkanek miękkich, w tym stóp, dłoni, żuchwy, nosa, małżowin usznych oraz powiększenia serca lub języka. Zbyt wysoki poziom somatotropiny u dorosłych może też powodować deformacje, przerost i bóle stawów i kości, powiększenie narządów wewnętrznych, wzmożoną potliwość, nadmierne owłosienie i pogrubienie skóry oraz cukrzycę z insulinoopornością.

Somatotropina – jak wyglądanie badanie poziomu hormonu wzrostu? Jak należy się do niego przygotować? Cena/refundacja i skierowanie

Pojedyncze badanie poziomu GH ma niewielką wartość diagnostyczną, dlatego też odpowiednie badanie poziomu hormonu wzrostu polega zwykle na kilkukrotnym pobraniu krwi ze zgięcia łokciowego pacjenta. Badanie należy wykonywać o stałej, najlepiej porannej porze, po okresie przebywania na czczo, czyli bez jedzenia i picia, przez około 8–10 godzin. W celu wykonania badania od pacjenta pobiera się pierwszą próbkę krwi po czym, w zależności od celu badania, podaje się mu dożylnie/doustnie albo insulinę, glukagon, klonidynę, GHRH z argininą lub L-dopę (prekursor dopaminy) w celu wykonania testu stymulacji albo glukozę do oznaczenia hamowania. Następnie pobiera się od niego kolejne (od 2. do 4.) próbki krwi do wykonania dalszych oznaczeń poziomu somatotropiny. Dzięki testom stymulacji można ocenić, czy przyczynę niedoboru lub nadmiaru GH stanowią problemy z przysadką mózgową. Testy hamowania pomocne są w sprawdzeniu, czy na zwiększone wydzielanie hormonu wzrostu mają guzy nowotworowe. Koszt pojedynczego oznaczenia poziomu hormonu wzrostu wynosi pomiędzy 60–80 złotych, a na wynik badania – z powodu skomplikowanej metodyki – czeka się nawet do 4 dni roboczych. Jeśli z uwagi na wskazania, skierowanie na badanie hormonu wzrostu otrzymamy na przykład od lekarza endokrynologa, wówczas jego koszt pokryje NFZ.

Hormon wzrostu – normy i interpretacja wyniku badania u noworodków, dzieci i dorosłych

Ze względu na dużą zmienność rytmu dobowego i pulsacyjny charakter wydzielania hormonu wzrostu oraz zależność poziomu LH m.in. od fazy snu lub czuwania, wysiłku, stresu, poziomu glukozy, innych hormonów i przyjmowanych leków interpretacja pojedynczego oznaczenia LH jest trudna i niewskazana. Normy poziomu hormonu wzrostu różnią się w przypadku osób dorosłych i dzieci: wynoszą od około 1 do 12 ng/ml w przypadku osób dorosłych i od około 10 do 30 ng/ml u dzieci. Odrębne normy obowiązują dla poszczególnych testów hamowania i stymulacji wydzielania GH. Należy także pamiętać, że wyniki badań należy zawsze przekazać lekarzowi prowadzącemu, który w planowaniu dalszego leczenia weźmie pod uwagę nie tylko wartość pojedynczego oznaczenia, ale też stan kliniczny, wiek i płeć pacjenta.

Hormon wzrostu – suplementacja. Czy stosowanie hormonu wzrostu jest bezpieczne?

Ze względu na fakt, że GH ułatwia spalanie tkanki tłuszczowej i wpływa na wzrost masy mięśniowej, suplementacją hormonem wzrostu interesują się zwykle osoby uprawiające sporty siłowe, sylwetkowe i wytrzymałościowe. Stosowanie zastrzyków lub tabletek zawierających hormon wzrostu polecają sobie na internetowych forach także kulturyści, jednak nie pozostaje ono obojętne dla organizmu. GH stosowany przez dłuższy okres może doprowadzić do hipoglikemii i wzrostu stężenia wolnych kwasów tłuszczowych w osoczu, a w skrajnych przypadkach nawet do rozwoju akromegalii. Bezpieczniejsze od stosowania zastrzyków czy tabletek z GH może okazać się zażywanie suplementów zawierających tzw. prekursory hormonu wzrostu oraz odpowiednia dieta, wpływająca na zwiększenie syntezy somatotropiny w organizmie. W celu zbudowania masy mięśniowej wskazane jest spożywanie dużej ilości białka, zawartego w jajach, drobiu, rybach i roślinach strączkowych. Dobrze przyswajalnym źródłem aminokwasów są także odżywki białkowe. Odpowiednia dieta połączona ze zrównoważoną aktywnością fizyczną powinna stanowić klucz do sukcesu. 

Leczenie hormonem wzrostu – efekty i uboczne terapii

W Polsce refundowane jest podawanie rekombinowanego ludzkiego hormonu wzrostu GH (rhGH) dla dzieci z rozpoznaniem idiopatycznej niedoczynności przysadki, przewlekłej niewydolności nerek, zespołów Turnera i Pradera-Williego oraz w przypadku dzieci niskorosłych urodzonych z hipotrofią wewnątrzmaciczną. Nie refunduje się natomiast leczenia u osób dorosłych, z wyjątkiem pacjentów z zespołem Pradera-Williego, którzy byli leczeni GH w dzieciństwie. Bywa też tak, że dorośli, u których stwierdza się wskazania do terapii GH również przyjmują w podskórnych zastrzykach somatotropinę, która zmniejsza u nich masę tkanki tłuszczowej i zwiększa masę tkanki mięśniowej. Dawkę leczniczą hormonu wzrostu lekarz ustala indywidualnie dla każdego pacjenta, a przy braku refundacji cena apteczna jednego opakowania hormonu wzrostu może wynieść nawet kilkaset złotych. Efekty terapii hormonem wzrostu opisywane w literaturze świadczą o tym, że przy wczesnym rozpoczęciu leczenia hormonem wzrostu możliwe jest, by w pierwszym roku terapii szybkość wzrastania dziecka wynosiła od około 8,9 do 9,8 cm. Warunkiem bezpieczeństwa terapii jest pozostawanie pacjenta pod ciągłą kontrolą endokrynologa i wykonanie pełnej diagnostyki hormonalnej. Zastrzyki z hormonu wzrostu podaje się dzieciom do czasu zarośnięcia nasad kostnych, a leczenie dorosłych uzależnione jest od wskazań lekarza prowadzącego. Przyjmowanie rekombinowanego hormonu wzrostu nie pozostaje obojętne dla organizmu i może mieć skutki uboczne w postaci cukrzycy, nadciśnienia czy insulinooporności, a także bóli głowy, nudności i wymiotów oraz zaburzenia widzenia.