Glikemia – badanie, wskazanie, normy. Jak interpretować wyniki poziomu cukru we krwi?

Regularne badanie poziomu cukru we krwi (glikemia) jest jednym z podstawowych oznaczeń parametrów krwi, które może pomóc wykryć choroby związane z gospodarką węglowodanową, jak np. cukrzycę i odpowiednio wcześnie wdrożyć niezbędne leczenie. Na badanie glikemii trzeba być na czczo, nie jest wskazane wykonywanie analizy bezpośrednio po jakiejkolwiek infekcji, ciężkim wysiłku fizycznym lub w trakcie zażywania niektórych leków, np. aspiryny. Kto powinien regularnie sprawdzać poziom cukru we krwi, jak dokładnie wygląda badanie glikemii na czczo i czy podlega ono refundacji przez NFZ? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

Glikemia, czyli stężenie glukozy we krwi, jest parametrem odzwierciedlającym stan gospodarki węglowodanowej organizmu. Badanie stężenia glukozy wykonuje się najczęściej podczas diagnozowania cukrzycy. O regularne monitorowanie poziomu cukru we krwi powinny dbać zarówno osoby powyżej 45. roku życia, jak i młodsze, które są obciążone czynnikami ryzyka. Należy pamiętać, że zarówno podwyższone, jak i obniżone stężenie glukozy we krwi jest stanem niebezpiecznym dla organizmu. Wczesne wykrycie cukrzycy pozwala na szybkie wdrożenie terapii i uchronienie pacjenta przed niebezpiecznymi powikłaniami.

Co to jest glikemia?

Glikemia jest to wskaźnik poziomu glukozy we krwi w danym przedziale czasowym. Parametr ten pozwala na ocenę gospodarki węglowodanowej organizmu oraz na wczesne wykrywanie cukrzycy i chorób z nią związanych. Glukoza jest cukrem prostym, dostarczanym do organizmu wraz z pożywieniem. Stanowi podstawowe źródło energii dla większości komórek (przede wszystkim dla neuronów i erytrocytów).

Zarówno podwyższone, jak i obniżone stężenie glukozy we krwi jest dla człowieka stanem niebezpiecznym. Hipoglikemia, czyli stan niedoboru cukru, prowadzi do uczucia niepokoju, osłabienia, zaburzeń koncentracji i przyspieszenia rytmu serca, a w ciężkich przypadkach także do śpiączki, zaburzeń oddychania i krążenia. Z kolei hiperglikemia, czyli podwyższony poziom glukozy (jeśli  utrzymuje się przez dłuższy czas), może doprowadzić do postępującego uszkodzenia naczyń krwionośnych, nerek, oczu, nerwów i serca, a jej powikłania mogą być przyczyną zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych. Ponadto jedną z najczęstszych przyczyn amputacji kończyn dolnych jest tak zwana stopa cukrzycowa, która może się rozwinąć w wyniku niekontrolowanej lub długo utrzymującej się hiperglikemii.

Stałe monitorowanie stężenia glukozy jest szczególnie istotne dla osób chorujących na cukrzycę, aby wiedzieć jaką dawkę leku zażyć lub ile cukru przyjąć wraz z kolejnym posiłkiem. W Polsce na cukrzycę choruje blisko 2,6 miliona ludzi, z czego ok. 60% stosuje odpowiednie leczenie i regularnie wykonuje badania diagnostyczne. Z tego względu regularne oznaczenie poziomu glukozy powinny wykonywać wszystkie osoby dorosłe (szczególnie po przekroczeniu 45. roku życia), najlepiej w formie badania przesiewowego. Umożliwia to wykrycie zaburzeń gospodarki węglowodanowej, a tym samym cukrzycy na jej wczesnym etapie. Badanie glikemii warto wykonać także u noworodka. Z kolei zdiagnozowanie cukrzycy u dziecka poniżej 9. miesiąca życia powinno skutkować wdrożeniem pogłębionej diagnostyki z wykorzystaniem metod molekularnych (badania genetyczne), w kierunku tzw. cukrzycy noworodkowej.

Liczną grupę chorych na cukrzycę stanowią również kobiety ciężarne (cukrzyca ciążowa), u których ta choroba może prowadzić do zwiększonego ryzyka urodzenia dziecka o dużej masie – tym samym trudniejszego przebiegu porodu, a ponadto do wystąpienia chorób układu nerwowego i sercowo-naczyniowego u dziecka oraz chorób układu moczowego i zatrucia ciążowego u matki. Z tego względu wszystkie kobiety ciężarne pomiędzy 24. a 28. tygodniem ciąży, powinny mieć wykonany test doustnego obciążenia glukozą – OGTT, czyli tzw. krzywą cukrową. Badanie to pozwala na wczesne wykrycie cukrzycy ciężarnych i wprowadzenie odpowiedniego leczenia.

Glikemia – wskazania do badania. Objawy zaburzeń glikemicznych

Oznaczenie glikemii na czczo warto wykonywać profilaktycznie, co najmniej raz do roku.

O regularnych badaniach powinny pamiętać zwłaszcza te osoby, które znajdują się w grupie ryzyka:

• pacjenci powyżej 45. roku życia, 
• obciążeni genetycznym ryzykiem cukrzycy typu I i II,
• kobiety z zespołem policystycznych jajników (PCOS),
• kobiety z przebytą cukrzycą ciążową,
• osoby z nadwagą i podwyższonym poziomem cholesterolu LDL lub trójglicerydów we krwi,
• osoby o niskiej aktywności fizycznej,
• osoby chorujące na nadciśnienie, choroby układu sercowo-naczyniowego lub mukowiscydozę,
• osoby, u których we wcześniejszych badaniach stwierdzono stan przedcukrzycowy.

Glikemia – przygotowanie i przebieg badania

Glikemia może być oznaczana na kilka różnych sposobów. Najczęściej stosuje się badanie poziomu glukozy na czczo lub test doustnego obciążenia glukozą, ale w nagłych wypadkach można oznaczyć także tzw. przygodny poziom glukozy, czyli taki, który oznacza się bez względu na przyjmowane wcześniej posiłki i porę dnia.

Diagnostykę w kierunku cukrzycy rozpoczyna się jednak od wykonania podstawowego badania poziomu glikemii na czczo, zachowując minimum 12-godzinną przerwę w spożywaniu posiłków. Na dobę przed zgłoszeniem się do laboratorium powinno się także ograniczyć wysiłek fizyczny, spożywanie alkoholu, palenie papierosów oraz zażywanie leków wpływających na gospodarkę węglowodanową, np.: lit, kwas acetylosalicylowy (aspiryna), glikokortykosteroidy lub leki moczopędne. W ramach badania pobierana jest próbka krwi żylnej.

Glikemia – jak interpretować wyniki badań cukru we krwi? Normy dla kobiet, mężczyzn i dzieci

Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) prawidłowy poziom glukozy we krwi powinien mieścić się w przedziale 70–99 mg/dl (3,9–5,5 mmol/l). Zakres między 100–125 mg/dl (5,6–6,9 mmol/l) wskazuje na stan przedcukrzycowy. Jeżeli stężenie glukozy w dwóch kolejnych pomiarach przekroczy 126 mg/dl (7,0 mmol/l), to u pacjenta jest diagnozowana cukrzyca. Podobnie dzieje się wówczas, gdy nawet w jednym badaniu przygodne stężenie glukozy będzie wyższe niż 200 mg/dl (≥ 11,1 mmol/l).

U noworodków może występować fizjologiczna hipoglikemia, która mija najczęściej po kilku godzinach. Stan ten może się jednak przedłużać, jeśli matka chorowała na cukrzycę ciążową lub wówczas, gdy wystąpił konflikt serologiczny albo kiedy u dziecka występuje jedno z wrodzonych schorzeń metabolicznych (np. alkaptonuria lub zespól intoksykacji).

Cukrzyca ciążowa

W czasie trwania ciąży prawidłowy poziom glukozy jest niezwykle ważny zarówno dla zdrowia płodu, jak i przyszłej mamy. Niestety u około 3–5% ciężarnych kobiet dochodzi do powstania tzw. cukrzycy ciężarnych, która może prowadzić do zakażeń układu moczowego, obrzęków, wielowodzia, czy zatrucia ciążowego u matki. U dziecka możliwe jest powstanie wad wrodzonych układu nerwowego, 8pokarmowego lub sercowo-naczyniowego oraz zwiększenia masy ciała. Wzrasta także ryzyko powikłań okołoporodowych.

Badanie glikemii – cena/refundacja, skierowanie

Skierowania na oznaczenie poziomu glikemii może być wystawione przez lekarza rodzinnego lub lekarza specjalistę i wówczas jest ono refundowane przez NFZ. Pacjenci decydujący się na wykonanie oznaczenia prywatnie powinni się przygotować na koszt rzędu 5–15 zł.