Kalcytonina (CT) – wskazanie do badania, normy, interpretacja wyników

Kalcytonina (tyreokalcytonina) to hormon, który odpowiada za regulowanie gospodarki fosforanowej i węglanowej w organizmie. Badanie poziomu CT (ang. calcitonin) wykonuje się głównie podczas diagnostyki i monitorowania rdzeniastego nowotworu gruczołu tarczowego, czyli tarczycy. Prawidłowy (normatywny) wynik stężenia tego hormonu zależy od wielu czynników, w tym także od wieku i płci pacjenta. Diagnostycy i lekarze przyjmują, że kalcytonina jest swoistym markerem nowotworowym w przypadku podejrzenia chorób komórek tarczycy, gdyż te mają zdolność do wydzielania jej w dużej ilości. Jak się przygotować do oznaczenia poziomu kalcytoniny, czy na badanie krwi należy stawić się na czczo i co należy zrobić, kiedy wynik badania stężenia CT we krwi jest za wysoki? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdują się w niniejszym artykule.

Kalcytonina (CT) to hormon polipeptydowy wytwarzany przez komórki okołopęcherzykowe (komórki C) tarczycy w odpowiedzi na podwyższone stężenie wapnia w surowicy pacjenta. Kalcytonina zaangażowana jest przede wszystkim w gospodarkę wapniowo-fosforanową organizmu, a jej główną rolę stanowi hamowanie resorpcji kości (stopniowe wchłanianie składników mineralnych kości prowadzące do jej wymiany lub zaniku). Ponadto hormon ten stanowi swoisty i czuły marker nowotworowy, zwłaszcza w przebiegu nowotworów złośliwych powstających z komórek tarczycy.

Co to jest kalcytonina (CT)?

Kalcytonina (CT) jest peptydowym hormonem, zbudowanym z 32. aminokwasów, wytwarzanym i wydzielanym przez komórki C (komórki okołopęcherzykowe) gruczołu tarczowego. W mniejszych ilościach obecność kalcytoniny potwierdzono również w komórkach trzustki, przewodu pokarmowego, płuc, gonad męskich i żeńskich, nadnerczy czy przysadki mózgowej i podwzgórza. Czynnikami regulującymi wydzielanie kalcytoniny są: stężenie wapnia zjonizowanego w surowicy pacjenta (w przypadku podwyższonego stężenia wapnia tarczyca produkuje więcej CT, a przy obniżeniu stężenia wapnia poziom kalcytoniny również spada) oraz glukagon, gastryna i cholecystokinina. Obniżając stężenie wapnia w surowicy pacjenta, kalcytonina wpływa jednocześnie na wzrost poziomu fosforanów (odwrotnie niż produkowany przez przytarczyce parathormon) i wzrost wydalania wapnia przez nerki oraz na hamowanie resorpcji kości poprzez regulację aktywności i liczby osteoklastów, czyli komórek zaangażowanych w niszczenie tkanki kostnej.

Mimo dużej roli w metabolizmie wapnia kalcytonina nie jest jednak stosowana jako marker gospodarki wapniowo-fosforanowej – ta rola przypada hormonom produkowanym przez przytarczyce – przede wszystkim parathormonowi. Oprócz regulowania metabolizmu wapnia kalcytonina stanowi czuły i swoisty marker nowotworowy, stosowany w diagnostyce i monitorowaniu terapii nowotworów złośliwych powstających z komórek tarczycy (w tym w diagnostyce raka rdzeniastego gruczołu tarczowego), które mają tendencję do wydzielania dużych ilości CT.

Do rzadziej wymienianych w literaturze efektów działania kalcytoniny należą m.in.: działanie przeciwzapalne, przeciwwstrząsowe i przeciwbólowe, działanie antyhistaminowe i moczopędne, obniżanie ciśnienia krwi, poprawa tolerancji glukozy i zmniejszanie wydzielania soku żołądkowego i trzustkowego.

Wskazania do badania poziomu CT

Standardowo badanie poziomu kalcytoniny zlecane jest pacjentom z podejrzeniem raka rdzeniastego tarczycy lub pacjentom będącym po operacji i w trakcie leczenia tego nowotworu (ewentualny wzrost stężenia CT w takich przypadkach skorelowany jest z nawrotem choroby), pacjentom, u których na szyi występują guzki niewiadomego pochodzenia, rodzinom osób, u których wystąpił rak rdzeniasty tarczycy oraz pacjentom z zaburzeniami gospodarki wapniowo-fosforanowej i pacjentom z podejrzeniem nadczynności przytarczyc. Badanie kalcytoniny może być też użyteczne w monitorowaniu leczenia pacjentów z innymi niż rak rdzeniasty tarczycy guzami neuroendokrynnymi, takimi jak np. rakowiaki, insulinomy czy drobnokomórkowy rak płuc – w przypadku tych chorób wydzielanie CT może być objawem zespołu paraneoplastycznego, który polega na wystąpieniu objawów świadczących o obecności nowotworu w organizmie, przy czym objawy te nie są związane z pierwotnym umiejscowieniem i charakterem guza nowotworowego. Wskazanie do oznaczenia poziomu CT mogą stanowić także nieswoiste objawy występujące u pacjenta, np. problemy z oddychaniem i przełykaniem, bóle i obrzęki szyi i gardła, zmiana barwy głosu lub chrypka, obrzęk węzłów chłonnych w okolicy szyi czy przewlekły kaszel niezwiązany z przeziębieniem lub inną chorobą.

Przygotowanie i przebieg badania stężenia CT

Zaleca się wykonanie badania poziomu kalcytoniny na czczo (zachowując przerwę około 8–12h od ostatniego posiłku), lecz poza tym nie wymaga się od pacjenta wcześniejszego przygotowania. Krew pobiera się ze zgięcia łokciowego do probówki z aktywatorem krzepnięcia lub do probówek z antykoagulantem EDTA.  W uzasadnionych przypadkach można u pacjenta wykonać podwójne oznaczenie poziomu CT – badanie podstawowe, z pierwszego pobrania oraz badanie powtórne, po podaniu pacjentowi czynnika stymulującego, jakim jest glukonian wapnia lub pentagastryna.

Badanie CT – normy, interpretacja wyników badania

Norma laboratoryjna poziomu kalcytoniny wynosi od około 8,3 do 22,0 pmol/L (lub w innych jednostkach od 30 do 80 pg/mL). U osób zdrowych poziom kalcytoniny w większości przypadków pozostaje stabilny przez całe życie pacjenta i zasadniczo nie zależy od płci. Wyższe stężenia CT obserwuje się jedynie u niemowląt i osób z nadwagą, a także u pacjentek w okresie ciąży i laktacji, natomiast nieco obniżone stężenie kalcytoniny występuje u kobiet po okresie menopauzy.

Wzrost stężenia kalcytoniny jest przede wszystkim świetnym markerem rdzeniastego raka tarczycy, jednak pełne potwierdzenie diagnozy można uzyskać dopiero po wykonaniu towarzyszących badań obrazowych i diagnostycznych, czyli USG i biopsji gruczołu tarczowego. Stężenie kalcytoniny może wzrastać także u pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek i nadczynnością przytarczyc, u chorych na białaczkę, raka piersi lub u pacjentów z drobnokomórkowym rakiem płuc czy innymi – rzadziej występującymi – schorzeniami, jak np. zespół mieloproliferacyjny, zespół Zollingera-Ellisona, autoimmunologiczne zapalenie tarczycy. Wzrost poziomu kalcytoniny może być również związany z przedawkowaniem witaminy D3 lub przewlekłym alkoholizmem.

Niski poziom CT – przyczyny i objawy

Niedobór kalcytoniny sam w sobie nie jest objawem niepokojących procesów chorobowych, może jedynie oznaczać, że niespecyficzne objawy pojawiające się u pacjenta nie są prawdopodobnie spowodowane rakiem rdzeniastym tarczycy.

Badanie poziomu CT – cena/refundacja, skierowanie

Gdy skierowanie na badanie poziomu kalcytoniny otrzymamy od odpowiedniego specjalisty, np. lekarza endokrynologa lub onkologa, koszt badania pokryje Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ). Jeżeli zdecydujemy się na wykonanie badania poziomu CT za odpłatnością, badanie będzie kosztowało około 60 złotych, a na jego wynik będziemy oczekiwać około 1 dnia roboczego.