Parathormon (PTH) – badanie, normy, wskazania. Przyczyny i skutki niedoboru i nadmiaru hormonu przytarczyc

Parathormon (PTH) to hormon polipeptydowy, którego głównym zadaniem jest regulacja stężenia wapnia zjonizowanego w surowicy krwi. Parathormon wytwarzany i wydzielany jest przez przytarczyce w odpowiedzi na zmiany poziomów wapnia, stężenia aktywnego metabolitu witaminy D3 oraz stężenia jonów fosforanowych. Jako hormon regulujący gospodarkę wapniowo-fosforanową organizmu odpowiada przede wszystkim za stymulację kościotworzenia i resorpcji kostnej, a pomiar jego poziomu istotny jest przede wszystkim w diagnostyce schorzeń przytarczyc.

Co to jest parathormon? Funkcje PTH w organizmie

Parathormon (PTH), czyli polipeptydowy hormon, składający się z 84 aminokwasów, produkowany przez cztery gruczoły przytarczyczne (przytarczyce), stanowi jeden z najważniejszych hormonów zaangażowanych w gospodarkę mineralną i – we współpracy z kalcytoniną – regulujący poziom wapnia i fosforanów w organizmie człowieka. Mechanizm działania parathormonu polega zarówno na pobudzaniu osteoklastów (czyli komórek niszczących kości) do uwalniania wapnia z kości do krwi, jak i na pobudzaniu zwrotnego wychwytywania jonów wapnia w nerkach poprzez aktywację 1-α-hydroksylazy, czyli enzymu odpowiedzialnego za hydroksylację kalcyfediolu do kalcytriolu, tj. aktywnej formy witaminy D3.

Zaburzenia poziomu parathormonu, tj. zarówno zbyt wysokie, jak i zbyt niskie stężenie PTH, mogą pojawiać się przede wszystkim w przebiegu chorób przytarczyc, które wraz z towarzyszącymi im objawami powodowanymi przez nieprawidłowy poziom wapnia w organizmie, stanowią główne wskazanie do oznaczenia stężenia tego hormonu oraz wykonania innych, wskazanych w tej sytuacji, badań laboratoryjnych.

PTH – przyczyny i objawy nadmiaru

Zbyt wysokie stężenie parathormonu (PTH) obserwowane jest zwykle w przypadku nadczynności przytarczyc, nowotworów (zwłaszcza gruczolaków) tego narządu lub w przebiegu ostrej i przewlekłej niewydolności nerek, która zwykle charakteryzuje się długotrwającym spadkiem stężenia wapnia zjonizowanego w surowicy.

Do objawów wskazujących na nadczynność przytarczyc należą m.in. niewydolność nerek i kamica nerkowa, bóle kostno-stawowe i postępująca osteoporoza i osteomalacja, wrzody żołądka, częstomocz, pogorszenie nastroju, złe samopoczucie, depresja i zaburzenia koncentracji. Wzrost poziomu wapnia we krwi, czyli hiperkalcemia pojawiająca się wskutek wzrostu stężenia PTH, źle wpływa na układ krążenia, prowadząc do nadciśnienia tętniczego i zaburzeń pracy serca. W rzadkich przypadkach wzrost stężenia PTH w surowicy może wynikać nie z choroby samych przytarczyc, ale np. z toczącego się w organizmie procesu nowotworowego, wskutek którego rosnący guz płuc lub gruczołu piersiowego zaczyna wydzielać parathormon albo substancję o analogicznym do niego działaniu.

PTH – przyczyny i objawy niedoboru

Do przyczyn prowadzących do obniżenia poziomu parathormonu we krwi należą urazy, zapalenia, choroby (w tym niedoczynność, nowotwory i niektóre choroby autoimmunologiczne) i brak (np. wskutek operacyjnego usunięcia) przytarczyc, a także radioterapia i hiperkalcemia (podwyższone stężenie wapnia we krwi). Objawami niedoboru PTH są między innymi niekontrolowane skurcze mięśni, drgawki, tężyczka, parestezje z uczuciem kłucia i mrowienia w dystalnych (dalszych) odcinkach kończyn, zmęczenie, bóle kostne, bezsenność i pogorszenie samopoczucia.

PTH – przygotowanie i przebieg badania

Krew do badania pobiera się z żyły w zgięciu łokciowym pacjenta.

Należy pamiętać, że przyjmowanie niektórych leków (np. przeciwdrgawkowych, steroidowych, fosforanów, litu, izoniazydu lub ryfampicyny) może wpływać na zafałszowanie wyników badania poziomu PTH.

PTH – normy, interpretacja wyników

Normy laboratoryjne parathormonu różnią się między sobą w zależności od laboratorium, metody oznaczenia i materiału, w którym dokonano oznaczeń, jednak standardowo za prawidłowe stężenie PTH w surowicy uważa się poziom od około 10 do 60 pg/mL. Badanie poziomu PTH dobrze jest wykonać w pakiecie z oznaczeniem stężenia wapnia, fosforanów i witaminy D. Niekiedy, w przypadku konieczności uzupełnienia diagnostyki nadczynności przytarczyc o dalsze badania, lekarz może zlecić też oznaczenie poziomu fosfatazy alkalicznej, poziomu wapnia zjonizowanego i stężenia albuminy w surowicy krwi. Biorąc pod uwagę stan pacjenta i wywiad kliniczny oraz na podstawie otrzymanych wyników lekarz zlecający badanie oceni, czy stężenia oznaczonych substancji, a zwłaszcza stężenia wapnia i parathormonu, pozostają ze sobą w odpowiednim stosunku.

PTH – cena/refundacja i skierowanie

Jeżeli zdecydujemy się na wykonanie badania poziomu parathormonu za odpłatnością, badanie będzie kosztowało około 45–55 złotych, a na jego wynik będziemy oczekiwać około jednego dnia roboczego. W przypadku, gdy skierowanie na badanie poziomu parathormonu otrzymamy od odpowiedniego specjalisty, np. lekarza endokrynologa, koszt badania pokryje Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ).