Wapń (Ca) – badanie elektrolitów we krwi. Norma, hipokalcemia, hiperkalcemia

Zarówno wapń całkowity (Ca), jak i ten zjonizowany (Ca²⁺) odgrywają istotną rolę w szeregu procesów metabolicznych, które zachodzą w organizmie. Można go dostarczać wraz z pożywieniem, a zapotrzebowanie na ten makroelement wzrasta wraz z wiekiem, szczególnie wśród wrażliwych na demineralizację kości kobiet w okresie menopauzy. Ile wynosi prawidłowe stężenie wapnia we krwi, jak się przygotować do badania i co wpływa na powstanie hipokalcemii lub hiperkalcemii? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

Wapń to jeden z najważniejszych składników mineralnych, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu. Oprócz budowania kości, zębów i naczyń krwionośnych, wpływa on również na ogólną homeostazę i przebieg wielu procesów metabolicznych zachodzących w ustroju. Niedobór wapnia przyczynia się m.in. do zaburzeń mineralizacji kości oraz krzepliwości krwi, co w konsekwencji może prowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych.

Czym jest wapń?

Wapń należy do grupy makroelementów, czyli pierwiastków, które są niezbędne do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu. Powinny być mu dostarczane regularnie z pożywieniem i w ściśle określonych dawkach. Średnie dzienne zapotrzebowanie na wapń wynosi ok. 1000 mg i co istotne – wzrasta wraz z wiekiem. Wchłanianie wapnia zachodzi głównie w jelicie cienkim, na zasadzie transportu aktywnego. Stopień jego biodostępności zależny jest od kilku czynników, przede wszystkim od prawidłowego działania hormonów regulujących gospodarkę wapniowo – fosforanową organizmu, czyli kalcytoniny i parathormonu. W ludzkim ciele 99% wapnia zlokalizowane jest w kościach. Pozostały wapń znajduje się w postaci zjonizowanej w osoczu krwi, wewnątrz komórek budujących tkanki miękkie i w płynie pozakomórkowym. Mniej więcej połowa puli wapnia krążącego we krwi pozostaje w formie wolnej (jako wapń zjonizowany) i jest aktywna metabolicznie, natomiast pozostała część jest związana z białkami oraz innymi cząsteczkami i nie jest aktywna biologicznie.

Rola wapnia w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu

W organizmie ludzkim wapń pełni przede wszystkim funkcję budulcową, przede wszystkim jako składnik kości i zębów, a ponadto naczyń krwionośnych i wytworów naskórka – paznokci i włosów. Oprócz tego wapń wpływa także na prawidłowy przebieg procesu krzepnięcia krwi (biorąc udział w aktywacji osoczowych czynników krzepnięcia i umożliwiając stabilizację skrzepu), reguluje skurcz mięśni gładkich i mięśni poprzecznie prążkowanych, wpływa na aktywację i wydzielanie hormonów i neurotransmiterów oraz uczestniczy w przewodzeniu neuronalnym. Wapń jest aktywatorem licznych enzymów, w tym enzymów trawiennych (lipazy i podpuszczki) oraz ATP-azy, która jest niezbędna do uwalniania energii z cząsteczek ATP, przez co znacząco wpływa na procesy przemiany materii. Ze względu na swój udział w regulacji procesów zapalnych i w utrzymywaniu odpowiedniej przepuszczalności błon komórkowych jest on także niezbędny do zachowania homeostazy organizmu, co ma szczególne znaczenie dla alergików, u których podaż wapnia drogą pokarmową może łagodzić alergie skórne oraz pokarmowe.

Badanie poziomu wapnia we krwi. Jak się przygotować do badania?

Stężenie wapnia oznaczane jest najczęściej w surowicy krwi. W przypadku, kiedy lekarz zalecił badanie poziomu wapnia zjonizowanego, krew musi być pobrana bez dostępu powietrza, za pomocą specjalnego zestawu do pobierania próżniowego. Do badania stężenia wapnia należy przystąpić na czczo, zachowując co najmniej 12-godzinną przerwę w spożywaniu posiłków. Dzień wcześniej dobrze jest także unikać wzmożonego wysiłku fizycznego.

Wapń – norma dla kobiety, mężczyzny i dziecka w wynikach badań

Prawidłowe stężenie wapnia we krwi (dla kobiet, mężczyzn i dzieci) wynosi ok. 2,25–2,75 mmol/l (9 – 11 mg/dl), a wapnia zjonizowanego ok. 1,0–1,3 mmol/l (4–5,2 mg/dl). Ze względu na to, że laboratoria stosują różne metody przeprowadzenia testu, zakres referencyjny dla wapnia może się nieznacznie różnić między sobą. Analizując wynik badania, warto zwrócić uwagę, czy mieści się on w zakresie normy danego laboratorium i czy jest oznaczony symbolem wskazującym na przekroczenie wartości prawidłowych: ↑ lub H (ang. High – wysoki) przy podwyższonym i ↓ lub L (ang. Low – niski) przy obniżonym poziomie wapnia.

Hipokalcemia – przyczyny i objawy za niskiego poziomu wapnia w organizmie

Hipokalcemia, czyli obniżenie stężenia wapnia całkowitego w surowicy poniżej 2,25 mmol/l i/lub wapnia zjonizowanego poniżej 0,95 mmol/l, najczęściej powodowana jest przez upośledzone wchłanianie wapnia (w wyniku zespołu złego wchłaniania lub niedoboru witaminy D i jej aktywnych metabolitów) oraz niedobór parathormonu (PTH). Do innych przyczyn hipokalcemii zalicza się: obniżenie stężenia albuminy w osoczu, niedoczynność przytarczyc, rozpad mięśni (rabdomiolizę), przewlekłą niewydolność nerek, ostre zapalenie trzustki, osteoporozę, żółtaczkę obturacyjną, obecność przerzutów raka piersi i raka prostaty, niedobór magnezu lub nadmiar fosforu w organizmie. Zdarza się także, że hipokalcemia jest skutkiem ubocznym przyjmowania leków, takich jak furosemid, cynakalcet, kalcytonina, cisplatyna, fenytoina, fenobarbital, fosforany czy hormony steroidowe. Niewielkie zmniejszenie stężenia wapnia poniżej zakresu normy jest zwykle bezobjawowe.  Dopiero przy znacznym spadku zaczynają się pojawiać objawy kliniczne, mogące wskazywać na jego niedobór, takie jak mrowienia, skurcze i osłabienie siły mięśni, zmiany skórne pod postacią suchości, wyprysku atopowego czy łuszczycy, podwójne widzenie, światłowstręt, bóle migrenowe, dezorientacja, splątanie, uczucie niepokoju i inne objawy neurologiczne, napady duszności, wywołane skurczem oskrzeli, zaburzenia rytmu serca, a wreszcie nawet drgawki, napady padaczkowe i tężyczka (niekontrolowany skurcz mięśni i naczyń krwionośnych). W przypadku zaobserwowania takich objawów konieczna jest wizyta u lekarza i wykonanie badań diagnostycznych, a  w wypadku wystąpienia drgawek czy tężyczki – wezwanie pogotowia ratunkowego lub natychmiastowa wizyta w szpitalu na oddziale ratunkowym.

Hiperkalcemia – przyczyny i objawy zbyt wysokiego poziomu wapnia w organizmie

Do podwyższenia poziomu wapnia dochodzi najczęściej w przebiegu chorób układu hormonalnego (np. nadczynności i niedoczynności tarczycy, pierwotnej nadczynności przytarczyc, akromegalii), niewydolności nerek, sarkoidozy, gruźlicy, zespołów paranowotworowych i chorób nowotworowych (zwłaszcza gdy komórki nowotworowe zajmują tkankę kostną), chorób zapalnych, przebiegających z upośledzeniem odporności (np. chorób ziarniniakowych) oraz na skutek urazów wymagających długotrwałego unieruchomienia. Hiperkalcemia może być także skutkiem przedawkowania witaminy D i A lub przyjmowania leków, takich jak sole wapnia, litu i glinu, estrogeny, leki tiazydowe i teofilina. Objawy wskazujące na podwyższone stężenie wapnia nie są charakterystyczne i mogą obejmować wiele narządów i układów. Najczęściej zgłaszane są trudności z koncentracją,  osłabienie, brak apetytu, zaparcia, zwiększone wydalanie moczu i towarzyszące mu uczucie pragnienia, wymioty, nudności, zmniejszenie napięcia mięśniowego, nadciśnienie tętnicze, kamica nerkowa i niewydolność nerek. Wszystkie te stany są wskazaniem do konsultacji z lekarzem i określenia przyczyny ich występowania.

Jak zadbać o prawidłowe stężenie wapnia?

Zarówno hipokalcemia, jak i hiperkalcemia wymaga zaplanowania wizyty u lekarza i wdrożenia  odpowiedniej terapii. Po wyleczeniu choroby podstawowej lub w przypadku, gdy przyczyną zaburzeń jest niewłaściwa podaż wapnia w codziennej diecie, warto zadbać o odpowiednią modyfikację jadłospisu. W przypadku hipokalcemii zaleca się częstsze sięganie po produkty bogate w wapń, takie jak mleko i przetwory mleczne, wędzone ryby i konserwy rybne, orzechy laskowe, migdały, pistacje, pestki dyni, suszone figi i morele, jarmuż, natkę pietruszki czy otręby pszenne oraz suplementację wapnia i witaminy D. Przy hiperkalcemii z kolei należy ograniczyć spożywanie tego rodzaju pokarmów oraz zadbać o odpowiednie nawadnianie organizmu.