Choroby nerek – przyczyny, objawy, leczenie

Choroby nerek to jedne z bardziej niejednoznacznych chorób. Dając niespecyficzne objawy, utrudniają przypisanie im właśnie do dysfunkcji nerek. Bo dlaczego ból w okolicy lędźwiowej w połączeniu z osłabieniem należy łączyć z dysfunkcją nerek? Jakie są przyczyny i objawy chorych nerek, które badania należy wykonać, aby sprawdzić, czy nerki dobrze funkcjonują i dlaczego można normalnie funkcjonować, mając tylko jedną nerkę? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

Choroby nerek to niejednorodna grupa schorzeń mogących mieć wiele przyczyn i różnorodny przebieg kliniczny. Zaburzenia funkcji nerek dają często mało charakterystyczne objawy lub są przez dłuższy czas bezobjawowe. Niejednokrotnie są rozpoznawane przypadkowo, np. podczas badań kontrolnych zlecanych przez lekarza medycyny pracy. Utrudnia to postawienie szybkiej diagnozy i podjęcie leczenia we właściwym czasie. Samoświadomość i zdrowy styl życia mogą zapobiec rozwojowi schorzeń nerek i pozwolić cieszyć się życiem przez długie lata.

Nerki – gdzie są? Budowa i funkcje 

Nerka to parzysty narząd występujący na tylnej ścianie jamy brzusznej, a dokładniej w przestrzeni zaotrzewnowej, po obu stronach kręgosłupa lędźwiowego. Lewa nerka jest położona nieco wyżej niż prawa, która to leży pod wątrobą. Na górnych biegunach nerek zlokalizowane są nadnercza, produkujące różne hormony, np. kortyzol.

Nerki kształtem przypominają ziarna fasoli, są koloru brązowego i ważą około 120–200 gramów. Nerka składa się z części zewnętrznej (kory) oraz z części wewnętrznej (rdzenia). Rdzeń nerki zbudowany jest z piramid, których to szczyt tworzy brodawki nerkowe, do których uchodzą cewki zbiorcze. W części przyśrodkowej nerki znajduję się połączona z moczowodem miedniczka nerkowa, do której uchodzi mocz z cewek zbiorczych. Każda nerka zbudowana jest z około miliona nefronów, będących podstawowym budulcem nerki. To właśnie w nefronach dochodzi do powstania moczu.

Nerki pełnią w organizmie szereg funkcji. Przez wytwarzany mocz usuwają z organizmu nadmiar wody i niepotrzebne produkty przemiany materii. Zapewniają odpowiednie ciśnienie krwi, biorą udział w wytwarzaniu witaminy D, wydzielają erytropoetynę (EPO) – substancję niezbędną do produkcji erytrocytów (czerwonych krwinek). Pełnią kluczową rolę w zapewnieniu stabilności funkcjonowania organizmu – zapobiegają zakwaszeniu organizmu oraz utrzymują prawidłowy poziom wody i elektrolitów.

Choroby nerek- objawy

Jakie są charakterystyczne objawy chorych nerek? Niestety, problemy z nerkami często przez długi czas nie dają żadnych symptomów lub występują w postaci niecharakterystycznych objawów, takich jak ból w okolicy lędźwiowej, osłabienie, męczliwość to często pierwsze dolegliwości.

Jednym z bardziej charakterystycznych objawów choroby nerek są:

• objawy na twarzy w postaci obrzęku powiek, określane przez pacjentów jako „worki pod oczami”,
• obrzęki wokół kostek,
• objawy skórne w postaci szronu mocznicowego – sucha, swędząca skóra w schyłkowej niewydolności nerek, diagnozowana u około 3% pacjentów.

Przyczyny chorób nerek

Istnieje wiele czynników wywołujących choroby nerek – zarówno ogólnoustrojowych (np. nadciśnienie tętnicze, cukrzyca), jak i atakujących jedynie ten narząd.

Jak rozpoznać chorobę nerek? Diagnostyka

Często niecharakterystyczne objawy nasuwają pytanie: jak bada się nerki? Otóż oprócz wywiadu i badania fizykalnego lekarz może zlecić badania laboratoryjne oraz obrazowe. W tych pierwszych ocenia się funkcje nerek – sprawdza się poziom kreatyniny, mocznika we krwi i wylicza się wskaźnik przesączania, czyli klirens kreatyniny (eGFR). Wykonuje się także analizę moczu na obecność białka, glukozy, krwinek czerwonych i białych oraz bakterii. Przy pomocy USG czy tomografii komputerowej uwidacznia się strukturę nerek. W niektórych schorzeniach wykonuję się biopsję nerki (pobiera się fragment miąższu narządu przez skórę i bada pod mikroskopem).

Najczęstsze choroby nerek

Schorzenia nerek stanowią istotny problem zdrowotny, dotykając miliony ludzi na całym świecie. Niektóre z nich tmogą prowadzić do poważnych komplikacji, takich jak niewydolność nerek. Regularne badania, zdrowa dieta i unikanie czynników ryzyka są kluczowe dla utrzymania zdrowia nerek. Warto podkreślić, że w przypadku jakichkolwiek obaw dotyczących problemów z nerkami zawsze zaleca się konsultację z lekarzem w celu wczesnego wykrycia i skutecznego leczenia potencjalnych chorobów.

Rak nerki

Rak nerki, czyli nowotwór złośliwy, stanowi 4% wszystkich raków występujących u mężczyzn i 2,5% u kobiet. Średni wiek zachorowania wynosi 60 lat. Przyczyny występowania nie są do końca poznane. Istotną role spełniają czynniki genetyczne oraz czynniki nabyte. Wśród tych drugich za najważniejszy czynnik ryzyka uznaje się palenie papierosów, ale także otyłość, nadciśnienie tętnicze, nabyta torbielowatość nerek w wyniku długotrwałej dializoterapii, narażenie zawodowe na azbest i kadm oraz napromienianie miednicy.

Tej chorobie nerek towarzyszą nietypowe objawy, takie jak ból z tyłu pleców, wyczuwalny guz w okolicy lędźwiowej, a także krwiomocz (czyli czerwone zabarwienie moczu wynikającej z obecności dużej ilości czerwonych krwinek). Ponadto występuję utrata masy ciała, osłabienie i gorączka. Mogą się pojawić powiększone węzły chłonne szyjne i nadobojczykowe. W diagnostyce stosuję się badanie moczu, a także USG oraz tomografię komputerową.

Podstawę leczenia stanowi usunięcie nerki, czyli nefrektomia oraz w niektórych przypadkach operacja nerkooszczędzająca, czyli polegająca na usunięciu jedynie fragmentu narządu. Chemioterapia, w przypadku tego nowotworu, jest rzadko stosowana i mało skuteczna.

Ostra niewydolność nerek

Jest to nagłe upośledzenie funkcjonowania nerek, objawiające się zwiększeniem stężenia kreatyniny we krwi oraz zmniejszeniem wydalania moczu poniżej 500 ml na dobę. Przyczyn ostrej niewydolności nerek (ONN) jest wiele i dzielimy je na przyczyny przednerkowe, nerkowe oraz za nerkowe. Przyczyny przednerkowe to wszystkie stany powodujące zmniejszenie dopływu krwi do nerek, a więc m.in. krwotok, odwodnienie, niewydolność serca, niedrożność tętnicy nerkowej wywołana przez zator. Przyczyny nerkowe, gdzie ONN jest następstwem bezpośredniego uszkodzenia miąższu nerki w przebiegu stanów, takich jak kłębuszkowe zapalenie nerek, zatrucia, stosowane leki, choroby nowotworowe i autoimmunologiczne. Przyczyny zanerkowe stanowią przeszkodę w odpływie moczu z nerek, w przebiegu zatkania moczowodu przez skrzepy krwi, kamienie nerkowe, raka pęcherza i prostaty, łagodnego przerostu prostaty.

Objawy w ONN są niecharakterystyczne i wynikają ze złej pracy i zaburzeń filtracji nerek oraz z choroby będącej przyczyną tego stanu. Są to objawy choroby podstawowej, a także przede wszystkim osłabienie, utrata apetytu, nudności i wymioty oraz zmniejszenie/brak wydalania moczu. Jednakże w części przypadków i w okresie zdrowienia, dochodzi do zwiększonej produkcji moczu. W tej chorobie nerek wskazane są badania krwi, w których widzimy wysoki poziom kreatyniny oraz mocznika, a także badania moczu. W zależności od przyczyny ONN wykonuje się także m.in. biopsję nerki, USG czy EKG.

Terapia opiera się ustaleniu i leczeniu choroby będącej przyczyną ONN. Oprócz tego należy podtrzymywać funkcjonowanie organizmu – dbać o odpowiednie nawodnienie, odżywienie, zapobiegać infekcją. W niektórych sytuacjach pacjent musi być dializowany, aż do poprawy funkcji nerek.

Dowiedz się więcej o diecie w niewydolności nerek – zasady, suplementacja, produkty, przepisy, jadłospis

Zwyrodnienie wielotorbielowate nerek

Jest to choroba genetyczna, charakteryzująca się występowaniem licznych torbieli w korze i rdzeniu nerki. Dzielimy ją na dwie postaci w zależności od wieku pojawienia się pierwszych zmian. Pierwsza z nich występuje u osób dorosłych i jest dziedziczona autosomalnie dominująco. To najczęstsza genetycznie uwarunkowana choroba nerek. Drugą jest postać dziecięca, dziedziczona autosomalnie recesywnie. Przyczynę wystąpienia choroby stanowi mutacja w genie produkującym białko policystyne (postać u dorosłych) lub fibrocystynę (postać dziecięca).

Objawy u dorosłych są niespecyficzne i obejmują kłucie z tyłu pleców, nadciśnienie tętnicze lub krwiomocz. Duże torbiele mogą być wyczuwalne także przez skórę. Choroba prowadzi do rozwoju przewlekłej niewydolności nerek. W postaci dziecięcej objawy często występują już u niemowlaków i są podobne do tych u dorosłych. Ponadto często występuję przewlekła niewydolność nerek oraz niewydolność oddechowa wynikająca z niedorozwoju płuc. Diagnostyka oparta jest na stwierdzeniu w USG licznych torbieli.

Leczenie jest oparte na zapobieganiu i zahamowaniu rozwoju przewlekłej niewydolności nerek. Dąży się do normalizacji ciśnienia tętniczego. Chorobę można wyleczyć poprzez przeszczepienie nerki.

Toczniowe zapalenie nerek

Jest to postać kłębuszkowego zapalenia nerek stanowiąca manifestacje tocznia rumieniowatego układowego, będącego jedną z chorób reumatycznych o podłożu autoimmunologicznym. Przyczyna choroby pozostaje nieznana. Dochodzi w niej do odkładania się przeciwciał w nerce i powstania stanu zapalnego. Zajęcie tego narządu przez toczeń jest jego manifestacją o jednym z gorszych rokowań.

Objawy toczniowego zapalenia nerek to pojawienie się krwiomoczu, białkomocz (co może powodować pienienie się moczu). Pojawia się nadciśnienie tętnicze, obrzęki powiek oraz wokół kostek. Przy cięższym przebiegu może rozwinąć się ostra niewydolność nerek a w dalszej kolejności przewlekła niewydolność nerek. Diagnostyka opiera się na biopsji nerek.

W leczeniu stosuję się leki immunosupresyjne oraz glikokortykosteroidy.    

Kamienie nerkowe

Jest to obecność w drogach moczowych złogów substancji wytrącających się z moczu. Powstaje na skutek zbyt dużej stężenia tych związków w moczu. Mogą być zbudowane z różnych substancji, najczęściej ze szczawianu wapnia, ale też z fosforanu wapnia, struwitu czy moczanów. Jako przyczyny występowania kamieni nerkowych należy wymienić odwodnienie, zastój moczu, zakażenia układu moczowego, zbyt duże spożycie pokarmów bogatych w szczawiany i puryny (czyli np. piwa, podrobów). Do kamicy nerkowej przyczynia się także nadmierne wydalanie wapnia w moczu (np. w nadczynności przytarczyc), niedobory magnezu oraz defekty enzymatyczne pochodzenia genetycznego.

Ten problem z nerkami objawia się ostrym bólem w okolicy lędźwiowej pleców – „kłuciem w nerce”, promieniującym do wewnętrznej powierzchni ud, narządów płciowych i spojenia łonowego. Mogą współwystępować nudności i wymioty, parcie na mocz i częste jego oddawanie. Może dojść nawet do omdlenia i pojawić się krwiomocz. Jeśli dojdzie do zakażenia dróg moczowych, wówczas pojawia się gorączka i dreszcze. Diagnozę opiera się na stwierdzanych objawach, na badaniu ogólnym moczu oraz USG, RTG i TK.

W ostrym napadzie kolki nerkowej stosuję się leki przeciwbólowe, takie jak paracetamol, ketoprofen czy diklofenak. Jako dodatek leki rozkurczające mięśnie gładkie moczowodów – drotawerynę, papawerynę. Ponadto, stosuję się leczenie inwazyjne – litotrypsję pozaustrojową (rozkruszanie złogów falami uderzeniowymi), usunięcie kamieni przy pomocy endoskopu wprowadzonego przez skórę lub cewkę moczową, a także leczenie operacyjne.

Dowiedz się, na czym polega  dieta przy kamicy nerkowej.

Amyloidoza (skrobiawica)

Jest to schorzenie, w którym dochodzi do gromadzenia się w tkankach i narządach (w tym w nerkach) pozakomórkowego, nierozpuszczalnego białka, zwanego amyloidem. Amyloidoza może się rozwinąć w przebiegu nowotworów hematologicznych, w przewlekłych stanach zapalnych, np. w przebiegu gruźlicy. Może się rozwinąć w chorobach reumatycznych, celiaklii, czy w sarkoidozie. Amyloidoza występuję także u osób przewlekle dializowanych.

W tej chorobie nerek badania często wskazują na białkomocz o różnym nasileniu. U części pacjentów dochodzi do rozwoju przewlekłej niewydolności nerek. W USG nerki często są powiększone. Mogą pojawić się również objawy pozanerkowe, takie jak zespół cieśni nadgarstka czy niewydolność serca. W przebiegu amyloidozy może dochodzić do zwłóknienia nerek. W diagnostyce stosuje się biopsję nerki.

W terapii skuteczne jest leczenie choroby prowadzącej do odkładania się amyloidu. Stosuje się leczenie przeciwzapalne i immunosupresyjne. W celu hamowania odkładania się amyloidu chorym podaje się kolchicynę.

Choroby nerek w ciąży

W ciąży, przez fizjologiczne zmiany w funkcjonowaniu organizmu kobiety m.in. wzrost przepływu krwi przez nerki, ucisku na moczowody przez powiększająca się macicę, może dochodzić do występowania problemów z nerkami. Leczenie nerek u kobiet ciężarnych ze względu na toksyczne działanie niektórych leków na rozwijający się płód może stanowić wyzwanie. Ponadto, objawy choroby nerek mogą być nietypowe i przeoczone przez lekarza.

Podczas ciąży częściej dochodzi do pojawienia się odmiedniczkowego zapalenia nerek. Jest to choroba bakteryjna, objawiająca się wysoką gorączką (nawet do 40 stopni Celsjusza), bólem z tyłu pleców, a także nudnościami i wymiotami. Ciężarną należy hospitalizować, a w leczeniu stosuję się antybiotyki. U kobiet w ciąży częściej rozwija się ostra niewydolność nerek, w I połowie ciąży jej przyczyna to przede wszystkim wstrząs septyczny wywołany zakażonym poronieniem, w II połowie zaś to utrata krwi, przedwczesne oddzielenie się łożyska lub zator płynem owodniowym. Objawy oraz leczenie są podobne do stosowanych u pozostałych chorych. Przewlekła niewydolność nerek jest często rozpoznawana dopiero podczas ciąży, gdy lekarz zleci badania krwi i moczu podczas pierwszej wizyty ciężarnej. Chora powinna być pod opieką nefrologa. Wskazane jest zakończenie ciąży przez cięcie cesarskie.

Przeczytaj także:

• Ból nerek w ciąży
• Przewlekła choroba nerek (PChN) - co to jest?

Jak leczyć chore nerki?  Najnowsze metody terapii

W leczeniu chorób nerek stosuję się leczenie swoiste – nakierowane na konkretną chorobę oraz leczenie nieswoiste wspierające, wskazane we wszystkich schorzeniach. W leczeniu swoistym, w zależności od przyczyny, stosuję się antybiotyki, leki immunosupresyjne i przeciwzapalne. Stosuję się także zabiegi operacyjne oraz przeszczepienie nerki. W leczeniu nieswoistym skupia się na kontroli czynników przyspieszających utratę funkcji nerek. W jego skład należy odpowiednia kontrola ciśnienia tętniczego, tak by nie było podwyższone. Dąży się do utrzymania optymalnego poziomu cholesterolu we krwi oraz zmniejszenia białkomoczu. Jednym z celów terapii jest zapobiegania anemii, zapewnienia odpowiedniego poziomu witaminy D oraz poziomu elektrolitów we krwi, głównie wapnia. Istotne jest także odpowiednie odżywienie i nawodnienie. Infekcjom zapobiega się poprzez szczepienia ochronę, m.in. na grypę. Należy również leczyć choroby współistniejące takie jak choroby serca, osteoporoza. W sytuacji utraty funkcji nerek istotne jest leczenie nerkozastępcze, czyli dializoterapia. Może być to dializa otrzewnowa lub hemodializa. Wszystkie powyższe zalecenia mają na celu wyleczyć chore nerki lub spowolnić utratę ich funkcji.

Jak dbać o nerki? Dieta, suplementy, styl życia

W profilaktyce chorób nerek istotną rolę pełnią zarówno zdrowa, zrównoważona dieta, suplementacja i styl życia. Dieta dla nerek powinna być bogata w warzywa i owoce. Należy unikać nadmiaru białka i tłuszczu, zwłaszcza pochodzenia zwierzęcego. Powinno się ograniczać cukry proste zawarte w słodyczach. Trzeba pamiętać o piciu dużej ilości wody (minimum 1,5–2 litry na dobę), najlepiej mineralnej niegazowanej. W celu zachowania nerek w zdrowiu należy także ograniczać sól w diecie – nie jeść słonych przekąsek i nie dosalać posiłków. Aby zapobiegać kamieniom nerkowym, nie powinno jeść się zbyt dużo produktów bogatych w szczawiany (a więc takich jak rabarbar, szpinak, kawa i herbata), oraz puryny (tłuste mięsa, podroby, piwo). Wskazane jest suplementowanie kwasów omega-3 i omega-6, a w okresie jesienno-zimowym witaminy D. Ciekawym odkryciem ostatnich lat jest kurkumina, substancja zawarta w kurkumie. Według badań może ona korzystnie wpływać na funkcjonowanie nerek i jest wskazana chorym na choroby nerek.

Zdrowy styl życia stanowi nieodzowną część właściwego dbania o nerki. Powinno się unikać używek – papierosów, alkoholu. Substancje w nich zawarte mają udowodniony negatywny wpływ na nerki. Odpowiednia aktywność fizyczna i unikanie stresu to kolejne składowe zdrowego stylu życia, o które należy dbać. Podczas aktywności fizycznej należy stosować odpowiednie zabezpieczenia w celu zapobiegania urazom, takie jak ochraniacze czy pas nerkowy. Pas ten zabezpiecza okolicę lędźwiową i chroni narządy wewnętrzne przed drganiami oraz uderzeniami np. podczas jazdy na motocyklu. Odpowiedni styl życia pozwala na zachowanie organizmu, w tym nerek, w dobrej kondycji na długie lata.