Zapalenie nerek – rodzaje, przyczyny, objawy, leczenie ostrego i przewlekłego zapalenia nerek

Zapalenia nerek stanowią niejednorodną grupę chorób, których cechą charakterystyczną jest obecność stanu zapalnego jednej lub obu nerek. Ze względu na niezwykle ważne funkcje pełnione w organizmie przez nerki, choroby dotyczące tego narządu mogą bardzo negatywnie wpływać na stan pacjenta, doprowadzając niekiedy do bardzo poważnych konsekwencji zdrowotnych. Zapalenie nerek może mieć wiele przyczyn i dotyczyć różnych części tego narządu. Objawy zapalenia nerek bywają rozmaite i zależą od rodzaju choroby.

Zapalenie nerek – gdzie się znajdują nerki i jakie pełnią funkcje?

Nerki są parzystym narządem leżącym w przestrzeni zaotrzewnowej jamy brzusznej. Stanowią one część układu moczowego, jednak ich funkcje nie ograniczają się jedynie do produkcji moczu – nerki odpowiadają również za utrzymywanie homeostazy w organizmie oraz uczestniczą w produkcji i dezaktywacji niektórych hormonów. Nerki u człowieka znajdują się po obu stronach kręgosłupa, zazwyczaj na wysokości ograniczonej przez dwa ostatnie kręgi piersiowe i trzy pierwsze kręgi lędźwiowe, nerka lewa zwykle znajduje się wyżej niż nerka prawa.

Podstawowymi jednostkami strukturalnymi nerek są nefrony, w których budowie wyróżnia się ciałko nerkowe (kłębuszek nerkowy, torebka Bowmana) oraz kanalik nerkowy (kanalik bliższy, pętla Henlego i kanalik dalszy). W kłębuszku nerkowym występuje sieć tętniczo-tętnicza, którą otacza torebka Bowmana. Różnica ciśnień w sieci tętniczo-tętniczej prowadzi do przesączania się płynu, nazywanego moczem pierwotnym, do wnętrza torebki Bowmana. Następnie w kanaliku bliższym dochodzi do obligatoryjnego wchłaniania składników niezbędnych organizmowi, które znalazły się w moczu pierwotnym. W następnym etapie zachodzącym w pętli Henlego odbywa się zagęszczanie, a w jego dalszej części rozcieńczanie moczu. Kanalik kręty dalszy odpowiada za zależną od aktualnych potrzeb organizmu resorpcję fakultatytwną. W taki sposób dochodzi do powstania moczu ostatecznego, w którym, oprócz wody, znajdują się jony sodu, wodoru i potasu, mocznik, kwas moczowy, bilirubina, a także zbędne produkty przemiany materii. 

Do innych funkcji nerek zalicza się:

• regulację objętości płynów ustrojowych,
• regulację ciśnienia tętniczego krwi,
• utrzymywanie równowagi kwasowo-zasadowej,
• uczestniczenie w powstawaniu czerwonych krwinek poprzez produkcję erytropoetyny.

Zapalenie nerek – przyczyny

Kłębuszkowe zapalenie nerek

Kłębuszkowe zapalenie nerek to zbiór jednostek chorobowych cechujących się występowaniem procesów zapalnych – gromadzenia się limfocytów, leukocytów oraz przeciwciał w obrębie kłębuszków nerkowych, co prowadzi do namnażania się ich komórek. Krótkotrwałe procesy zapalne mogą nie pozostawiać trwałych nieprawidłowości w funkcjonowaniu nerek – mówi się wówczas o ostrych i przemijających kłębuszkowych zapaleniach nerek. Jeśli natomiast procesy zapalne trwają przez dłuższy czas, może dochodzić do włóknienia kłębuszków i stopniowej utraty funkcji nerek – są to tak zwane przewlekłe kłębuszkowe zapalenia nerek.

W przypadku kłębuszkowych zapaleń nerek procesy zapalne są powodowane przez nieprawidłowości w działaniu układu odpornościowego, który atakuje komórki kłębuszków nerkowych. Do najczęstszych schorzeń prowadzących do kłębuszkowych zapaleń nerek zalicza się: toczeń rumieniowaty układowy oraz inne choroby autoimmunologiczne, zakażenia, białaczki, chłoniaki oraz choroby wątroby.

Odmiedniczkowe zapalenie nerek

Proces zapalny przebiegający w trakcie odmiedniczkowego zapalenia nerek dotyczy układu kielichowo-miedniczkowego i miąższu nerek. Przyczyną stanu zapalnego jest w tym przypadku wstępujące zakażenie układu moczowego. Najczęstszym czynnikiem etiologicznym powodującym tego typu zakażenie nerek są bakterie E. coli, rzadziej gatunki z rodzaju Klebsiella, Proteus czy Enterococcus. Do częstszych zakażeń predestynują wady dotyczące układu moczowo-płciowego, przerost prostaty, guzy pęcherza moczowego, ciąża, cukrzyca, niektóre schorzenia neurologiczne oraz duża aktywność seksualna. Na odmiedniczkowe zapalenia nerek, ze względu na budowę anatomiczną, bardziej narażone są kobiety.

Śródmiąższowe zapalenie nerek

Śródmiąższowe zapalenie nerek (cewkowo-śródmiąższowe zapalenie nerek) dotyczy tkanki śródmiąższowej oraz cewek nerki. W przebiegu cewkowo-śródmiąższowych zapaleń nerek dochodzi do nacieczenia tych struktur komórkami zapalnymi, co powoduje zaburzenia w funkcjonowaniu nerek. Większość przypadków zapaleń nerek tego rodzaju spowodowana jest przyjmowaniem niektórych leków – antybiotyków (np. ampicyliny, cyprofloksacyny, cefalosporyn) lub niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Wśród innych przyczyn mogących prowadzić do powstania śródmiąższowych zapaleń nerek należy wymienić: zakażenia ogólnoustrojowe, przewlekłe narażenie na metale ciężkie, niektóre choroby metaboliczne i autoimmunologiczne.

Zapalenie nerek – objawy

Zapalenie nerki może powodować różne objawy, w zależności od przyczyny wywołującej chorobę i struktur objętych stanem zapalnym.

Objawy kłębuszkowego zapalenia nerek:

• nieprawidłowości zauważalne w moczu – pienienie się moczu spowodowane obecnością białka, nieprawidłowa barwa spowodowana obecnością erytrocytów,
• ból w okolicy lędźwiowej kręgosłupa,
• obrzęki pochodzenia nerkowego, w okolicach kostek czy dotyczące twarzy,
• zmniejszenie ilości wydalanego moczu,
• bóle głowy,
• nudności i wymioty,
• podwyższone ciśnienie tętnicze krwi.

Objawy odmiedniczkowego zapalenia nerek:

• ból oraz pieczenie podczas oddawania moczu,
• oddawanie moczu małymi porcjami,
• bolesne parcie na pęcherz,
• gorączka i dreszcze,
• nudności i wymioty,
• ból w okolicy lędźwiowej kręgosłupa.

Objawy śródmiąższowego zapalenia nerek:

• bóle w okolicy lędźwiowej,
• gorączka lub stany podgorączkowe,
• zmniejszenie objętości wydalanego moczu,
• wysypki skórne,
• bóle stawów.

Objawy chorej nerki zazwyczaj nie pozwalają na dokładne stwierdzenie rodzaju schorzenia, z jakim boryka się pacjent. U różnych osób poszczególne objawy mogą nie występować lub cechować się różnym nasileniem. Symptomy zależne są także od tego, czy schorzenie ma charakter ostry czy przewlekły.

Zapalenie nerek – diagnostyka

Stan zapalny nerek i wywołująca go przyczyna rozpoznawany jest na podstawie zebrania dokładnego wywiadu z pacjentem, przeprowadzenia badania fizykalnego oraz badań dodatkowych. 

Diagnostykę chorób nerek powinien rozpocząć wywiad lekarski, który ma na celu ustalenie, jakie niepokojące objawy występują u pacjenta oraz od jakiego czasu trwają. W trakcie zbierania wywiadu lekarz zadaje pytania dotyczące chorób współistniejących u pacjenta, przyjmowanych przez niego leków i stylu życia, jaki prowadzi. Badanie fizykalne ma na celu stwierdzenie obecności obrzęków, bolesności w okolicy lędźwiowej kręgosłupa, podwyższonego ciśnienia krwi czy innych nieprawidłowości związanych z zaburzeniami w funkcjonowaniu nerek. 

Zwykle przeprowadza się także badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej, pozwala ono na zobrazowanie nerek i dróg moczowych, co jest przydatne przy wykluczaniu przeszkód w odpływie moczu. W przypadku kłębuszkowych zapaleń nerek dokładne rozpoznanie daje jedynie badanie mikroskopowe po przeprowadzeniu biopsji nerki. 

Zapalenie nerek – leczenie

Stany zapalne nerek mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, dlatego niezwykle ważne jest, aby dobrać odpowiednie leczenie. Ostre i przewlekłe zapalenie nerek może być leczone przez doświadczonego lekarza chorób wewnętrznych lub lekarza rodzinnego. W zależności od etiologii choroby, lekarz dobiera odpowiednie antybiotyki, czasami także leki przeciwbólowe oraz zaleca odpowiednie nawodnienie chorego. W bardziej skomplikowanych przypadkach, kiedy doszło do powikłań lub gdy istnieje przeszkoda w odpływie moczu, konieczna może się okazać interwencja urologa. Kłębuszkowe zapalenia nerek wiążą się z dużo większym ryzykiem powikłań i dlatego powinny być leczone przez doświadczonego nefrologa. 

Nadrzędnym celem terapii jest zachowanie funkcji nerek, dlatego w trakcie leczenia należy pamiętać o optymalnej kontroli chorób współistniejących oraz wyciszaniu nadmiernych i nieprawidłowych reakcji immunologicznych organizmu. W szczególnie poważnych przypadkach, kiedy nie udaje się zachować funkcji nerek, konieczna może okazać się transplantacja nerki lub stała dializoterapia.

Zapalenie nerek u dziecka

Choroby nerek u dzieci mogą często przebiegać bez charakterystycznych objawów, dlatego w przypadku pacjentów pediatrycznych należy zachować szczególną dokładność i zwrócić uwagę na wszelkie symptomy mogące świadczyć o zaburzeniu funkcji tego narządu. Zapalenie nerek u dzieci wymaga leczenia prowadzonego przez doświadczonego lekarza.

Rodzice powinni zwrócić szczególną uwagę na takie objawy, jak zmiana koloru moczu dziecka, obrzęki, skąpomocz, płacz malucha podczas mikcji, podwyższona temperatura ciała, niepokój.

Zapalenie nerek – leczenie domowe

Zbyt późne podjęcie leczenia chorób nerek lub stosowanie nieprawidłowych form terapii może prowadzić do bardzo poważnych konsekwencji zdrowotnych, dlatego nie powinno się próbować leczyć zapaleń nerek niesprawdzonymi metodami. W przypadku zaobserwowania u siebie niepokojących objawów, warto udać się do lekarza nefrologa – doświadczony specjalista wie, jak leczyć nerki i jakie rodzaje terapii dadzą największe szanse na pełen powrót do zdrowia.