Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) – co warto o nich wiedzieć?
Daniel Gontarek

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) – co warto o nich wiedzieć?

Niesteroidowe leki przeciwzapalne są jednymi z najczęściej stosowanych leków w zwalczaniu bólu. Charakteryzują się one działaniem przeciwbólowym, przeciwzapalnym, przeciwgorączkowym i przeciwzakrzepowym. Jednocześnie różnią się między sobą nasileniem tych działań, z czego wynika ich różne zastosowanie, także w zależności od rodzaju bólu.  

Część leków z tej grupy jest dostępna w aptece bez recepty w postaci preparatów OTC. Często dzieje się, że pacjent stosuje kilka NLPZ równocześnie lub stosuje je przewlekle bez konsultacji z lekarzem mimo przeciwwskazań. Ogranicza to kontrolę nad bezpieczeństwem ich stosowania. Okazuje się bowiem, że nierozsądne, przewlekłe samoleczenie niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi może prowadzić do rozwoju działań niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego, nerek i wątroby, a także może spowodować napad duszności u chorych na astmę aspirynową już po zażyciu pojedynczej dawki leku. Zadaniem farmaceuty jest uświadomienie pacjentowi, jak powinna wyglądać terapia NLPZ, aby była ona zarówno skuteczna, jak i bezpieczna.

Mechanizm działania

Działanie farmakologiczne niesteroidowych leków przeciwzapalnych związane jest z blokowaniem enzymów cyklooksygenaz. Znane są dwie formy cyklooksygenaz – COX–1 oraz COX–2. Cyklooksygenaza 1 wytwarza prostaglandyny wykazujące działanie ochronne na błonę śluzową żołądka oraz  mające wpływ na naczynia krwionośne. Enzym COX–2 wytwarza mediatory stanu zapalnego w  uszkodzonych tkankach. Działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe, przeciwgorączkowe i przeciwzakrzepowe NLPZ wynika z blokowania enzymu COX–2. Natomiast zahamowanie wytwarzania prostaglandyn fizjologicznych poprzez blokadę COX–1 jest przyczyną występowania większości działań niepożądanych NLPZ. Istnieją dwa rodzaje NLPZ: nieselektywne, które hamują zarówno COX–1 i COX–2 np. ibuprofen, ketoprofen, diklofenak oraz selektywne, hamujące głównie COX–2 np. koksyby.

Zastosowanie

Niesteroidowe leki przeciwzapalne są stosowane zarówno w bólach o słabym, umiarkowanym jak i dużym nasileniu, także w postaci preparatów złożonych. Znajdują się one na pierwszym szczeblu tak zwanej drabiny analgetycznej (zdefiniowany przez Światową Organizację Zdrowia schemat stosowania leków przeciwbólowych w zależności od rodzaju bólu). Jako leki przeciwbólowe wskazane są między innymi w bólach pourazowych i mięśniowych, bólach zębów, w nerwobólach, kolce nerkowej i wątrobowej, w migrenie oraz bólach miesiączkowych. W przypadku silniejszych dolegliwości bólowych mogą być stosowane w połączeniu z opioidowymi lekami przeciwbólowymi, które hamują przepływ informacji bólowej poprzez wpływ na receptory opioidowe. Niesteroidowe leki przeciwzapalne stosuje się także miejscowo w leczeniu zmian pourazowych, przeciążeniowych czy zapalnych tkanek okołostawowych i mięśni, np. diklofenak, naproksen, ketoprofen. Kwas salicylowy jest stosowany miejscowo w preparatach odkażających i keratolitycznych w dermatologii, a jego pochodna (salicylan choliny) w postaci kropli na ból ucha czy tabletek do ssania na ból gardła. Kwas acetylosalicylowy jest stosowany w kardiologii w ostrych zespołach wieńcowych jako lek przeciwzakrzepowy, a także jako lek przeciwbólowy w migrenowych bólach głowy oraz w preparatach złożonych, łagodzących objawy przeziębienia. Salicylamid, inna pochodna kwasu salicylowego, wchodzi w skład preparatu złożonego (wraz z witaminą C i rutozydem), również stosowanego w przebiegu grypy bądź przeziębienia.

W działaniu przeciwgorączkowym NLPZ straciły na znaczeniu na rzecz paracetamolu, który jest pozbawiony wielu działań niepożądanych NLPZ. Mimo to jednak nadal bardzo często w przypadku wysokiej gorączki podawany jest ibuprofen czy metamizol sodowy (pyralgina).

Metamizol, ze względu na ryzyko agranulocytozy i uszkodzenia szpiku należy stosować tylko w przypadku opornej gorączki. Nie należy go stosować długotrwale. Przeciwskazany jest on również u dzieci i kobiet w ciąży.

Te odmienne zastosowania w obrębie jednej grupy farmakologicznej wynikają z różnic w specyfice działania NLPZ. Na przykład diklofenak wykazuje stosunkowo silne działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe przy umiarkowanym działaniu przeciwgorączkowym. Natomiast do leków o umiarkowanie silnym działaniu przeciwzapalnym, przeciwbólowym, jak i przeciwgorączkowym należy aspiryna. Z kolei najsilniejszym lekiem przeciwbólowym jest metamizol. Niesteroidowe leki przeciwzapalne wykazują jeszcze inne działanie, m.in. hamują syntezę czynnika reumatoidalnego (piroksykam), aktywności enzymów degradujących tkankę łączną (diklofenak) oraz zapobiegają zlepianiu się płytek krwi (kwas acetylosalicylowy).

Powiązane produkty

Przyczyny wzrostu działań niepożądanych

Stosowanie więcej niż jednego NLPZ równocześnie jest niewskazane, gdyż działania niepożądane ulegają kumulacji, a efekt terapeutyczny nie zwiększa się. Długotrwałe przyjmowanie preparatów zawierających NLPZ niesie za sobą ryzyko zmniejszenia przepływu krwi przez nerki, a leki wydalane z moczem mogą uszkadzać ten organ, im dłuższy jest ich czas działania. Upośledzenie pracy nerek prowadzi do zatrzymania w organizmie sodu, co może objawiać się zwiększonym pragnieniem, suchością błon śluzowych i kołataniem serca.

Nadmiar sodu w organizmie skutkuje zmniejszonym wydalaniem wody i powstawaniem obrzęków. Może również predysponować do rozwoju choroby nadciśnieniowej. Jednocześnie jeśli pacjent choruje już na nadciśnienie tętnicze, niesteroidowe leki przeciwzapalne mogą je potęgować, również poprzez osłabienie działania leków hipotensyjnych.

Zahamowanie przez NLPZ syntezy prostaglandyn cytoprotekcyjnych jest odpowiedzialne za ich działanie gastrotoksyczne. Niesteroidowe leki przeciwzapalne powodują spadek pH soku żołądkowego, zmniejszają wydzielanie śluzu i przepływ krwi przez ściany żołądka. Może to być przyczyną powstania wrzodów żołądka  i rozwoju choroby wrzodowej. Szkodliwy wpływ NLPZ dotyczy jednak całego przewodu pokarmowego. Mogą wystąpić podrażnienia błony śluzowej jelit i krwawienia z przewodu pokarmowego. Objawiają się one wymiotami, bólami brzucha, biegunką na zmianę z zaparciami, zgagą i spadkiem masy ciała. Dlatego NLPZ powinno przyjmować się po posiłku, popijając dużą ilością wody, by zminimalizować podrażnienia. Również z tego samego powodu nie powinno się brać tych leków tuż przed snem, gdyż mogą przykleić się do przełyku i podrażniać go, powodując nawet drobne perforacje.

Przewlekłe stosowanie dużych dawek NLPZ (z wyjątkiem dawek kardiologicznych kwasu acetylosalicylowego) ma niekorzystny wpływ na agregację płytek krwi i ciśnienie tętnicze krwi i może powodować zwiększone ryzyko incydentów sercowo–naczyniowych, w tym udarów i zawałów serca. Dotyczy to również grupy selektywnych inhibitorów COX–2 czyli tzw. koksybów, których przedstawiciele (rofekoksyb, waldekoksyb) zostali w 2004 i 2005 roku wycofani z obrotu z tego właśnie powodu.

NLPZ mogą wykazywać działanie hepatotoksyczne. Najczęściej mamy do czynienia z bezobjawowym zwiększeniem aktywności enzymów wątrobowych, głównie aminotransferaz. Długotrwale przyjmowanie dużych dawek niesteroidowych leków przeciwzapalnych może doprowadzić jednak do uszkodzenia komórek wątroby. Największą hepatotoksycznością charakteryzuje się nimesulid, dlatego ze względu na bezpieczeństwo zaleca się, aby terapia nimesulidem trwała maksymalnie do 14 dni, oraz by pacjent został poinformowany o konieczności skontaktowania się z lekarzem w przypadku wystąpienia objawów sugerujących pojawienie się działania hepatotoksycznego (ból brzucha, nudności, wymioty, brak łaknienia, żółtaczka). Podobnie jest w przypadku celekoksybu, którym leczenie u pacjentów cierpiących na umiarkowane zaburzenie czynności wątroby należy rozpocząć od dawki o połowę mniejszej od zalecanej. Istotne działanie hepatotoksyczne wykazuje również nienależący do grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych paracetamol, które w sposób znaczny nasilane jest przez alkohol.

U osób cierpiących na astmę lub choroby o podłożu alergicznym, NLPZ mogą nasilić reakcje alergiczne lub wywołać atak duszności poprzez skurcz oskrzeli. Bezwzględnym przeciwwskazaniem do stosowania NLPZ jest tzw. astma aspirynowa. Podstawową jej cechą jest nadwrażliwość, a co za tym idzie nietolerancja aspiryny (czyli kwasu acetylosalicylowego) i innych niesteroidowych leków przeciwzapalnych. U tej grupy chorych  po przyjęciu tabletki leku dochodzi do gwałtownych, czasami zagrażających życiu, napadów duszności, którym mogą towarzyszyć zaczerwienienie twarzy, przekrwienie, świąd i łzawienie oczu. W astmie aspirynowej najbezpieczniejszym lekiem przeciwbólowym, dostępnym bez recepty, jest nienależący do grupy NLPZ paracetamol.

Ogólne zasady stosowania NLPZ

Aby leczenie niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi było jak najbezpieczniejsze należy dobrać lek najbardziej skuteczny w terapii danego zespołu bólowego. Należy zwrócić uwagę na przyjmowane leki i choroby przewlekłe, gdyż NLPZ często dają interakcje z innymi środkami, takimi jak leki przeciwzakrzepowe i doustne leki przeciwcukrzycowe, nasilając ich działanie, co może być przyczyną wystąpienia działań niepożądanych. Ważne jest też, że łączne podawanie dwóch NLPZ jest błędem, ponieważ uzyskanie większej skuteczności terapeutycznej jest wątpliwe, natomiast na pewno zwiększy się ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Gdy pacjent stosuje dwa NLPZ równocześnie, ryzyko uszkodzenia wątroby i nerek wzrasta nawet siedmiokrotnie. Dlatego też w przypadku zbyt słabego działania przeciwbólowego można skojarzyć NLPZ na przykład z paracetamolem. Należy pamiętać, że działanie przeciwbólowe pojawia się z reguły po 0,5–2 godz, a na maksymalny efekt przeciwzapalny trzeba nawet poczekać kilka dni. Dlatego, zamiast kupować następny środek przeciwbólowy, należy udać się do lekarza.

Samodzielną terapię NLPZ należy rozpocząć od najmniejszych, skutecznych dawek terapeutycznych i jeżeli są one niewystarczające można stopniowo je zwiększać, ale nie więcej niż do dobowej dawki maksymalnej, która jest podana w każdej ulotce leku, również preparatu OTC. Jeżeli tego typu leczenie okaże się nieskuteczne, należy zgłosić się do lekarza.

Niektóre NLPZ można stosować tylko przez krótki czas, tak jak wspomniany wcześniej nimesulid. Etorykoksyb należy stosować maksymalnie przez 7 dni, podobnie jest w przypadku  meloksikamu. Jeżeli chory cierpi na choroby przewlekłe, powinien poinformować o nich lekarza. Po rozważeniu czynników ryzyka i korzyści ich stosowania, NLPZ mogą być zalecone przez lekarza nawet wśród pacjentów o podwyższonym ryzyku. Chorym na nadciśnienie tętnicze można pomóc, przypominając o konieczności częstszego dokonywania pomiarów ciśnienia, astmatykom o tym, że należy mieć przy sobie przez okres terapii inhalatory przerywające atak duszności, a osobom stosującym leki przeciwzakrzepowe o badaniu wskaźnika INR. Zwiększenie świadomości pacjenta w zakresie zasad terapii zapewni jej skuteczność i bezpieczeństwo oraz ułatwi rozpoznawanie sygnałów wymagających interwencji. Większość niesteroidowych leków przeciwzapalnych jest przeciwwskazanych u kobiet w ciąży. Jedynym bezpiecznym NLPZ jest ibuprofen, który jednak można stosować tylko w II trymestrze ciąży. W I trymestrze działa on teratogennie na płód, a w III może spowodować przedwczesne zamknięcie przewodu Botalla, co może być przyczyną wad wrodzonych u płodu. Ibuprofen jest również bezpieczny u matek karmiących i u dzieci od 3 miesiąca życia. Noworodkom w przypadku gorączki można podawać paracetamol, który jest jednak pozbawiony działania przeciwzapalnego.

  1. L. L. Brunton, J. S. Lazo, K. L. Parker, Farmakologia Goodmana & Gilmana, Czelej 2017.
  2. P. Rutter, Opieka farmaceutyczna: objawy, rozpoznawanie i leczenie, Edra Urban & Partner 2014.
  3. W. Samborski, K. J. Filipiak, J. Kaczmarczyk i in., Niesteroidowe leki przeciwzapalne a powikłania sercowo-naczyniowe i gastroenterologiczne — algorytm wyboru, Choroby Serca i Naczyń, nr 4 (13) 2016.
  4. M. Zaremba, A. Staniszewska, M. Niewada, Niesteroidowe leki przeciwzapalne — fakty, mity i kontrowersje dotyczące ryzyka sercowo-naczyniowego oraz ryzyka powikłań ze strony przewodu pokarmowego, Choroby Serca i Naczyń, nr 3 (9) 2012.
  5. B. Lisowska, M. Rell-Bakalarska, L. Rutkowska-Sak, Niesteroidowe leki przeciwzapalne – blaski i cienie, Reumatologia, nr 2 (44) 2006.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Jak dawkować melatoninę na sen? Czy pomaga zasnąć?

    Melatonina to kluczowy hormon procesu zasypiania. Jej niedobory mogą niekorzystnie wpływać na zachowanie prawidłowego cyklu okołodobowego, a tym samym przyczyniać się do występowania zaburzeń wielu mechanizmów zachodzących w organizmie. Ilość wydzielanej melatoniny zmniejsza się wraz z wiekiem, przez co najbardziej narażone na jej niedobory są osoby starsze. Jakie inne funkcje spełnia hormon snu, jak należy go suplementować i czym objawiają się niedobory melatoniny? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Lukrecja – co to za roślina? Właściwości, działanie, przeciwwskazania

    Któż z nas chociaż jeden raz w życiu nie zetknął się z niezwykłymi, czarnymi cukierkami o ślimakowatym kształcie? Ponoć albo się je kocha, albo nienawidzi. Charakterystyczny kolor i smak słodycze te zawdzięczają zawartości ekstraktu z lukrecji – rośliny, nad której bogactwem zastosowań warto się pochylić. Czym zatem jest lukrecja, jakie ma właściwości i jaki może mieć wpływ na nasze zdrowie?

  • Czym jest i jak działa żeń-szeń? Zastosowanie i przeciwwskazania do stosowania Panax ginseng

    Żeń-szeń, nazywany również ginsengiem lub wszechlekiem, jest jednym z najlepiej opisanych adaptogenów. Według medycyny chińskiej powinno się go stosować jedynie w miesiącach zimowych. Żeń-szeń może wpływać na poprawę funkcji kognitywnych (poznawczych), poprawia samopoczucie i pamięć, łagodzi stres oraz działa korzystnie na skórę i potencję seksualną. Na rynku można kupić wiele preparatów z żeń-szeniem, zarówno w formie tabletek czy kapsułek, jak i płynnych ekstraktów. Który preparat z żeń-szeniem wybrać, jaka jest dzienna zalecana dawka tego adaptogenu oraz w jakiej porze dnia należy zażywać ten suplement? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Cytrynian magnezu, zwykły magnez, a może magnez z witaminą B6 – który wybrać?

    W aptekach i sklepach z suplementami dostępnych jest kilka form magnezu. Jedne preparaty występują w postaci magnezu z witaminą B6, inne określane są mianem cytrynianu magnezu (także w wersji z pirydoksyną), a jeszcze inne oferowane są w formie samego magnezu. Magnez można kupić zarówno w formie tabletek, kapsułek, saszetek z proszkiem do rozpuszczania w wodzie, jak i w postaci płynu czy żelek. Czym różnią się poszczególne suplementy, które połączenie jest najskuteczniejsze i najlepiej przyswajalne oraz dlaczego magnezu nie wolno łączyć z preparatami zawierającymi żelazo i wapń? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Co to jest cholekalcyferol – czyli jak powstaje witamina D w kapsułkach?

    Cholekalcyferol jest formą witaminy D3, która jest niezbędna do utrzymania zdrowego układu kostnego i zdrowia skóry. Może być syntetyzowana przez skórę pod wpływem promieni UVB lub przyjmowana w formie suplementów diety. Ułatwia wchłanianie wapnia i fosforu, umożliwiając m.in. prawidłowy rozwój kości i zębów.

  • Jad pszczeli – jakie ma właściwości lecznicze?

    Jad wytwarzany przez pszczoły miodne (Apis mellifera) to bezwonna, bezbarwna, gorzka ciecz, zawierająca mieszaninę różnych aktywnych substancji, takich jak peptydy, białka o właściwościach enzymatycznych czy biogenne aminy. Mimo że jest toksyną, która może prowadzić do wystąpienia reakcji alergicznej, to posiada także liczne właściwości prozdrowotne. Jakie są wyniki badań dotyczących jadu pszczelego?

  • Suplementacja przy insulinooporności

    Insulinooporność jest zaburzeniem metabolizmu, które może zamienić się w poważną chorobę, która obecnie może dotyczyć nawet 2 milionów Polaków. Przyczynia się do tego przede wszystkim siedzący tryb życia, przetworzona, wysokoenergetyczna żywność, a także przewlekły stres wpływający na nasze zachowania żywieniowe – „zajadanie” problemów. Insulinooporność nie musi być leczona, niemniej jeśli na czas nie zareagujemy zmianą dotychczasowego stylu życia, może przerodzić się w pełnoobjawowe schorzenie – cukrzycę. Cennym elementem uzupełniającym dietoterapię może być racjonalna, przemyślana suplementacja. Jakie składniki szczególnie wspierają zdrowie metaboliczne?

  • Suplementacja w Hashimoto – jak wpływają na to nutraceutyki?

    Hashimoto, a raczej autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, jest coraz powszechniej diagnozowanym schorzeniem. Mówimy o nim wtedy, gdy nasz układ odpornościowy atakuje tarczycę. W chorobie tej może dojść zarówno do podwyższonej czynności gruczołu, jak i normalnej lub obniżonej czynności. Hashimoto dotyka znacznie częściej kobiety niż mężczyzn. Wsparciem działania tarczycy, jak i całej terapii, może być racjonalna suplementacja w oparciu o składniki, których skuteczność potwierdzają wyniki badań naukowych.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij