Niesteroidowe leki przeciwzapalne – jak i kiedy stosować NLPZ?

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) to jedne z najczęściej stosowanych preparatów na ból, gorączkę i stany zapalne. Sięgamy po nie przy migrenie, bólach mięśniowych, miesiączkowych czy po urazach – często dostępne są bez recepty, co niestety sprzyja ich nadużywaniu. Warto więc pamiętać, że choć NLPZ są skuteczne, niewłaściwie stosowane niosą ryzyko wystąpienia istotnych skutków ubocznych.

1. Czym są NLPZ i jak działają?
2. Wskazania do stosowania NLPZ
3. Kto nie powinien stosować niesteroidowych leków przeciwzapalnych?
4. Jak bezpiecznie przyjmować niesteroidowe leki przeciwzapalne?
5. NLPZ – interakcje z innymi lekami
6. NLPZ – najczęściej zadawane pytania

Z tego artykułu dowiesz się:

• czym tak właściwie są niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) i jaki jest ich mechanizm działania;
• kto i kiedy może je stosować i jakie są przeciwwskazania;
• jak bezpiecznie przyjmować NLPZ oraz jak ograniczyć ryzyko działań niepożądanych i interakcji z innymi lekami.

Dzięki temu artykułowi zrozumiesz, jak racjonalnie i bezpiecznie stosować niesteroidowe leki przeciwzapalne, kiedy warto skonsultować ich użycie z farmaceutą lub lekarzem, a także czym jest terapia osłonowa podczas leczenia przeciwbólowego i kto powinien o niej pamiętać.

Czym są NLPZ i jak działają?

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) to jedna z najczęściej stosowanych i najczęściej nadużywanych grup leków na świecie. Działają przeciwbólowo, przeciwzapalnie i przeciwgorączkowo, dlatego znajdują zastosowanie zarówno w leczeniu bólu mięśni, kości i stawów, jak i infekcji przebiegających z podwyższoną temperaturą ciała.

Mechanizm działania NLPZ polega na hamowaniu enzymów cyklooksygenazy (COX-1 i COX-2), które biorą udział w syntezie prostaglandyn, czyli związków odpowiedzialnych za rozwój stanu zapalnego, bólu i gorączki. Jednocześnie niektóre prostaglandyny pełnią istotną rolę w ochronie błony śluzowej żołądka, funkcjonowaniu nerek oraz w procesie krzepnięcia krwi, dlatego zahamowanie ich produkcji wiąże się z rozwojem działań niepożądanych.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne – lista

Najczęściej stosowane NLPZ:

• ibuprofen – dostępny bez recepty, często proponowany w aptekach jako lek pierwszego rzutu w walce z bólem, jest skuteczny w bólu o nasileniu łagodnym do umiarkowanego, w gorączce i stanach zapalnych;
• ketoprofen, diklofenak, naproksen – leki o silniejszym działaniu przeciwzapalnym;
• indometacyna, piroksykam, lornoksykam – leki o dłuższym czasie działania;
• aceklofenak, meloksykam, nimesulid, etorykoksyb, celekoksyb – selektywne inhibitory COX-2, stosowane w chorobach reumatycznych;
• kwas acetylosalicylowy (ASA) – w małych dawkach działa przeciwpłytkowo, w większych wykazuje działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne.

Część NLPZ można kupić bez recepty (OTC), inne są dostępne wyłącznie na receptę, szczególnie te o długotrwałym działaniu lub zwiększonym ryzyku działań ubocznych. W niektórych przypadkach mniejsze dawki silniejszych niesteroidowych leków przeciwzapalnych są dostępne bez recepty, natomiast ich większe dawki lub inne postacie uwalniania można zakupić jedynie po okazaniu recepty.

Wskazania do stosowania NLPZ

Niesteroidowe leki przeciwzapalne stosuje się w leczeniu objawowym:

• bólów głowy, zębów, mięśni i stawów,
• bolesnego miesiączkowania,
• stanów zapalnych w przebiegu chorób reumatycznych,
• gorączki w przebiegu infekcji,
• pourazowych obrzęków i stanów zapalnych,
• przewlekłych chorób układu ruchu takich jak choroba zwyrodnieniowa stawów.

Kto nie powinien stosować niesteroidowych leków przeciwzapalnych?

NLPZ nie są odpowiednie dla wszystkich pacjentów. Przeciwwskazania obejmują:

• chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy lub przebyty krwotok z przewodu pokarmowego,
• ciężką niewydolność serca, nerek lub wątroby,
• nadwrażliwość na NLPZ (np. reakcje alergiczne, astma aspirynowa),
• trzeci trymestr ciąży,
• jednoczesne stosowanie leków przeciwzakrzepowych (np. warfaryny, NOAC),
• podeszły wiek – zwiększone ryzyko powikłań żołądkowo-jelitowych.

Przed zastosowaniem NLPZ warto skonsultować się z farmaceutą lub lekarzem, szczególnie w przypadku chorób przewlekłych i przyjmowania innych leków. Biorąc pod uwagę, że według danych z Głównego Urzędu Statystycznego około 30% Polaków zmaga się na co dzień z bólem przewlekłym o różnym stopniu nasilenia, można założyć, że część hospitalizacji w tej grupie pacjentów jest związana z niewłaściwym przyjmowaniem niesteroidowych leków przeciwzapalnych oraz działaniami niepożądanymi wynikającymi z ich stosowania.

Jak bezpiecznie przyjmować niesteroidowe leki przeciwzapalne?

Zasady stosowania NLPZ:

1. Stosuj możliwie najmniejszą skuteczną dawkę przez jak najkrótszy czas.
2. Zażywaj lek po posiłku, popijając go dużą ilością wody, by zmniejszyć ryzyko podrażnienia żołądka.
3. Nie łącz kilku NLPZ jednocześnie. Leki z grupy NLZP wykazują tzw. efekt pułapowy – dalsze zwiększanie dawki lub przyjęcie kolejnego preparatu o podobnym mechanizmie działania nie poprawia skuteczności terapii, a jedynie zwiększa ryzyko wystąpienia działań niepożądanych.
4. Jeśli konieczne jest długotrwałe leczenie, lekarz może zalecić osłonę żołądka (np. inhibitor pompy protonowej).
5. Unikaj alkoholu i niektórych suplementów ziołowych (np. dziurawca), które mogą zwiększać toksyczność NLPZ.

Możliwe skutki uboczne i powikłania NLPZ

Do najczęstszych działań niepożądanych można zaliczyć:

• bóle i dyskomfort w nadbrzuszu, zgagę, nudności,
• krwawienia z przewodu pokarmowego,
• obrzęki, wzrost ciśnienia tętniczego,
• pogorszenie czynności nerek,
• reakcje alergiczne (wysypka, duszność, obrzęk).

W przypadku długotrwałego stosowania NLPZ lub wystąpienia niepokojących objawów (czarne stolce, wymioty z domieszką krwi, silny ból brzucha) należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem.

Podczas długotrwałej terapii przeciwbólowej u niektórych pacjentów może dojść do wzrostu ciśnienia tętniczego, co w przypadku osób cierpiących na choroby układu sercowo-naczyniowego niesie za sobą zwiększone ryzyko powikłań. Z tego względu przed podjęciem decyzji o długotrwałym samoleczeniu warto zasięgnąć fachowej porady.

NLPZ – interakcje z innymi lekami

Niesteroidowe leki przeciwzapalne mogą wchodzić w interakcje z wieloma substancjami. Szczególną ostrożność należy zachować przy równoczesnym stosowaniu:

• leków przeciwzakrzepowych (warfaryna, heparyna, NOAC),
• leków przeciwpłytkowych (kwas acetylosalicylowy, klopidogrel),
• glikokortykosteroidów,
• leków moczopędnych i inhibitorów ACE – ryzyko uszkodzenia nerek,
• litu, metotreksatu – możliwość zwiększenia stężenia i toksyczności,
• SSRI – zwiększone ryzyko krwawień z przewodu pokarmowego.

Farmaceuta może pomóc ocenić, czy wybrany NLPZ będzie bezpieczny w kontekście przyjmowanych leków.

NLPZ – najczęściej zadawane pytania

Który NLPZ jest najsilniejszy?

Siła działania zależy od konkretnej substancji i indywidualnej reakcji organizmu. Parafrazując słowa Paracelsusa – to dawka czyni truciznę. W większości przypadków przyjęcie zbyt silnego leku z grupy NLPZ wiąże się z wystąpieniem działań niepożądanych podczas długotrwałego stosowania. Za silniejsze leki uznaje się m.in. ketoprofen, naproksen czy diklofenak, natomiast ibuprofen ma korzystniejszy profil bezpieczeństwa i jest często zalecany jako lek pierwszego wyboru. Niektóre jeszcze silniejsze i – co ważniejsze – selektywnie działające substancje z grupy NLPZ są dostępne jedynie na receptę, np. celekoksyb, etorykoksyb.

Czy paracetamol to lek NLPZ?

Nie. Paracetamol (inna nazwa: acetaminofen) nie należy do NLPZ – działa przeciwbólowo i przeciwgorączkowo, ale nie wykazuje działania przeciwzapalnego. Może być stosowany jako alternatywa dla osób, które nie tolerują NLPZ.

Jak długo można brać niesteroidowe leki przeciwzapalne?

Bez konsultacji lekarskiej nie dłużej niż 3–10 dni w przypadku bólu lub 3 dni w przypadku gorączki. Czas trwania terapii przeciwbólowej zależy również od dawki substancji czynnej oraz siły działania konkretnego preparatu. W przypadku długotrwałego stosowania przydatna może być ocena funkcji nerek, wątroby oraz żołądka.

Co na osłonę żołądka przy NLPZ?

Przy długotrwałej terapii lekarz może zalecić inhibitory pompy protonowej (IPP), np. omeprazol czy pantoprazol, które chronią błonę śluzową żołądka przed działaniem kwasu. Osłabienie funkcji błony śluzowej żołądka wynika z wpływu niektórych NLPZ na enzym cyklooksygenzę I, która odpowiada za powstawanie prostaglandyny E2, I2 oraz tromboksanu A2. Związki te odpowiadają za prawidłowe doprowadzenie krwi do nerek, funkcje cytoprotekcyjne oraz aktywność płytek krwi.

Czy można łączyć dwa NLPZ?

Nie. Łączenie dwóch leków z tej samej grupy (np. ibuprofenu i diklofenaku) nie zwiększa ich skuteczności, a znacznie podnosi ryzyko działań niepożądanych. Jeśli jeden lek nie przynosi ulgi, należy skonsultować się z lekarzem w celu zmiany preparatu lub zastosowania terapii skojarzonej z inną substancją (np. paracetamolem). Lekarz może również zaproponować stosowanie leku z innej grupy substancji o działaniu przeciwbólowym.