Żylaki – czym są, jak wyglądają, jakie są przyczyny powstawania żylaków?

Żylaki, czyli charakterystyczne poszerzenie obwodu żył, to częsty problem dotyczący nawet połowy populacji powyżej 50. roku życia. Żylaki kojarzone są ze zmianami w obrębie kończyn dolnych, choć mogą dotyczyć także innych części ciała. Przewlekła niewydolność żylna, poza defektem kosmetycznym, może mieć poważne konsekwencje zdrowotne, dlatego niezwykle ważne jest zapobieganie żylakom lub, gdy już się pojawiły, odpowiednie ich leczenie.

Żylaki – jak działa układ krwionośny?

Układ krwionośny człowieka jest niezwykle skomplikowanym systemem mającym na celu doprowadzenie tlenu i substancji odżywczych do wszystkich komórek organizmu. Nieutlenowana krew wypompowywana jest z prawej komory serca i tętnicami płucnymi płynie do naczyń włosowatych pęcherzyków płucnych, gdzie dochodzi do wymiany gazowej – z krwi oddawany jest dwutlenek węgla, a przyjmowany jest tlen. Następnie żyłami płucnymi, utlenowana już krew, trafia do lewego przedsionka i do lewej komory serca. 

Funkcją lewej komory jest wypchnięcie krwi pod dużym ciśnieniem do aorty, która rozgałęzia się na tętnice prowadzące krew do poszczególnych części organizmu. Dostarczanie tlenu i substancji odżywczych do komórek odbywa się w sieci naczyń włosowatych. Naczynia włosowate przechodzą w żyły o małej średnicy, które łączą się ze sobą i zwiększają swoją średnicę. Następnie krew, żyłą główną górną i dolną, trafia do prawego przedsionka i stamtąd do prawej komory.

Czym są żylaki?

Aby umożliwić dotarcie składników niezbędnych do funkcjonowania komórek do wszystkich części organizmu, krew wyrzucana jest z serca pod dużym ciśnieniem. W układzie żylnym ciśnienia są zazwyczaj dużo niższe, dlatego istnieją mechanizmy ułatwiające powrót krwi do serca. Zastawki żylne to naturalne zawory zwrotne, otwierają się one zgodnie z kierunkiem przepływu krwi, a po zamknięciu przeciwdziałają sile grawitacji, zapobiegając cofaniu się krwi w obrębie naczynia żylnego. Innym mechanizmem ułatwiającym powrót krwi do serca są skurcze mięśni poprzecznie prążkowanych. 

Początki tworzenia się żylaków

Żylaki najczęściej tworzą się w obrębie żył powierzchniowych kończyn dolnych, przez które przepływa jedynie 10% krwi odprowadzanej z kończyn dolnych (reszta płynie naczyniami głębokimi, które łączą się z układem żył powierzchniowych przez tak zwane perforatory). Największa częstość występowania żylaków w tej okolicy wynika z faktu, że przepchnięcie krwi ze stóp do serca wbrew grawitacji wymaga najwięcej energii, a mechanizmy tłoczni mięśniowej działają mniej wydolnie względem żył powierzchniowych niż głębokich.

Żylaki – rodzaje

Żylaki nie pojawiają się u pacjenta z dnia na dzień, ich rozwój jest długotrwałym procesem, do którego predysponuje styl życia pozbawiony aktywności fizycznej. Żylaki mogą dotyczyć wielu okolic ciała, a poszerzone żyły mogą mieć różną średnicę. Wyróżnia się kilka rodzajów żylaków.

1. Teleangiektazje (pajączki naczyniowe). Pajączki naczyniowe to poszerzone naczynia żylne małego kalibru. Umiejscowione są zwykle płytko pod skórą. Teleangiektazje rzadko dają objawy bólowe, wiążą się jednak z defektem estetycznym.
2. Żylaki siatkowate. Ten typ żylaków umiejscawia się przeważnie w dole podkolanowym. Tworzą go kręta siatka żylna składająca się z naczyń małego kalibru. 
3. Żylaki głównych pni żylnych. Żylaki głównych pni żylnych tworzą się na żyłach o stosunkowo dużej średnicy. W przypadku kończyny dolnej dotyczą one żyły odpiszczelowej (żylaki na przyśrodkowej powierzchni kończyny dolnej) lub żyły odstrzałkowej (na tylnej powierzchni kończyny). Żylaki te często wiążą się z występowaniem objawów.

Żylaki – przyczyny. Od czego się robią żylaki?

Coraz więcej osób prowadzi siedzący tryb życia. Praca biurowa czy zawody wymagające wielogodzinnego stania w jednej pozycji bardzo negatywnie wpływają na naczynia żylne znajdujące się poniżej poziomu serca. Żylaki nie rozwijają się jednak u wszystkich osób, istnieje kilka teorii tłumaczących ten fakt.

Niebagatelne znaczenie dla rozwoju żylaków mają także czynniki środowiskowe takie jak długotrwałe przebywanie w pozycji siedzącej lub stojącej, niska aktywność fizyczna, zażywanie długich, gorących kąpieli, częste wizyty w saunie czy palenie papierosów.

Żylaki kończyn dolnych

Pod względem etiologii wyróżnia się trzy rodzaje żylaków kończyn dolnych: pierwotne, wtórne i o rzadkiej etiologii. Żylaki pierwotne tworzą się na skutek obecności zaburzeń ścian naczyń, mniejszej ilości zastawek, długotrwałego stania, częstego podnoszenia ciężkich przedmiotów, spożywania nadmiernych ilości alkoholu czy palenia papierosów. Wśród innych przyczyn powstawania pierwotnych żylaków kończyn dolnych należy wymienić: ciążę, dietę ubogą w witaminy i w błonnik, otyłość oraz przyjmowanie hormonów. 

Do rozwoju żylaków wtórnych dochodzi na skutek zakrzepicy żył głębokich, większa ilość krwi kierowana jest wówczas perforatorami do układu powierzchniowego, co skutkuje jego przeciążeniem. 

Żylaki o rzadkiej etiologii związane są z wadami wrodzonymi i, jak sama nazwa wskazuje, występują stosunkowo rzadko. Żylaki występujące w obrębie kończyn dolnych: na łydkach i udach są najczęstszym rodzajem żylaków.

Żylaki odbytu

Żylaki odbytu, czyli hemoroidy spowodowane są nadmiernym ciśnieniem w obrębie jamy brzusznej. Mogą pojawiać się w trakcie trwania ciąży. Inne przyczyny żylaków odbytu to siedzący tryb życia, częsta jazda na rowerze oraz uporczywe zaparcia.

Żylaki powrózka nasiennego

Żylaki powrózka nasiennego są dużym problemem, gdyż stanowią częstą przyczynę męskiej niepłodności. Przyczyny powstawania żylaków powrózka nasiennego u mężczyzn to: zbyt wysoka temperatura wewnątrz moszny, nowotwory rozwijające się w przestrzeni zaotrzewnowej oraz odwrócenie trzewi.

Żylaki sromu

Żylaki sromu stanowią problem powodujący dolegliwości bólowe i krwawienia. Rozwijają się najczęściej w trakcie ciąży lub tuż po porodzie. Ich powstanie związane jest z podwyższonym poziomem żeńskich hormonów płciowych. Żylaki sromu mogą towarzyszyć także poważniejszym stanom, takim jak guzy jajnika czy endometrioza. Ich powstawaniu sprzyjają także: antykoncepcja hormonalna, siedzący tryb życia, zakrzepica, palenie papierosów oraz spożywanie alkoholu w nadmiernych ilościach.

Żylaki mogą występować także w innych okolicach ciała, choć są one spotykane znacznie rzadziej. U osób wykonujących pracę fizyczną mogą pojawiać się żylaki w obrębie kończyn górnych (rąk, przedramion i ramion) powstają one w podobnym mechanizmie, jak ma to miejsce w przypadku żylaków kończyn dolnych. Żylaki na brzuchu mogą pojawiać się w trakcie trwania ciąży. Żylaki przełyku prawie zawsze wiążą się z zaburzeniami funkcji wątroby, a krwawienie z tego rodzaju żylaków jest niezwykle poważnym stanem wymagającym pilnej interwencji lekarskiej. Żylaki (naczyniaki) w nosie powodują częste krwawienia z nosa.

Żylaki – objawy

Żylaki są łatwo dostrzegalnym i rozpoznawalnym problemem, warto jednak zwrócić uwagę również na objawy poprzedzające wystąpienie charakterystycznego poszerzenia naczyń żylnych. Początek żylaków często jest bagatelizowany i dlatego tak ważne jest, aby odpowiednio wcześnie zauważyć pewne objawy i wdrożyć leczenie.

Objawy żylaków:

• Uczucie zmęczenia i ciężkości kończyn dolnych, nasilone szczególnie w godzinach wieczornych, po dniu spędzonym w pozycji stojącej lub siedzącej.
• Opuchlizna w okolicy kostek (opuchnięte kostki u nóg) – w początkowym okresie choroby zanika ona po nocnym wypoczynku.
• Świąd skóry nad zmienionymi naczyniami.
• Zrywania mięśniowe, tzw. mioklonie.
• Charakterystyczne poszerzenie żył i ich prześwitywanie przez skórę.
• Zmiany skórne i zgrubienie skóry nad żylakami.
• Ból – kiedy żylak boli, a skóra nad nim jest wyraźnie zmieniona, mówi się o zapaleniu żył powierzchownych.

Wymienione objawy mogą zmieniać się w czasie, różnić się nasileniem w zależności od poziomu aktywności fizycznej danego dnia czy, w przypadku kobiet, fazy cyklu miesiączkowego.

Żylaki – diagnostyka

Do najważniejszych metod diagnostycznych w przypadku choroby żylakowej należą dokładnie zebrany wywiad i prawidłowo przeprowadzone badanie fizykalne. Dodatkowo w celu postawienia rozpoznania lekarz może zastosować testy uciskowe, które mają na celu wskazanie miejsca uszkodzenia zastawki żylnej. W diagnostyce wczesnej fazy żylaków i przed planowanym zabiegiem operacyjnym zastosowanie znajduje USG Doppler pozwalający na ocenę przepływu krwi przez naczynia oraz zobrazowanie stanu żył głębokich.

Żylaki – leczenie. Kto leczy żylaki?

Leczeniem żylaków zajmują się lekarze wielu specjalności w zależności od stopnia zaawansowania choroby żylakowej, a także miejsca występowania zmienionych naczyń. Specjalista od chorób żył to flebolog, jednak w przypadku nawracających problemów z hemoroidami najlepiej udać się do proktologa, w przypadku żylaków sromu do ginekologa, a jeśli planowany jest zabieg operacyjnego usunięcia zmienionych naczyń warto skonsultować się z chirurgiem naczyniowym.

Jak pozbyć się żylaków?

Żylaki są poważnym problemem, nie tylko estetycznym, ale i zdrowotnym. Problem z żylakami zawsze najlepiej skonsultować ze specjalistą, wykona on odpowiednie badania, które pomogą określić stopień zaawansowania choroby i pomoże podjąć decyzję co do leczenia.

Żylaki – usuwanie

U osób, które zgłaszają się do lekarza z wieloletnim problemem z żylakami, często występują bóle kończyn, nieustępujące obrzęki oraz zmiany skórne. Aby przywrócić prawidłowe krążenie krwi i zapobiegać jej dalszemu zastojowi w żyłach powierzchniowych kończyn dolnych często stosuje się leczenie operacyjne. Obecnie istnieje wiele metod leczenia operacyjnego żylaków kończyn dolnych, wszystkie te zabiegi polegają na wyłączeniu z krążenia zmienionego żylakowato naczynia żylnego – poprzez jego usunięcie lub zamknięcie. Wśród stosowanych metod leczenia zabiegowego żylaków wyróżnia się:

• Stripping – operacja metodą Babcocka polega na usunięciu żyły odpiszczelowej lub odstrzałkowej. Zabieg ten polega na wykonaniu dwóch nacięć: na początku i na końcu usuwanego odcinka naczynia i wprowadzeniu do żyły specjalnego drutu, za pomocą którego zostaje usunięte naczynie krwionośne. 
• Miniflebektomia – metoda ta także polega na usunięciu zmienionego żylakowo naczynia. Naczynie usuwa się jednak w małych fragmentach. Zabieg ten wiąże się z krótszym czasem rekonwalescencji.
• Kriostripping – metoda podobna do poprzednich, jednak w celu usunięcia zmienionego naczynia wykorzystuje się przymarzanie ściany naczynia do specjalnej końcówki schładzanej ciekłym azotem.
• Laseroterapia – metoda ta wykorzystuje wysoką temperaturę uzyskiwaną wewnątrz naczynia do uszkodzenia jego ściany. Na skutek tego dochodzi do zarastania się naczynia i wykrzepiania krwi w jego wnętrzu, po pewnym czasie zamknięte naczynie jest wchłaniane przez okoliczne tkanki.
• Skleroterapia – polega ona na zamknięciu naczynia z użyciem specjalnych substancji drażniących ściany naczynia i powodujących jego zarastanie.
• Usuwanie żylaków z użyciem klei tkankowych – do naczynia wprowadza się specjalne substancje powodujące sklejenie naczynia i w konsekwencji jego całkowite zamknięcie.

Inne metody – powstają coraz to nowsze metody leczenia żylaków, które mają na celu maksymalnie skrócić okres rekonwalescencji pacjenta i wiązać się z jak najmniejszą traumatyzacją okolicznych tkanek. Do metod takich można zaliczyć: uszkadzanie ściany naczynia, mające na celu jego późniejsze zarośnięcie, z użyciem pary wodnej, fal radiowych czy metody mechaniczno–chemiczne.

Żylaki – leczenie domowe

Leczenie żylaków w wielu przypadkach może być prowadzone w domu. Istnieją liczne preparaty mające na celu poprawę stanu krążenia w naczyniach kończyn dolnych. W zależności od formy i składu, mogą być one stosowane doustnie lub miejscowo. Preparaty doustne stosowane w leczeniu choroby żylakowej zawierają zazwyczaj diosminę, hesperydynę, pochodne rutyny czy dobesylan wapnia, których działanie polega na zmniejszeniu stanu zapalnego w obrębie naczyń, zmniejszeniu ich przepuszczalności, wzmocnieniu ściany naczyń oraz poprawie stanu mikrokrążenia. W preparatach przeznaczonych do stosowania doustnego można znaleźć także liczne zioła na żylaki, wśród których najpowszechniejszy jest wyciąg z nasion kasztanowca zawierający escynę. 

Wyciąg z nasion kasztanowca może być także stosowany miejscowo jako maść na żylaki. Inna często stosowana w przypadku żylaków maść zawiera heparynę. Wiele z dostępnych na rynku preparatów sprzedawanych jest bez recepty, należy jednak pamiętać, że istnieje wiele przeciwwskazań do ich stosowania, dlatego podjęcie decyzji o zastosowaniu leczenia zawsze musi być skonsultowana z odpowiednim specjalistą.

Często w leczeniu żylaków oprócz farmakoterapii stosuje się leczenie uciskowe z użyciem specjalnych bandaży lub pończoch. Stopień ucisku na kończynę musi być ustalony przez lekarza, a w trakcie wizyty pacjent uczy się poprawnie zakładać przeciwżylakowe pończochy uciskowe lub bandaż elastyczny.

Czy żylaki mogą się wchłonąć?

Żylaki w początkowej fazie choroby, przy wczesnym rozpoczęciu leczenia, mogą same się wchłonąć bez konieczności interwencji chirurgicznej. Najważniejsze jest dbanie o prawidłową masę ciała, aktywność fizyczną i unikanie długotrwałego pozostawania w bezruchu. 

Żylaki – profilaktyka. Jak zapobiegać żylakom?

Profilaktyka żylaków składa się z kilku prostych zasad, których warto przestrzegać na co dzień:

• Aktywność fizyczna – umiarkowana aktywność fizyczna pod postacią dłuższego spaceru, wizyty na basenie czy ćwiczeń wykonywanych w domu wystarczy, aby znacznie zredukować ryzyko wystąpienia żylaków. Ważne jest, by aktywność fizyczna była regularna, ale niezbyt forsowana – podnoszenie dużych ciężarów także może prowadzić do rozwoju żylaków.
• Utrata zbędnych kilogramów – ograniczenie spożycia kalorii i w rezultacie utrata masy ciała przyczyni się do lepszego funkcjonowania układu naczyniowego.
• Zdrowa dieta – unikanie pokarmów wysokoprzetworzonych, zawierających duże ilości tłuszczu i soli pozwoli na ograniczenie kumulowania się wody w organizmie i ułatwi utratę zbędnych kilogramów.
• Odpowiednia odzież – wygodne buty i unikanie ciasnych skarpet zapewni lepsze krążenie krwi w kończynach dolnych
• Unikanie długich, gorących pryszniców – ciepło rozszerza naczynia krwionośne, dla układu żylnego lepsze są krótkie, letnie prysznice

Przestrzeganie tych zasad pozwoli na poprawę stanu naczyń żylnych i przyczyni się do polepszenia ogólnego stanu zdrowia.