Żylaki przełyku – czym są? Przyczyny, objawy i leczenie żylaków w przełyku

Żylaki to poszerzenie naczyń żylnych spowodowane nieprawidłowym przepływem krwi. Choć są one kojarzone głównie z kończynami dolnymi, mogą dotyczyć również innych części ciała. Żylaki przełyku to stan, w którym dochodzi do poszerzenia żył przełyku – narządu łączącego gardło z żołądkiem. 

Żylaki przełyku – jak powstają i jakie są ich przyczyny?

Żylaki w przełyku właściwie nie występują samoistnie. Nie jest to odrębna choroba, a raczej skutek chorób przebiegających z marskością wątroby. Część narządów jamy brzusznej, a dokładniej układu pokarmowego, jest zaopatrzona w krew przez naczynia układu wrotnego. Jego główne naczynie – żyła wrotna – dostarcza krew do wątroby. W końcowym stadium niewydolności wątroby, jakim jest marskość, dochodzi do obumarcia prawidłowych komórek wątroby i zastąpienia ich tkanką łączną. To z kolei prowadzi do utrudnienia przepływu krwi i wzrostu ciśnienia w układzie wrotnym. Żylaki na przełyku są efektem zwiększonej objętości krwi szukającej ujścia w naczyniach jego dolnej części.

Zdecydowana większość przypadków żylaków przełyku jest spowodowana alkoholowym uszkodzeniem wątroby. Do innych przyczyn żylaków przełyku należą m.in.:

• marskość spowodowana zastojem krwi – niewydolność prawej komory serca, zespół Budda-Chiariego, zakrzepica żyły wrotnej lub śledzionowej;
• marskość w przebiegu wirusowego zapalenia wątroby;
• niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby;
• choroby przebiegające z zastojem żółci takie jak: pierwotne zapalenie dróg żółciowych (PBC) i pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych (PSC), niedrożność dróg żółciowych.

Objawy żylaków w przełyku

Niekrwawiące żylaki zwykle nie dają objawów. Żylaki przełyku zwykle nie bolą, ani nie powodują problemów z przełykaniem. Często pierwszymi objawami żylaków przełyku są oznaki krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego. Mogą wystąpić wymioty krwistą treścią oraz luźne, czarne, smoliste stolce.

W miarę utraty krwi mogą dołączyć do tego objawy anemii, takie jak omdlenia, bladość skóry, kołatania serca i przyspieszony oddech. Ponadto u chorych z żylakami przełyku często widoczne są symptomy uszkodzenia wątroby takie jak wodobrzusze, ogólne wyniszczenie, skłonność do krwawień i problemy z krzepnięciem krwi, osłabienie, utrata apetytu.

Krwawiące żylaki przełyku – czy są groźne?

Krwotok z żylaków przełyku jest stanem zagrożenia życia. W przypadku znacznej utraty krwi może dojść do wstrząsu, a w konsekwencji – do zgonu chorego. Dzieje się tak w około połowie przypadków. Ryzyko wystąpienia krwawienia z żylaków przełyku w ciągu pierwszych dwóch lat od rozpoznania wynosi 30%.

Dosyć często zdarzają się powtórne krwawienia. Ze względu na praktycznie brak możliwości chirurgicznego zaopatrzenia, zaburzenia krzepnięcia krwi i niejednokrotnie małą dostępność badania endoskopowego w trybie pilnym jest to krwotok trudny do zatrzymania. Dlatego też duży nacisk kładzie się na profilaktykę.

Stopnie i diagnostyka żylaków przełyku

Podstawą w diagnostyce żylaków przełyku jest badanie endoskopowe. Ezofagoskopia jest zabiegiem diangostyczno-leczniczym. Pozwala na rozpoznanie, określenie stopnia zaawansowania żylaków oraz zatamowanie krwawienia i zamknięcie poszerzonego naczynia. W przeszłości wykonywano również zdjęcie RTG z kontrastem w przełyku. Obecnie to badanie ma niewielką wartość diagnostyczną.

W zależności od wielkości naczyń oraz części zajętego przełyku określa się stopnie żylaków przełyku w skali od I-IV. Stopień I odpowiada pojedynczym małym żylakom, a IV – dużym żylakom zajmującym całe światło przełyku. Badanie endoskopowe wykonuje się u każdego chorego z rozpoznaniem marskości wątroby w celu możliwie jak najwcześniejszego wykrycia żylaków, gastropatii wrotnej lub wrzodów żołądka. Po potwierdzeniu obecności żylaków w badaniu endoskopowym należy wykonywać kontrolne badanie co rok.

Żylaki w przełyku – leczenie i rokowanie

W przypadku krwawienia podstawowe znaczenie ma endoskopowe leczenie żylaków przełyku. Za pomocą endoskopu wykonuje się obliterację/skleroterapię żylaków przełyku. Polega ona na wstrzyknięciu do krwawiącego naczynia substancji, która zamyka żylak lub powoduje pogrubienie jego ściany tamując tym samym krwotok. Drugą metodą jest opaskowanie żylaków przełyku. Za pomocą endoskopu zakłada się na poszerzone naczynie gumową opaskę. Zamknięcie naczynia powoduje wykrzepienie krwi w jego wnętrzu. Wybór metody zależy od wielu czynników. Jeśli nie ma możliwości wykonania endoskopii stosuje się leczenie farmakologiczne z użyciem leków przeciwkrwotocznych, obkurczających naczynia i zmniejszających ciśnienie w układzie wrotnym. Istnieje również metoda leczenia polegająca na wykonaniu połączenia pomiędzy układem wrotnym, a układem żylnym (TIPS).

Leczenie żylaków przełyku bez aktywnego krwawienia polega przede wszystkim na leczeniu choroby podstawowej tak, aby nie dopuścić do dalszego wzrostu nadciśnienia wrotnego. Niezależnie od tego, czy problem dotyczy żylaków przełyku u alkoholika czy też nie, obowiązuje zakaz spożywania alkoholu. Ponadto stosuje się leki z grupy nieselektywnych beta-blokerów takie jak propranolol lub karwedilol. Jeśli takie leczenie jest niewystarczające lub przeciwwskazane, wykonuje się profilaktyczne opaskowanie żylaków. 

Rokowania w żylakach przełyku są niepomyślne. W przypadku krwawienia z żylaków przełyku śmiertelność sięga 50%. Często dochodzi do nawrotów. Nie ma metody pozwalającej na całkowite wyleczenie. Natomiast jedynym sposobem na całkowite wyleczenie marskości wątroby jest jej przeszczep. Można jedynie zapobiegać krwawieniom i spowalniać progresję choroby.

Żylaki przełyku – dieta

Prawidłowe odżywianie jest istotne, głównie jeśli chodzi o żylaki na podłożu marskości wątroby. W sieci znajduje się wiele porad mówiących o tym, co jeść w  przypadku żylaków przełyku. Niemniej, zawsze warto zasięgnąć fachowej porady dietetycznej. W przypadku żylaków przełyku dieta powinna być lekkostrawna oraz zawierać małą ilość błonnika i tłuszczu. Należy również przyjmować często małe ilości pożywienia. Przykładowo, zalecane jest stosowanie jasnego pieczywa, chudego nabiału i mięsa, soczystych warzyw. Przeciwwskazane jest spożywanie tłustych potraw, pełnoziarnistego pieczywa, orzechów, słodyczy, wzdymających warzyw itp. U chorych z marskością wątroby zalecany jest oszczędzający tryb życia. Również w przypadku żylaków przełyku wysiłek fizyczny powinien być ograniczony, dostosowany do wydolności chorego.