Ból przy przełykaniu (odynofagia) – co oznacza i co robić, gdy się pojawi?

Odynofagia, czyli inaczej ból przy przełykaniu, jest jednym z zaburzeń przełykania. Jest to niepokojący objaw, który może świadczyć o poważnych chorobach przewodu pokarmowego. Nagłe pojawienie się zaburzeń połykania wymaga zasięgnięcia pomocy lekarskiej. 

Ból przy przełykaniu (odynofagia) – czym jest? 

Odynofagia oznacza ból przy przełykaniu i jest jednym z objawów dysfagii, czyli zaburzeń połykania. Może występować podczas przyjmowania różnego rodzaju pokarmów, zarówno stałych, jak i płynu, a nawet śliny. Ból często jest spowodowany podrażnieniem przez pokarm uszkodzonej błony śluzowej przełyku, gardła lub jamy ustnej. Uszkodzenie to może być wywołane stanami zapalnymi, infekcjami lub czynnikami chemicznymi, takimi jak kwaśny sok żołądkowy. Urazy przełyku powstają także w wyniku połknięcia substancji żrących lub ostrych przedmiotów. Ból przy połykaniu może występować razem z innymi zaburzeniami połykania. 

Ból przy przełykaniu – objawy  

Ból związany z przełykaniem może mieć różny charakter. W przypadku zmian zapalnych jamy ustnej i gardła ból jest zwykle ostry. Czasami jest tak silny, że uniemożliwia połykanie. Szczególnie u dzieci ból gardła przy przełykaniu może powodować odruchowe wypluwanie lub zwracanie pokarmu. Jeśli przyczyną jest uszkodzenie przełyku, ból ma charakter gniotący i jest zlokalizowany za mostkiem. Czasami ból przy przełykaniu może być palący jak w przypadku choroby refluksowej. Ma to miejsce szczególnie u osób z zapaleniem lub nadżerkami błony śluzowej przełyku, po spożyciu substancji drażniących takich jak alkohol, pikantne przyprawy, kwaśne warzywa i owoce.

Ból przy przełykaniu a choroby  

Wyróżnia się następujące rodzaje zaburzeń połykania: 

• przedprzełykowe, 
• przełykowe, 
• czynnościowe. 

W każdym z nich może pojawić się także ból towarzyszący połykaniu. Za zaburzenia przedprzełykowe odpowiadają głównie zmiany zapalne i anatomiczne jamy ustnej i gardła. Ból gardła przy przełykaniu może pojawić się np. w przypadku przeziębienia, anginy, kiły, powiększenia węzłów chłonnych lub ślinianek. Ból towarzyszący przełykaniu w przypadku zmian zapalnych może być również zlokalizowany w obrębie szyi, tchawicy lub tylnej części języka. Zmiany anatomiczne mogą być z kolei spowodowane ciężkimi zwyrodnieniami kręgosłupa szyjnego lub obecnością nowotworów jamy ustnej. Ból pod żuchwą przy przełykaniu, przy jedzeniu, a nawet na myśl o jedzeniu może być oznaką kamicy ślinianek. Najczęściej choroba ta dotyczy właśnie ślinianki podżuchwowej.  

Ból pochodzący z przełyku powinien skłonić do zasięgnięcia porady lekarskiej i pogłębienia diagnostyki. Często jego przyczyną jest choroba refluksowa przełyku. W takim przypadku należy wdrożyć odpowiednie leczenie nie tylko po to, aby uniknąć groźnych powikłań. Trudności w połykaniu mogą być też spowodowane uciskiem na przełyk ze strony innych narządów klatki piersiowej. Dzieje się tak np. w przypadku wola zamostkowego, wad zastawkowych serca prowadzących do jego powiększenia, przepukliny rozworu przełykowego lub guzów nowotworowych.

Przełyk stale wykonuje ruchy perystaltyczne mające przetransportować pokarm z gardła do żołądka. W chorobach takich jak achalazja, rozlany kurcz przełyku, twardzina układowa lub różnego rodzaju polineuropatiach prawidłowa czynność przełyku jest zaburzona. Może to być przyczyną zaburzeń połykania i odynofagii. 

Diagnostyka i leczenie odynofagii (bólu przy przełykaniu) 

Ból pochodzenia przełykowego najlepiej diagnozować poprzez wykonanie badania endoskopowego. W trakcie gastroskopii można stwierdzić zmiany w obrębie błony śluzowej, guzy utrudniające przedostawanie się pokarmu oraz obecność ciał obcych. Czasami podczas endoskopii możliwe jest też usunięcie ciała obcego. 

Innym przydatnym badaniem może okazać się zdjęcie RTG górnego odcinka przewodu pokarmowego po doustnym podaniu kontrastu. Przy podejrzeniu zmian w obrębie klatki piersiowej wywierających ucisk na przełyk pomocna może być tomografia komputerowa. Diagnostyka pod kątem stanów zapalnych i zmian w obrębie jamy ustnej opiera się na zwykłym badaniu lekarskim. Czasami może być konieczna porada specjalisty, np. laryngologa.  

Jednym z najbardziej uporczywych objawów towarzyszących zwykłemu przeziębieniu lub wirusowemu zapaleniu gardła jest ból przy przełykaniu śliny. Leczenie w tym wypadku jest wyłącznie objawowe. Znane są różnego rodzaju domowe sposoby mogące przynieść ulgę. Zaleca się płukanie gardła wodą z solą oraz inhalacje roztworem soli. Dodatkowo można stosować ogólnodostępne leki przeciwbólowe oraz pastylki do ssania. Do płukania gardła wykorzystuje się również napary z ziół o działaniu przeciwzapalnym, np. z szałwii. W bakteryjnych zapaleniach górnych dróg oddechowych stosuje się leczenie przyczynowe w postaci antybiotyków. Z kolei przy kandydozie przełyku, gardła i jamy ustnej zastosowanie mają leki przeciwgrzybicze. Guzy w obrębie klatki piersiowej oraz przepuklina rozworu przełykowego wymagają leczenia chirurgicznego. Różnego rodzaju zwężenia przełyku, w tym achalazję przełyku, można leczyć endoskopowo.