Dysfagia (zaburzenia połykania) – przyczyny i objawy. Jak wygląda leczenie problemów z przełykaniem?

Dysfagia to termin określający ogólnie objawy wywołane problemami z przełykaniem. Zaburzenia te występują w różnym wieku, ale najczęściej dotyczą osób starszych. Dysfagia towarzyszy nie tylko chorobom przełyku, ale również niektórym zaburzeniom neurologicznym.

Dysfagia – co to takiego?

Dysfagia to termin wywodzący się z łaciny, oznaczający problemy z przełykaniem. Dysfagia może dotyczyć zarówno pokarmów stałych, jak i płynów. Przełykanie może być utrudnione, a w najcięższych przypadkach – niemożliwe. Zaburzenia połykania mogą powstawać w różnych mechanizmach.

Ich przyczyną może być mechaniczna przeszkoda w obrębie przewodu pokarmowego (np. guz), jak również zaburzenia funkcji przełyku oraz mięśni gardła odpowiedzialnych za połykanie. 

Dysfagia u niemowląt i dzieci

Dysfagia u dzieci również jest powodowana różnymi czynnikami. W przypadku noworodków i niemowląt często mówi się o regurgitacji niemowlęcej. Termin ten oznacza cofanie się niedawno połkniętego pokarmu. Główną przyczyną regurgitacji jest niedojrzałość przewodu pokarmowego, a częściowo też nieprawidłowa technika karmienia.

Rodzaje dysfagii

Rodzaje dysfagii można podzielić według miejsca występowania przeszkody utrudniającej połykanie. Wyróżnia się przyczyny związane z przełykiem oraz ustno-gardłowe.

Do pierwszej grupy można zaliczyć patologie takie jak achalazja przełyku, rozlany kurcz przełyku, obecność ciała obcego, guzy przełyku, chorobę refluksową i inne stany zapalne przełyku, a także włóknienie przełyku – np. w przebiegu twardziny układowej lub po radioterapii.

Przyczyny ustno-gardłowe zaburzeń połykania obejmują:
•    zaburzenia neurologiczne – np. stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, mózgowe porażenie dziecięce;
•    uszkodzenia układu nerwowego – np. w przebiegu udaru mózgu lub urazu;
•    obecność uchyłka Zenkera – tworzącego się na granicy gardła i przełyku;
•    nowotwory jamy ustnej;
•    proces zapalny – np. w przebiegu anginy.

Trudności w połykaniu w przebiegu chorób neurologicznych noszą nazwę dysfagii neurogennych. Problemy z przełykaniem są częstsze u osób starszych – głównie ze względu na rosnące z wiekiem ryzyko chorób neurologicznych i naczyniowych, takich jak udary niedokrwienne. Dysfagia może występować również na tle psychicznym. Osoby cierpiące z powodu nerwicy czasami skarżą się na uczucie przeszkody w gardle utrudniającej połykanie.

Objawy dysfagii

Dysfagii towarzyszą charakterystyczne objawy. Należą do nich:

• utrudnione połykanie fragmentów pokarmu lub płynu,
• zgaga i kwaśne odbijanie,
• chrypka,
• suchy kaszel,
• częste krztuszenie się,
• zarzucanie treści pokarmowej do gardła i jamy ustnej,
• uczucie zalegania pokarmu w gardle lub w klatce piersiowej.

Dysfagii może towarzyszyć też ból przy przełykaniu, czyli odynofagia.

Leczenie zaburzeń połykania

Leczenie utrudnionego przełykania zależy od rodzaju zaburzenia. Inaczej leczy się dysfagię przełykową, a inaczej przedprzełykową. Logopedzi często są kojarzeni z leczeniem dyzartrii, czyli zaburzeń mowy. Jeśli problem z połykaniem dotyczy mięśni gardła, pomoc logopedy może okazać się konieczna także i w tym przypadku. Gdy problem dotyczy mięśni gardła odpowiedzialnych za połykanie, często konieczna jest rehabilitacja logopedyczna.

W niektórych schorzeniach zaburzenia mowy mogą występować razem z dysfagią. Logopedzi posiadają odpowiednią wiedzę i narzędzia, by określić stopień dysfagii i jej rodzaj oraz zaproponować terapię. Przykładowo, w przypadku udaru mózgu stosuje się test wodny Danielsa, który sprawdza występowanie dysfagii przy połykaniu niewielkiej ilości wody. W przypadku zaburzeń połykania u noworodków i niemowląt bardzo korzystna może być wizyta fizjoterapeuty dziecięcego lub doradczyni laktacyjnej.

Diagnostyka i leczenie dysfagii czynnościowych są trudne. Często konieczne jest zasięgnięcie porady u różnych specjalistów, w tym u psychiatry lub psychoterapeuty. Dysfagia towarzysząca chorobom wywołanym przez drobnoustroje, takim jak angina lub grzybica przełyku, wymaga odpowiednio leczenia antybiotykami lub lekami przeciwgrzybiczymi. 

Jeśli w przełyku istnieje przeszkoda mechaniczna utrudniająca przemieszczanie się pokarmu, można podjąć próbę usunięcia jej. Tymi przeszkodami mogą być różnego rodzaju zwężenia, achalazja przełyku, guzy nowotworowe, ciała obce i inne. W tym celu wykorzystuje się różnego rodzaju metody endoskopwe, laparoskopowe lub klasyczne leczenie chirurgiczne. Leczenie zabiegowe można czasami wspomóc lekami, takimi jak diazotan izosorbidu. Ponieważ dysfagii mogą towarzyszyć objawy takie jak zgaga, pewne zastosowanie mogą mieć leki stosowane w chorobie refluksowej, takie jak esomeprazol, pantoprazol, omeprazol i inne.

Jeśli źródłem dysfagii jest zaawansowany proces nowotworowy lub stan po oparzeniu przełyku, może być wykonanie tzw. gastrostomii odżywczej. Jest to rodzaj połączenia wnętrza żołądka ze środowiskiem zewnętrznym. Służy ono do odżywiania osób, które nie są w stanie przyjmować pokarmów doustnie. Gastrostomię wyprowadza się stosując różne metody (zarówno endoskopowe, jak i chirurgiczne).

Zalecenia dla pacjenta z dysfagią

Pacjenci w trakcie diagnostyki lub oczekujący na leczenie dysfagii powinni, mimo problemów z połykaniem, starać się spożywać adekwatną ilość pożywienia. Jeśli to konieczne, powinno się nawet włączyć dietę płynną lub półpłynną dostosowaną do problemów z przełykaniem. Chorzy, u których w ramach leczenia paliatywnego wykonano gastrostomię odżywczą, powinni zgłosić się do odpowiedniej poradni żywieniowej. Uzyskają tam zalecenia dotyczące tego jak powinien wyglądać jadłospis,  przygotowywać posiłki podawane do sondy oraz jak zadbać o higienę gastrostomii.