Refluks – przyczyny, objawy, rodzaje i zapobieganie

Refluks jest szerokim pojęciem, które oznacza cofanie się treści wewnątrz przewodów ciała. Wyróżnia się np. refluks żółciowy, pęcherzowo-moczowodowy, gardłowo-krtaniowy. Najczęściej jednak używa się tego pojęcia w odniesieniu do refluksu żołądkowo-przełykowego. Jest on przyczyną nieprzyjemnych dolegliwości, takich jak zgaga i ból w klatce piersiowej. Na występowanie choroby refluksowej narażone są pewne grupy osób, np. kobiety w ciąży, osoby otyłe. Obecnie, dzięki leczeniu farmakologicznemu, możliwe jest praktycznie całkowite zniesienie objawów. Często ustąpienie dolegliwości można też uzyskać dzięki zmianie diety i stylu życia. 

Refluks – czym jest i jakie są jego rodzaje?

Refluks żołądkowo-przełykowy to zjawisko zarzucania treści pokarmowej z żołądka do przełyku. W miejscu połączenia przełyku z żołądkiem działa zwieracz dolny przełyku, który zapobiega wracaniu treści do przełyku. Treść żołądkowa zawiera pewną ilość soku żołądkowego, którego składnikiem jest kwas solny. Przełyk i żołądek są wyścielone od wewnątrz różnymi rodzajami błony śluzowej. Ta, znajdująca się w żołądku, jest przystosowana do kontaktu z sokiem żołądkowym, natomiast błona śluzowa przełyku jest wrażliwa na kwas solny. Gdy zwieracz dolny przełyku działa nieprawidłowo, następuje zarzucanie kwaśnej treści do przełyku. Prowadzi to do podrażnienia, z czasem powodującego zapalenie i nadżerki nabłonka przełyku.

Refluks u niemowląt 

Refluks u małych dzieci ma nieco inny obraz niż u dorosłych. Narażone są głównie wcześniaki, zwłaszcza urodzone przed 34. tygodniem ciąży. Jest to związane m.in. z zaburzeniami napięcia mięśniowego, które dotyczą także dolnego zwieracza przełyku. Czasami refluks jest też wynikiem wrodzonej przepukliny rozworu przełykowego. U tych dzieci refluks może objawiać się wymiotami, ulewaniem pokarmu, nawracającym zapaleniem płuc. Refluks jest dla noworodków szczególnie niebezpieczny, ponieważ może przyczyniać się do bezdechów i zwolnienia akcji serca. W przypadku refluksu u noworodków i niemowląt stosuje się głównie modyfikację metod karmienia oraz ułożenia dziecka przy jednoczesnym monitorowaniu funkcji życiowych. 

Przyczyny refluksu żołądkowo-przełykowego – co może go powodować? 

Jest wiele możliwych przyczyn refluksu. Udokumentowanymi czynnikami ryzyka rozwoju choroby refluksowej są przepuklina rozworu przełykowego oraz stany przebiegające ze wzrostem ciśnienia w jamie brzusznej, takie jak ciąża i otyłość brzuszna. W przypadku refluksu u kobiet ciężarnych objawy zwykle ustępują po porodzie. Zarzucaniu treści żołądkowej sprzyjają także zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego. Mają one miejsce np. w polineuropatii alkoholowej i cukrzycowej.

Jedną z chorób układowych, w których często pojawia się refluks żołądkowo-przełykowy i zaburzenia połykania jest twardzina układowa. Refluks jest też objawem niepożądanym stosowania niektórych leków, np. doustnych środków antykoncepcyjnych, niektórych leków stosowanych w kardiologii. 

Objawy refluksu 

Częstymi objawami refluksu są ból w klatce piersiowej, kwaśne odbijanie i cofanie się treści pokarmowej do gardła, a także wrażenie odczuwania przeszkody w gardle. Niektóre objawy mogą sprawiać wrażenie nietypowych. Są to objawy laryngologiczne wynikające z refluksu krtaniowo-gardłowego. Jest to zjawisko, w którym kwaśna treść żołądkowa przedostaje się przez przełyk do gardła i dalej do górnych dróg oddechowych. Przewlekłe podrażnianie strun głosowych przez kwaśną treść żołądkową powoduje m.in. chrypkę. Część chorych skarży się także na przewlekły kaszel i częste infekcje górnych dróg oddechowych. Częstą dolegliwością jest nieprzyjemny zapach z ust.

Pewne objawy alarmowe powinny skłonić daną osobę do pilnego zasięgnięcia pomocy lekarskiej. Do objawów tych należą problemy z przełykaniem, krwiste wymioty lub krew w stolcu, nagła i niezamierzona utrata masy ciała. 

Rozpoznanie i leczenie refluksu 

Podstawowym badaniem przy rozpoznawaniu refluksu żołądkowo-przełykowego jest gastroskopia. Zabieg ten pozwala uwidocznić takie nieprawidłowości jak nieszczelność wpustu żołądka, przepuklina rozworu przełykowego czy stan zapalny błony śluzowej przełyku. Możliwe jest także pobranie wycinków do badania histopatologicznego lub testu na obecność H. pylori.

Możliwe jest także wykonanie innych badań. Jednym z nich jest pH-metria. Polega ona na umieszczeniu w przełyku pewnej sondy, której zadaniem jest pomiar odczynu treści, która się tam znajduje. Pojawienie się treści o zbyt kwaśnym odczynie może wskazywać na zarzucanie treści żołądkowej. Kolejnym badaniem jest wykonanie zdjęcia RTG. Nie można z jego pomocą rozpoznać samego refluksu ale raczej przepuklinę rozworu przełykowego. Zdjęcie takie wykonuje się po doustnym podaniu środka kontrastowego. 

Leczenie refluksu polega głównie na stosowaniu leków obniżających wydzielanie kwasu solnego w żołądku. Stosuje się głównie leki z grupy inhibitorów pompy protonowej (IPP) takie jak: omeprazol, pantoprazol, esomeprazol. Drugą grupą leków są blokery receptora histaminowego H₂, np. ranitydyna.

U osób młodych i w dobrym stanie ogólnym, u których leczenie nie przynosi oczekiwanego efektu lub istnieją przeciwwskazania do stosowania leków farmakologicznych, można rozważyć leczenie chirurgiczne. Polega ono na przeprowadzeniu tzw. fundoplikacji. W przypadku sporadycznych napadów zgagi można stosować pastylki zobojętniające do ssania. Są to preparaty na bazie soli wapnia i magnezu. 

Domowe sposoby na refluks 

W przypadku pojawienia się objawów zgagi można doraźnie zastosować pewne sposoby, które zmniejszą dolegliwości. Krótkotrwałą ulgę może przynieść wypicie szklanki niegazowanej wody. Jeśli refluks pojawia się w nocy, można nieco wyżej ułożyć poduszkę pod głową lub położyć się na lewym boku. Część z wyżej wymienionych leków jest dostępna bez recepty. Można więc stosować je doraźnie w razie pojawienia się objawów. Nie należy jednak przekraczać maksymalnej dawki podanej na ulotce.

Jakie zioła na refluks? W aptekach dostępnych jest wiele preparatów ziołowych, które mogą przynieść ulgę w dolegliwościach związanych z refluksem. Są one oparte m.in. na rumianku, zielu glistnika, aloesie, prawoślazie lekarskim i in. Z reguły preparaty ziołowe są bezpieczne w stosowaniu. Nie powinny one jednak zastępować środków farmakologicznych, jeśli istnieją rzeczywiste wskazania do farmakoterapii. 

Zalecenia dla pacjenta: żywienie, styl życia 

Osoby cierpiące z powodu refluksu mogą zastosować się do kilku zaleceń, dzięki którym możliwe będzie stosowanie mniejszych dawek leków. W przypadku osób otyłych zalecana jest redukcja masy ciała. Korzystny wpływ ma także zaprzestanie palenia papierosów, spożywania alkoholi wysokoprocentowych i napojów gazowanych.

Należy również stosować specjalną dietę przy refluksie: przewiduje ona ograniczenie spożywania pewnych produktów, które mogą wyzwalać dolegliwości związane z refluksem. Do produktów, których należy unikać, należą m.in. potrawy tłuste i ciężkostrawne, sosy pomidorowe, cytrusy, cebula, czosnek, słone przekąski i inne. Stosując leczenie odżywianiem pod kontrolą lekarza i dietetyka możliwe jest w pewnych wypadkach nawet całkowite odstawienie leków.

Znaczenie ma także sposób jedzenia. Nie należy jeść szybko i dużo naraz. Wskazane jest rozłożenie posiłków na kilka porcji w ciągu dnia. Przy czym należy pamiętać, że bezpośrednio po jedzeniu nie należy uprawiać aktywności fizycznej ani przyjmować pozycji leżącej. Ostatni posiłek powinien mieć miejsce najpóźniej dwie godziny przed snem.