Stłuszczenie wątroby – przyczyny, objawy, leczenie, zalecenia

Stłuszczenie wątroby to zaburzenie polegające na gromadzeniu się tłuszczu w komórkach wątroby. Jeśli stłuszczeniu towarzyszy proces zapalny, istnieje duże ryzyko rozwoju marskości wątroby. Głównymi przyczynami stłuszczenia wątroby jest przewlekłe spożywanie alkoholu oraz zespół metaboliczny. 

Stłuszczenie wątroby – czym jest i jakie są jego odmiany? 

Stłuszczenie wątroby polega na odkładaniu się w komórkach wątroby cząsteczek tłuszczu. Stłuszczeniu może towarzyszyć także przewlekły stan zapalny, który po pewnym czasie może prowadzić do zwłóknienia lub raka wątrobowokomórkowego.  

Zespoły chorobowe, w których dochodzi do stłuszczenia wątroby można podzielić na dwie grupy: alkoholową chorobę wątroby i niealkoholową stłuszczeniową chorobę wątroby (NAFLD). Do pierwszej grupy zalicza się m.in. alkoholowe stłuszczenie wątroby oraz alkoholowe zapalenie wątroby. Zapalenie wątroby jest kolejnym po stłuszczeniu etapem uszkodzenia wątroby w przebiegu przewlekłego stosowania alkoholu.

W przypadku niealkoholowej choroby stłuszczeniowej wątroby podobnie wyróżnia się postać bez towarzyszącego procesu zapalnego (NAFL) oraz niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby (NASH). 

Wspomniane zmiany mają charakter uogólniony, stłuszczenie dotyczy całej wątroby. Możliwe jest jednak również niejednorodne lub ogniskowe stłuszczenie wątroby. Często jest to przypadkowe znalezisko w badaniu USG. Uznaje się, że przyczyny powstawania takich zmian ogniskowych są podobne jak w przypadku niealkoholowego stłuszczenia wątroby. Choć nie jest to groźna zmiana, może wymagać pogłębienia diagnostyki w celu różnicowania z innymi potencjalnymi zmianami ogniskowymi. 

Przyczyny stłuszczenia wątroby 

Alkoholowe stłuszczenie wątroby rozwija się u osób regularnie nadużywających alkoholu. Szacuje się, że choroba wystąpi u prawie wszystkich osób przyjmujących więcej niż 60 g czystego etanolu na dobę. Przekłada się to na 3–4 piwa lub ok. 200 ml wódki.  

W państwach zachodnich niealkoholowa choroba stłuszczeniowa wątroby jest najczęstszym schorzeniem dotyczącym wątroby. Jej głównym czynnikiem ryzyka są składowe zespołu metabolicznego takie jak insulinooporność, cukrzyca typu II i stany przedcukrzycowe, otyłość brzuszna oraz hipercholesterolemia. Chorobie sprzyja także dieta wysokokaloryczna, bogata w węglowodany (zwłaszcza fruktozę i syrop glukozowo-fruktozowy), produkty wysokoprzetworzone oraz fast-foody. Wraz z rozwojem epidemii otyłości obserwuje się coraz częstsze występowanie stłuszczenia wątroby niespowodowanego spożywaniem alkoholu. Do innych przyczyn mogących odpowiadać za stłuszczenie wątroby należą: 

• niektóre leki, np.: metotreksat, amiodaron, estrogeny, sterydy, walproinian sodu, warfaryna, 
• narażenie na niektóre związki chemiczne, np. chlorkowe pochodne węglowodorów, 
• żywienie pozajelitowe, 
• stany po usunięciu fragmentu jelita, 
• choroby trzustki, 
• choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego, 
• niektóre wrodzone choroby metaboliczne, 
• wirusowe zapalenie wątroby, 
• ciąża. 

Objawy stłuszczenia wątroby  

Stłuszczenie wątroby bez towarzyszącego zapalenia zwykle nie daje żadnych objawów. Niektóre osoby mogą odczuwać dyskomfort w nadbrzuszu spowodowanym powiększeniem wątroby. Czasami otłuszczona wątroba może być wyczuwalna przy dotyku.  

U osób ze stłuszczeniowym zapaleniem wątroby, zarówno na tle alkoholowym, jak i niealkoholowym, dodatkowo obserwuje się symptomy takie jak złe samopoczucie, spadek apetytu, nudności i wymioty, ból pod prawym łukiem żebrowym.  

W przypadku alkoholowego zapalenia wątroby możliwe są także zmiany skórne w postaci żółtaczki. Czasami pojawiają się początkowe objawy encefalopatii wątrobowej i wodobrzusze.  

Diagnostyka i leczenie stłuszczonej wątroby  

Podstawowym badaniem pozwalającym rozpoznać stłuszczenie wątroby jest USG jamy brzusznej. Kolejne badania są potrzebne do określenia przyczyny stłuszczenia. W przypadku stłuszczenia alkoholowego wystarczający jest wywiad długotrwałego nadużywania alkoholu przez pacjenta. Dodatkowo można stwierdzić we krwi podwyższony poziom jednego z enzymów wątrobowych, GGTP.

Przy podejrzeniu niealkoholowego stłuszczenia wątroby należy, jeśli to możliwe, określić przyczynę. W tym celu niezbędny jest dokładny wywiad z pacjentem oraz badanie fizykalne. Wykonuje się także dodatkowe badania krwi np. pod kątem cukrzycy, zaburzeń lipidowych, wirusowego zapalenia wątroby i in. W przypadkach wątpliwych oraz u osób ze zwiększonym ryzykiem rozwoju marskości lub raka wątroby, wskazane może być wykonanie biopsji wątroby i oceny fragmentu narządu w badaniu histopatologicznym.  

Niektóre laboratoria oferują testy, takie jak FibroMax czy FibroTest, pozwalające oszacować stopień stłuszczenia wątroby na podstawie badań laboratoryjnych krwi i danych klinicznych pacjenta. Na podstawie wyniku można określić stopień stłuszczenia wątroby jako łagodny (stopień 1.), umiarkowany (stopień 2.) lub ciężki (stopnie 3. i 4.). 

Stłuszczenie wątroby jest odwracalne. Kolejne stadia uszkodzenia wątroby, takie jak zapalenie i marskość, nie dają już takich możliwości wyleczenia. Dla wielu osób nadużywających alkoholu jest to często ostatnia szansa na rozpoczęcie leczenia. Podstawowe znaczenie ma całkowite zaprzestanie przyjmowania alkoholu. Dodatkowo warto wdrożyć zbilansowaną, urozmaiconą dietę o obniżonej zawartości tłuszczu. Alkoholowe zapalenie wątroby wymaga już bardziej ścisłego przestrzegania diety. Powinna ona uwzględniać odpowiednią dobową podaż kalorii i białka, aby uniknąć niedożywienia. Ponadto wskazane jest uzupełnianie ewentualnych niedoborów witamin z grupy B, A, D, mikro- i makroelementów. W ciężkich przypadkach alkoholowego stłuszczeniowego zapalenia wątroby można zastosować krótkotrwałą terapię sterydami lub pentoksyfiliną. 

Niealkoholowe stłuszczenie wątroby również może ustąpić. Można je odwrócić stosując prawidłowe leczenie chorób będących przyczyną stłuszczenia, tj. cukrzycy, hiperlipidemii, otyłości. W zwykłym stłuszczeniu wątroby podstawowe znaczenie ma zmiana stylu życia. Należy ograniczyć spożywanie produktów wysokoprzetworzonych, bogatych w cukry proste. Wskazana jest również redukcja masy ciała oraz regularna aktywność fizyczna u osób otyłych. W przypadku niealkoholowego stłuszczeniowego zapalenia wątroby, poza wspomnianymi zmianami stylu życia zaleca się także wspomagające leczenie farmakologiczne witaminą E, pentoksyfiliną i pioglitazonem.  

Leczenie domowe i zioła na stłuszczoną wątrobę 

Naturalną metodą leczenia stłuszczenia wątroby jest zmiana stylu życia. Konieczne jest też stosowanie odpowiedniej diety. Ponieważ powinna ona być m.in. dostosowana do stopnia wydolności wątroby i do stanu odżywienia chorego, każda osoba powinna przestrzegać indywidualnych zaleceń. Warto więc skorzystać z porady dietetyka. Ogólne zalecenia zakładają prawidłową podaż kalorii i białka na dobę. Zalecane jest przyjmowanie 25-30 kcal na kilogram masy ciała na dobę. W przypadku osób otyłych ilość ta powinna być odpowiednio mniejsza, a u niedożywionych większa.  

Z diety należy wykluczyć przede wszystkim potrawy wzdymające, a więc warzywa kapustne, cebulę, czosnek, śliwki, gruszki i czereśnie. Z tego samego powodu w stłuszczeniu wątroby należy unikać napojów gazowanych, w tym piwa bezalkoholowego. W chorobach wątroby takich jak stłuszczenie duże znaczenie ma prawidłowa praca jelit. Jeśli dana osoba ma skłonności do wzdęć i biegunek, należy ograniczyć spożywanie błonnika, orzechów i nasion (w tym siemienia lnianego).  

W stłuszczeniu wątroby należy zwrócić uwagę na odpowiednią podaż witamin A, K, E, C oraz z grupy B oraz minerałów, takich jak cynk i selen. Podstawowe znaczenie ma podaż tych substancji w diecie. Można stosować suplementy diety na wątrobę jednak nie mogą one być zamiennikiem prawidłowego, zbilansowanego żywienia. Dostępnych jest również wiele leków bez recepty i leków ziołowych mających działanie wspomagające przy leczeniu chorób wątroby. Preparaty te zawierają substancje takie jak sylibina czy fosfolipidy pochodzenia roślinnego. Zioła o działaniu wspomagającym w leczeniu chorób wątroby to np. ostropest plamisty. Istnieją także doniesienia o korzystnym działaniu kawy u chorych z niealkoholową chorobą stłuszczeniową wątroby.