Dieta wątrobowa – co jeść, a czego unikać przy chorej wątrobie?

Wątroba jest największym gruczołem ustroju człowieka, w którym zachodzi szereg złożonych procesów związanych z funkcjonowaniem innych narządów oraz układów. Przyjęło się, że w przypadku chorób wątroby należy zastosować tzw. „dietę wątrobową”. Co oznacza ten termin?

Dieta wątrobowa to potoczna nazwa zmian żywieniowych wprowadzanych w razie choroby wątroby. Jest to dieta łatwostrawna, z modyfikacjami różniącymi się zależnie od tego, jaka zaburzenie narządu występuje. W przypadku stłuszczenia wątroby jest to dieta o normalnej ilości białka, często o obniżonej zawartości tłuszczy ze standardową ilością błonnika. W razie zapalenia wątroby stosowana dieta także charakteryzuje się normalną zawartością białka i obniżoną ilością tłuszczu. Ograniczany jest w niej błonnik w związku z tym, że może powodować wzdęcia i biegunki. W chorobach przebiegających z encefalopatią wątrobową (wytwarzaniem toksyn w związku z wcześniejszym uszkodzeniem narządu) stosowana jest zupełnie inna dieta – niskobiałkowa, z niską zawartością błonnika i obniżoną ilością tłuszczu. Nie ma jednej uniwersalnej diety wątrobowej, natomiast czynnikiem łączącym wszystkie możliwe sposoby żywienia w chorobach wątroby będzie dieta z wykluczeniem ciężkostrawnych dań – łatwostrawna z ograniczeniem tłuszczu.  

Dieta wątrobowa – zasady 

Dieta na chorą wątrobę powinna bazować na 4–5 regularnych posiłkach, spożywanych w równych odstępach czasu w ciągu dnia. Całkowicie wyklucza się dania smażone, ciężkostrawne i tłuste. Kaloryczność diety powinna być dostosowana indywidualnie do konkretnej osoby, aby utrzymać prawidłową masę ciała lub doprowadzić do jej redukcji jeśli osoba jest otyła. Dania i produkty należy wybierać zawsze świeże i dobrej jakości, aby nie dopuścić do spożywania toksyn mogących dalej w następstwie doprowadzać do uszkodzenia wątroby. Ograniczać należy także żywność wysoko przetworzoną, z dużą ilością kwasów tłuszczowych trans, konserwantów i innych dodatków do żywności. W przypadku diety wątrobowej z encefalopatią konieczne jest znaczne ograniczenie białka i korzystanie ze specjalnych niskobiałkowych produktów zbożowych – pieczywa, makaronów, etc. 

Produkty dozwolone w diecie przy chorej wątrobie  

Potrawy przy chorej wątrobie powinny być łatwostrawne i chude – należy jeść mięso drobiowe, królicze, chudą wołowinę, chude ryby (szczególnie morskie) i chudy nabiał o smaku naturalnym (nie słodzony owocowy). Dodatkowo można włączać jajka i chudą wędlinę. Tłuszcze powinno dostarczać się w diecie poprzez spożycie olejów roślinnych, orzechów oraz nasion, dodawanych na zimno do posiłku. W przypadku encefalopatii wątrobowej znacznemu ograniczeniu podlegają źródła białka i tłuszczy, wymienionych więc powyżej produktów nie powinno się spożywać. 

Ilość i rodzaj zalecanych węglowodanów zależy od choroby, która jest powodem stosowania diety wątrobowej. W przypadku stłuszczenia wątroby zaleca się spożywanie dużej ilości produktów pełnoziarnistych (grube kasze, pieczywo razowe, ciemne makarony). Wskazane są także warzywa i owoce w większych ilościach, szczególnie te z niskim indeksem glikemicznym (dowiedz się więcej o diecie przy stłuszczeniu wątroby). W przypadku diety wątrobowej przy zapaleniu wątroby wybierać należy drobniejsze kasze (kuskus, jaglana, jęczmienna drobna), jasne pieczywo pszenne, biały makaron, a warzywa i owoce jeść w formie rozdrobnionej i gotowanej, w postaci przecierów lub puree.  

Produkty zakazane w diecie wątrobowej 

Absolutnie zakazanym produktem w każdej diecie wątrobowej jest alkohol. Dodatkowo zrezygnować powinno się z ostrych przypraw, większych ilości roślin strączkowych, używek takich jak kawa czy mocna herbata.  

Zabronione są także produkty tłuste: majonez, śmietana, tłuste mięsa i sery (twarogowy, żółty, pleśniowe, ricotta, mascarpone, burrata, mozarella), dania smażone i na zasmażkach. Ograniczać należy słodycze oraz żywność wysoko przetworzoną (chipsy, dania garmażeryjne). 

W przypadku diety w stłuszczeniu wątroby ograniczać należy słodzone napoje, soki, owoce o dużej zawartości cukrów prostych i wysokim indeksie glikemicznym (na przykład winogrona, banany), miód, dżemy i suszone owoce. 

Dieta wątrobowa przy zapaleniu wątroby zakłada wykluczenie warzyw i owoców (szczególnie surowych lub wzdymających: kapusty, cebuli, czosnku, grzybów, szparagów, śliwek, gruszek, czereśni). 

Jadłospis i przepisy w diecie wątrobowej przy stłuszczeniu

Śniadanie: jesienna owsianka.

Składniki: 

• 5 łyżek płatków owsianych, 
• 1 szklanka mleka 1,5 % tłuszczu, 
• 1 łyżka posiekanych orzechów włoskich,
• 1 średnie jabłko, 
• 1 szczypta cynamonu i kardamonu. 

Płatki ugotuj w mleku mieszając i uważając, aby się nie przypaliły. W połowie gotowania dodaj starte na tarce jabłko i cynamon.  

II śniadanie: serek tzatziki. 

Składniki: 

• 200 g serka wiejskiego lekkiego,
• 3 ogórki gruntowe lub jeden szklarniowy, 
• 2 łyżki koperku, 
• 1 łyżeczka nasion słonecznika,
• 1 szczypta czubricy (ziołowa mieszanka przypraw),
• 1 duża bułka grahamka.

Ogórka zetrzyj na tarce i odciśnij nadmiar soku na sitku. Pomieszaj z serkiem z koperkiem, nasionami słonecznika i czubricą. Zjedz z grahamką. 

Lunch: sałatka z tuńczykiem.

Składniki: 

• 50 g kaszy kuskus (najlepiej razowej),
• 1/2 puszki tuńczyka w oliwie,
• 1 ugotowane na twardo jajko, 
• 2 ogórki kiszone, 
• 2 łyżki kukurydzy z puszki, 
• 1/2 puszki fasoli (jeśli nie powoduje u ciebie wzdęć, w przeciwnym razie ją pomiń), 
• 2 łyżki jogurtu, 
• 1 szczypta przyprawy uniwersalnej bez dodatku glutaminianu (domowej vegety).

Kuskus przygotuj zgodnie z opisem na opakowaniu i wystudź. Pomieszaj z pokrojonym w kostkę jajkiem, ogórkiem, odsączonym tuńczykiem, kukurydzą i fasolą. Z jogurtu i przyprawy przygotuj sos, pomieszaj ze wszystkimi składnikami. 

Obiad: dorsz pieczony z warzywami.

Składniki: 

• 150 g filetu z dorsza bez skóry, 
• 1/2 różyczki brokułu, 
• 1 średnia marchewka, 
• 1/2 papryki czerwonej, 
• 1/2 średniej cukinii, 
• 1/2 niedużego batata, 
• 1 łyżka oliwy z oliwek, 
• 1 łyżeczka przyprawy uniwersalnej bez glutaminianu (domowej vegety).

Rybę oczyść, paprykę i batata pokrój w kostkę, marchew i cukinię w grubsze plasterki, brokuł podziel na różyczki. Przyprawę wymieszaj z oliwą i posmaruj nią rybę oraz warzywa (nie mieszaj ich). Do nagrzanego do 180ºC piekarnika na dużą blachę wyłożoną papierem włóż paprykę, marchew oraz batata. Po 10 minutach dodaj brokuł oraz cukinię wraz z rybą. Piecz kolejne 15–20 minut, aż wszystkie warzywa będą miękkie, a ryba upieczona. Podawaj rybę na warzywach na talerzu. 

Kolacja: kanapki z wędliną i sałatką z pomidorów.

Składniki:  

• 3 kromki chleba graham,
• 2 średnie pomidory, 
• 1 łyżeczka oliwy z oliwek,
• 3 łyżki serka naturalnego kremowego (lekkiego), 
• 3 plastry chudej szynki drobiowej.

Chleb posmaruj serkiem, na wierzchu ułóż wędlinę. Kanapki podawaj z pomidorami pokrojonymi na kawałki i skropionymi oliwą. 

Jadłospis i przepisy w diecie wątrobowej przy zapaleniu wątroby: 

Śniadanie: kasza manna na mleku z przecierem truskawkowym.

Składniki: 

• 5 łyżek kaszy manny,
• 1 szklanka mleka 1,5% tłuszczu,
• 1/2 szklanki przecieru z truskawek świeżych lub mrożonych.

Kaszę ugotuj na mleku, uważając aby się nie przypaliła. Podawaj z przecierem z truskawek. 

II śniadanie: kanapki z wędliną i lekką sałatką jarzynową.

Składniki:  

• 3 kromki chleba pszennego, 
• 3 łyżki serka naturalnego kremowego (lekkiego), 
• 3 plastry chudej szynki drobiowej,
• 1 średnia marchewka,
• kawałek pietruszki i selera, 
• 1 jajko ugotowane na twardo, 
• 2 łyżki majonezu. 

Chleb posmaruj serkiem, na wierzchu ułóż wędlinę. Kanapki podawaj z sałatką zrobioną z ugotowanych i pokrojonych w kostkę warzyw z sosem zrobionym z jogurtu i odrobiny soli oraz pieprzu. 

Obiad: klopsiki indycze w sosie koperkowym z kaszą jęczmienną.

Składniki: 

• 50 g kaszy jęczmiennej drobnej,
• 150 g mięsa mielonego drobiowego chudego, 
• 1 łyżka kaszy manny, 
• 1/2 średniej marchewki, 
• 1/2 jajka, 
• 1 szczypta domowej vegety (przyprawy uniwersalnej bez glutaminianu),
• 1/2 pęczka posiekanego koperku, 
• 1 łyżeczka mąki pszennej, 
• 1/2 szklanki mleka 1,5%.

Mięso wymieszaj z jajkiem, kaszą, startą na grubej tarce marchewką oraz przyprawą. Uformuj kulki wielkości orzecha włoskiego i ugotuj na parze. W rondelku wlej mleko wymieszane z mąką, wrzuć koperek i dodaj na chwilę pulpety. Podawaj z sosem i ugotowaną w międzyczasie kaszą. 

Podwieczorek: koktajl z kefiru i truskawek.

Składniki: 

• 400 ml kefiru,
• 1/2 szklanki przecieru z truskawek,
• 1 łyżeczka oleju lnianego.

Wymieszaj wszystkie składniki razem na gładki koktajl.

Kolacja: kanapki z pastą z tuńczyka i twarożku.

Składniki: 

• 2–3 kromki chleba pszennego jasnego,
• 1/2 puszki tuńczyka w oliwie odsączonego dobrze na sitku, 
• 50 g twarogu chudego, 
• 1 łyżka jogurtu naturalnego, 
• 2 łyżki posiekanego koperku, 
• 3 liście sałaty zielonej (jeśli jest dobrze tolerowana). 

Z tuńczyka, jogurtu i twarogu zrób pastę, rozdrabniając ją widelcem. Dodaj koperek. Posmaruj pastą chleb, na wierzchu ułóż liście sałaty.