Borowik szatański – charakterystyka. Jak poznać objawy zatrucia?

Borowik szatański, szatan, diablik, smoczy łeb – nie bez powodu ma tak złowieszcze nazwy – należy do grupy grzybów trujących, które po spożyciu mogą wywołać silne dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego i nie tylko. Jak odróżnić borowika szatańskiego od szlachetnego? Jakie są objawy zatrucia borowikiem szatańskim? Co zrobić, gdy dojdzie do zatrucia? Podpowiadamy.

1. Borowik szatański – charakterystyka, występowanie
2. Borowik szatański a goryczak żółciowy – jak rozróżnić?
3. Borowik szatański a borowik szlachetny – jak rozróżnić?
4. Objawy zatrucia borowikiem szatańskim – jak rozpoznać zatrucie grzybem?
5. Pierwsza pomoc przy zatruciu borowikiem szatańskim – co robić?

Borowik szatański nie nadaje się do spożycia pod żadną postacią, nawet po długotrwałej obróbce termicznej. Jest to spowodowane obecnością w grzybie toksycznych żywic, których ludzki przewód pokarmowy nie potrafi strawić. Dodatkowo borowik szatański zawiera niewielkie ilości innych trujących związków: muskaryny i bolesatyny. Jego owocniki można spotkać w lasach liściastych klimatu umiarkowanego w okresie pomiędzy lipcem a wrześniem. Bardzo dużo mówi się o tym, aby w trakcie grzybobrania uważać na owocniki borowika szatańskiego, ale do zatruć nim na szczęście nie dochodzi często.

Borowik szatański – charakterystyka, występowanie

Owocniki borowika szatańskiego są dość duże, jego kapelusz mierzy nawet do 25 centymetrów średnicy. Młode okazy mają szare kapelusze, a starsze – szarooliwkowe. Pory pod kapeluszem są jasnożółte, później zmieniają kolor na pomarańczowy lub czerwony, aby ostatecznie u najstarszych osobników stać się brązowooliwkowe. Istotnym wyróżnikiem jest także to, że pod uciskiem palca stają się sinawe, niebieskie. Miąższ borowika szatańskiego jest biały, po przecięciu staje się niebieski (tak jak jego pory). Jego trzon ma dość charakterystyczny, purpurowy kolor przez gęstą siateczkę, która pokrywa jego żółto-różowo-brązową nogę – u młodych osobników o kształcie cylindrycznym lub kulistym, a u starszych baryłkowatym. Młode okazy mają łagodny i przyjemny smak i zapach, a starsze wydzielają zapach padliny lub zgniłej cebuli.

Gatunek ten rośnie w lasach Europy, Stanów Zjednoczonych i w Maroku. Rośnie zazwyczaj w dobrze nasłonecznionych lasach liściastych, zwykle w sąsiedztwie dębów lub buków, najchętniej na glebach wapiennych. Wbrew powszechnej opinii jest bardzo rzadki – gatunek uważa się za wymierający.

Borowik szatański a goryczak żółciowy – jak rozróżnić? 

Obydwa grzyby nie mają zastosowania kulinarnego ze względu na to, że borowik szatański jest trujący, a borowik żółciowy (goryczak żółciowy) ma dość nieprzyjemny smak i wiele osób zalicza go do grupy grzybów niejadalnych, mimo że nie jest grzybem trującym. Młode owocniki tych dwóch gatunków wyglądają niemal identycznie – mają żółtawe trzony oraz żółte lub jasnobrązowe kapelusze, są także podobnej wielkości. Dojrzałe grzyby nieznacznie różnią się wyglądem, inne jest także miejsce ich występowania.

Goryczak ma kapelusz o średnicy do maksymalnie kilkunastu centymetrów w kolorze jasnobrązowym. Rurki pod spodem mają kolor szaroróżowy lub brązowoczerwony, można je łatwo oddzielić od miąższu. Miąższ goryczaka jest biały, a po uszkodzeniu barwi się na różowo.

Borowik szatański a borowik szlachetny – jak rozróżnić?

Borowik szlachetny różni się od borowika szatańskiego przede wszystkim kolorem miąższu po przekrojeniu. Biały miąższ borowika szatańskiego robi się niebieski, a miąższ borowika szlachetnego pozostaje nadal biały. Obydwa grzyby mają podobny kształt oraz rozmiar, różnią się jednak kolorem. Kapelusz borowika szatańskiego ma kolor szary lub u dojrzałych grzybów szarooliwkowy, natomiast u borowika szlachetnego początkowo jest biały, a następnie brązowy. Rurki borowika szatańskiego oraz szlachetnego także są różne – u pierwszego są jasnożółte, u dojrzałych grzybów pomarańczowe, czerwone, a u starych grzybów oliwkowe, z kolei u prawdziwka szlachetnego początkowo są białe lub kremowe, a następnie ciemnieją do żółtooliwkowego lub oliwkowozielonego koloru.

Pory borowika szatańskiego, podobnie jak miąższ pod naciskiem, sinieją. Innego odcienia jest także trzon grzybów: trzon borowika szatańskiego jest na górze żółty, niżej różowy, a na dole brązowy i pokryty siateczką różowych lub purpurowych żyłek, co sprawia wrażenie, że jest czerwono-różowy. Borowik szlachetny ma nóżkę jasną – białą, szarobiałą lub piaskową, pokrytą siateczką o białawym lub jasnobrązowym zabarwieniu.

Objawy zatrucia borowikiem szatańskim

Zawarte w nim związki powodują podrażnienie błony śluzowej układu trawiennego i wzmagają perystaltykę jelit – mogą pojawić się biegunki, wymioty, bóle brzucha. Poza dolegliwościami pokarmowymi często pojawiają się bóle głowy, zaburzenia widzenia, halucynacje i zaburzenia neurologiczne. Dodatkowo może wystąpić: rumień na twarzy, obfita potliwość oraz łzawienie oczu. Czasem dochodzi także do spadku ciśnienia oraz zapaści.

Pierwsza pomoc przy zatruciu borowikiem szatańskim

W przypadku spożycia borowika szatańskiego należy jak najszybciej wywołać wymioty – nawet jeśli jeszcze nie pojawiły się objawy, ale zorientowaliśmy się, że grzyb nie był jadalny. Dzięki temu istnieje szansa, że trujące związki nie zdążą się wchłonąć i nie przedostaną się do krwiobiegu.

Kolejnym krokiem jest obowiązkowe udanie się do lekarza i zabranie ze sobą resztki spożytego posiłku z grzybem, co w razie potrzeby pozwoli na zidentyfikowanie dokładnego typu trucizny. Nie wolno samodzielnie stosować kuracji odtruwających ani spożywać wody.