Hirsutyzm – nadmierne owłosienie u kobiet. Jakie badania wykonać i jak przebiega leczenie?

Choć hirsutyzm to problem, który dotyka wiele kobiet, to rzadko się o nim mówi. Dla wielu pań jest on wstydliwym tematem i często bywa źródłem kompleksów, a nawet obniżonej samooceny. Hirsutyzm objawia się nadmiernym owłosieniem w miejscach typowych dla mężczyzn – na twarzy (wąsik, broda, policzki), brzuchu czy plecach. Najczęściej jest spowodowany łagodnymi przyczynami, ale niekiedy może być również sygnałem poważniejszych zaburzeń hormonalnych.

1. Hirsutyzm – czym jest?
2. Objawy hirsutyzmu
3. Przyczyny hirsutyzmu u kobiet
4. Hirsutyzm – badania
5. Jak przebiega leczenie hirsutyzmu?
6. Depilacja laserowa i inne zabiegi kosmetyczne na nadmierne owłosienie
7. Hirsutyzm – najczęściej zadawane pytania
8. Hirsutyzm – podsumowanie

Hirsutyzm – czym jest?

Hirsutyzm jest definiowany jako nadmierny wzrost owłosienia (włosów terminalnych) u kobiet lub dzieci w typowym męskim wzorze rozmieszczenia, czyli w obszarach ciała zależnych od androgenów.

Androgeny to płciowe hormony steroidowe, które warunkują kształtowanie męskich cech płciowych. Występują głównie u mężczyzn, natomiast u kobiet są obecne w niewielkiej ilości.

Hirsutyzm jest dość częstym problemem klinicznym u kobiet – pojawia się u ok. 5–15% kobiet i stanowi najczęstszy objaw hiperandrogenizmu. Terapia jest dobierana w zależności od przyczyny schorzenia. Hirsutyzm wpływa na pogorszenie samopoczucia u kobiet i obniżenie poczucia własnej wartości. Podstawę diagnozowania stanowi wywiad lekarski i badanie fizykalne.

Najczęściej hirsutyzm ma postać idiopatyczną, czyli samoistną, bez znanej przyczyny.

Objawy hirsutyzmu

Hirsutyzm objawia się u kobiet nadmiernym owłosieniem występującym w miejscach typowych dla owłosienia męskiego. Włoski w tych obszarach są ciemniejsze i grubsze niż w przypadku osób zdrowych, u których może się pojawiać jedynie delikatny meszek.

Intensywne owłosienie może występować w miejscach takich jak:

• twarz (górna warga, broda, policzki);
• plecy;
• wewnętrzna część ud;
• brzuch, zwłaszcza środkowa część;
• ręce.

W łagodnej postaci hirsutyzmu objawy pojawiają się dość wcześnie (zwykle w okresie dojrzewania), a przebieg choroby jest powolny. Zwykle w wywiadzie rodzinnym stwierdza się hiperandrogenizację. Objawy wirylizacji, czyli zespołu cech występujących u kobiet na skutek zwiększonego wydzielania androgenów, zdarzają się niezwykle rzadko. Należą do nich: powiększenie łechtaczki (klitoromegalia), obniżenie tonu głosu, wzrost masy mięśniowej.

Najczęściej występujący hirsutyzm androgenny jest wynikiem nadmiernego wydzielania androgenów przez jajniki lub nadnercza. W hiperandrogenizacji, poza hirsutyzmem, symptomy mogą obejmować również nieregularne miesiączki, trądzik lekooporny, wzrost masy ciała, nasilone przetłuszczanie skóry (łojotok) lub łysienie typu męskiego.

Przyczyny hirsutyzmu u kobiet

Hirsutyzm zwykle nie stanowi poważnego zagrożenia dla zdrowia, jednak może być sygnałem alarmowym wskazującym na konieczność sprawdzenia funkcjonowania układu hormonalnego u endokrynologa.

Przyczyną hirsutyzmu są przede wszystkim androgeny (męskie hormony płciowe) pojawiające się w zwiększonej ilości u kobiet, ale ich poziom nie zawsze koreluje z nasileniem owłosienia.

Rozwój hirsutyzmu może być także związany z wrażliwością mieszków włosowych na androgeny, tempem ich przemiany w organizmie, a także z czynnikami takimi jak insulinooporność czy stosowanie niektórych leków.

Eksperci wyróżniają kilka typów hirsutyzmu. Najłagodniejszą i najczęstszą formą jest hirsutyzm idiopatyczny, który występuje przy prawidłowych wynikach badań i regularnych miesiączkach. Inna postać to idiopatyczna hiperandrogenemia, w której stwierdza się podwyższone poziomy hormonów, ale cykle i obraz jajników są prawidłowe. Najwięcej przypadków wiąże się jednak z PCOS, czyli zaburzeniem, w którym dochodzi do przewagi androgenów i zaburzeń owulacji.

Hirsutyzm – badania

Podstawą wykrywania hirsutyzmu przez lekarza są przede wszystkim dokładny wywiad lekarski i badanie fizykalne.

W celu oceny funkcjonowania układu hormonalnego, zwłaszcza przy podejrzeniu wrodzonego przerostu nadnerczy, lekarz może skierować pacjentkę na badania diagnostyczne.

Zwykle badane są następujące parametry:

• poziom wolnego i całkowitego testosteronu;
• androstendion;
• poziom produkowanego przez nadnercza DHEA-S (dehydroepiandrosteronu siarczan);
• 17-OH-progesteron;
• prolaktyna;
• hormony tarczycy: TSH (hormon tyreotropowy), FT3 (trijodotyronina), FT4 (wolna frakcja najważniejszego hormonu produkowanego przez tarczycę, czyli tyroksyny);
• FSH (hormon folikulotropowy), LH (hormon luteinizujący).

W przypadku podejrzenia insulinooporności wykonuje się badanie glukozy i insuliny na czczo oraz wskaźnik HOMA-IR (Homeostatic Model Assessment of Insulin Resistance, metoda oceny stopnia insulinooporności). Uzupełnieniem diagnostyki może być USG jajników (np. w kierunku PCOS, czyli zespołu policystycznych jajników) lub – w rzadkich przypadkach – tomografia nadnerczy.

Według aktualnych zaleceń Endocrine Society u kobiet z łagodnym hirsutyzmem, ocenionym na 8–15 punktów w skali Ferrimana-Gallweya, bez innych objawów, nie ma konieczności wykonywania rutynowych badań hormonalnych. U około połowy z nich wyniki są prawidłowe, a leczenie skupia się na poprawie komfortu życia. Natomiast jeśli hirsutyzm jest silniejszy, pojawił się nagle, szybko postępuje lub współistnieje z innymi objawami hormonalnymi, wykonanie badań jest zdecydowanie zalecane.

Wczesna diagnoza pozwala nie tylko lepiej zrozumieć przyczynę problemu, ale też skutecznie go leczyć – zarówno farmakologicznie, jak i przy wsparciu kosmetycznym lub zabiegowym. Nadmierne owłosienie nie jest jedynie kwestią estetyki – to często komunikat od organizmu, że potrzebuje uwagi.

Jak przebiega leczenie hirsutyzmu?

Terapia hirsutyzmu powinna być dopasowana indywidualnie do danej pacjentki. W wyborze właściwego leczenia należy wziąć pod uwagę nasilenie schorzenia, stopień owłosienia, jak długo trwa problem i czym jest spowodowany oraz oczekiwania chorej dotyczące rezultatów terapii. Warto pamiętać, że leki nie usuwają włosów całkowicie, ale mogą znacznie je osłabić, zmniejszyć częstotliwość depilacji i poprawić komfort codziennego funkcjonowania.

Zwykle postępowanie w łagodzeniu objawów hirsutyzmu opiera się na leczeniu farmakologicznym i zabiegach kosmetycznych.

Terapia hormonalna przy nadmiernym owłosieniu

W przypadku terapii lekowej podstawę stanowią hormonalne tabletki antykoncepcyjne zawierające w składzie estrogen (np. estradiol, etynyloestradiol) i progestagen (np. cyproteron, drospirenon, chlormadinon, dienogest). Substancje czynne zawarte w produktach antykoncepcyjnych wykazują aktywność antyandrogenową, czyli obniżającą poziom męskich hormonów płciowych (androgenów) powodujących nadmierne owłosienie u kobiet. Dodatkowo stanowią metodę zabezpieczenia przed zajściem w ciążę.

Zazwyczaj efekty leczenia hormonalnego obserwuje się po około 3–6 miesiącach od rozpoczęcia kuracji. W przypadku braku poprawy lub niewystarczających rezultatów lekarz może włączyć dodatkowe leczenie antyandrogenowe lekami zawierającymi jako substancje czynne spironolakton, finasteryd czy flutamid. Zwykle leki te stosuje się łącznie z zabezpieczeniem antykoncepcyjnym, co ma na celu ograniczenie ryzyka zajścia w ciążę i wystąpienia potencjalnych działań niepożądanych u poczętego dziecka, związanych z przyjmowaniem leku antyandrogenowego.

Inne metody leczenia hirsutyzmu

U pacjentek z insulinoopornością pomocniczo może być stosowana metformina, która wspomaga redukcję poziomu wolnych hormonów męskich.

W przypadku nasilonego owłosienia na twarzy kobiet z hirsutyzmem pomocne może okazać się stosowanie kremu z eflornityną. Substancja czynna hamuje fazę wzrostu włosa, czyli anagenu, dzięki czemu wzrost włosów jest wyraźnie spowolniony. Skuteczność produktu można zaobserwować wyłącznie przy systematycznej aplikacji.

W leczeniu hirsutyzmu wspomagająco stosuje się metody kosmetyczne. Pacjentki w celu redukcji nadmiernego owłosienia korzystają z depilacji, golenia, rozjaśniania istniejących włosków. Techniki te nie likwidują przyczyny hirsutyzmu, ale poprawiają komfort życia i samoocenę pacjentek.

Depilacja laserowa i inne zabiegi kosmetyczne na nadmierne owłosienie

Farmakoterapia nadmiernego owłosienia u kobiet działa głównie przyczynowo, jednak na jej efekty zazwyczaj trzeba poczekać. W międzyczasie w łagodzeniu objawów hirsutyzmu pomocne mogą okazać się zabiegi kosmetyczne, których efekt bywa niekiedy natychmiastowy, co jest kluczowe dla wielu kobiet.

Domowe sposoby na nadmierne owłosienie

Najłatwiejszym zabiegiem kosmetycznym, który może być przeprowadzony samodzielnie w domu, jest klasyczne golenie lub depilacja przy użyciu maszynek do golenia, kremów do depilacji, plastrów z woskiem czy pęsety. Narzędzia te umożliwiają w szybki sposób usunięcie niechcianego owłosienia. Niestety efekt nie jest długotrwały – zabieg mechanicznego usuwania owłosienia często musi być powtarzany każdego dnia. Dodatkowo skóra może ulec podrażnieniu, a włoski mogą zacząć wrastać pod skórę.

Zabiegi kosmetyczne na hirsutyzm

Trwalszym rozwiązaniem dla objawów hirsutyzmu są profesjonalne zabiegi przeprowadzane w gabinetach kosmetologicznych. Pacjentki z nadmiernym owłosieniem coraz częściej korzystają z zabiegów trwałej depilacji laserowej w celu redukcji nadmiernego owłosienia. W wyniku działania światła laserowego i ciepła dochodzi do uszkodzenia mieszków włosowych, co prowadzi do spowolnienia wzrostu włosów. Odpowiednio dobrana seria zabiegów, wykonana w zaleconych odstępach czasu, może pomóc całkowicie usunąć niechciane owłosienie. Najlepsze rezultaty obserwuje się u kobiet z jasną karnacją oraz ciemnymi, grubymi włoskami, ponieważ zawarty we włosach barwnik (melanina) pochłania energię lasera. W niektórych przypadkach, zwłaszcza u kobiet z zespołem policystycznych jajników (PCOS), pomimo wykonania serii depilacji laserowej włoski mogą w dalszym ciągu odrastać, chociaż znaczniej wolniej. Z tego względu zazwyczaj w terapii hirsutyzmu stosuje się połączenie standardowej farmakoterapii z zabiegami kosmetologicznymi.

Alternatywnym zabiegiem usuwania owłosienia jest elektroliza, która niszczy cebulki włosowe przy zastosowaniu prądu. Metoda ta jest niezwykle precyzyjna, jednak zabieg jest czasochłonny, dlatego elektroliza rekomendowana jest głównie do usuwania niewielkiej liczby włosów, np. na górnej wardze czy brodzie.

Hirsutyzm – najczęściej zadawane pytania

Czym charakteryzuje się hirsutyzm?

Hirsutyzm objawia się nadmiernym owłosieniem u kobiet. Związany jest ze wzrostem poziomu męskich hormonów płciowych, które warunkują pojawienie się niechcianego owłosienia u pacjentek. Włoski mogą pojawić się na twarzy (broda, okolice ust, policzki), brzuchu (zwłaszcza środkowa linia), wewnętrznej części ud czy na plecach. Dodatkowo może wystąpić intensywniejsze owłosienie na rękach i nogach.

Jak wyglądają włosy przy hirsutyzmie?

Włosy przy hirsutyzmie pojawiają się w okolicach typowych dla owłosienia u mężczyzn. Są mocniejsze, grubsze, ciemniejsze, przez co bardziej widoczne niż zwykły meszek u kobiet.

Czy włosy na rękach u kobiet są normalne?

Włosy na rękach u kobiet są zupełnie normalne i pełnią funkcję ochronną. Zazwyczaj są cienkie oraz jaśniejsze niż włosy na głowie czy brwiach. Jeżeli są równie ciemne lub ciemniejsze i grubsze niż włosy na głowie, warto skonsultować się ze specjalistą.

Jakie hormony powodują hirsutyzm?

Hirsutyzm spowodowany jest nadmiernym poziomem męskich hormonów płciowych – androgenów, które w niewielkich ilościach występują również fizjologicznie u kobiet. Natomiast gdy ich poziom wzrasta, wówczas może pojawić się nadmierne owłosienie u kobiet, charakterystyczne dla mężczyzn.

Hirsutyzm – podsumowanie

Hirsutyzm to zaburzenie objawiające się nadmiernym owłosieniem u kobiet. Włosy pojawiają się w miejscach charakterystycznych dla mężczyzn, takich jak górna warga (wąsik), broda, policzki, brzuch czy plecy. Główną przyczyną hirsutyzmu jest nadmiar androgenów – męskich hormonów płciowych. Czasem pomimo występujących objawów hirsutyzmu poziom androgenów może być prawidłowy. W takich przypadkach nadmierne owłosienie u kobiet jest zwykle związane z PCOS, wrodzonym przerostem nadnerczy, przyjmowaniem leków lub ze zwiększoną wrażliwością skóry na androgeny.

Podstawą diagnostyki jest wywiad lekarski i badanie fizykalne.

Leczenie hirsutyzmu opiera się zazwyczaj na stosowaniu hormonalnych tabletek antykoncepcyjnych z estrogenami i progestagenami, a efekty terapii obserwuje się po kilku miesiącach. Wspomagająco pacjentki mogą korzystać z zabiegów kosmetycznych, np. z depilacji laserowej. Najkorzystniejsze efekty uzyskuje się w przypadku jednoczesnego stosowania tabletek antykoncepcyjnych i metod kosmetycznych.