Mocznica – objawy, przyczyny, leczenie

1. Co to jest mocznica?
2. Mocznica – przyczyny
3. Mocznica – objawy choroby
4. Mocznica – jak wykryć?
5. Mocznica – leczenie

W wyniku zaburzenia funkcji nerek we krwi gromadzą się szkodliwe metabolity (np. mocznika), co przekłada się na charakterystyczny obraz kliniczny. Niestety w schyłkowych stadiach niewydolności nerek jedyną metodą leczenia są hemodializy lub przeszczep nerki.

Co to jest mocznica?

Mocznica (uremia) to zespół objawów ostatniego stadium przewlekłej choroby nerek (PChN) – schyłkowej niewydolności nerek – charakteryzujący się podwyższonym stężeniem mocznika we krwi oraz spadkiem GFR <15 ml/min/1,73 m². GFR to wskaźnik filtracji kłębuszkowej przepływającej przez nerki krwi, określający wielkość przesączania kłębuszkowego w nerkach. W skrócie można powiedzieć, że jest on miarą wydolności oraz stanu klinicznego nerek.

Mocznik to jeden z głównych metabolitów przemiany materii, który wydalany jest przez nerki. Jeżeli nerki są uszkodzone i nie pracują prawidłowo, dochodzi do podwyższenia się jego stężenia we krwi. Niestety w schyłkowej niewydolności nerek poziom oczyszczania krwi ze szkodliwych produktów przemiany materii jest zmniejszony, co prowadzi do ich gromadzenia się w organizmie. W rezultacie dochodzi do zaburzenia równowagi elektrolitowej i hormonalnej oraz do zaburzeń metabolicznych w organizmie.

Mocznica – przyczyny

Nerki są bardzo istotnym organem produkującym i wydzielającym hormony, usuwającym toksyny, regulującym poziom elektrolitów i równowagę kwasowo-zasadową w organizmie. Niewydolność nerek niesie za sobą liczne niekorzystne konsekwencje dla organizmu, w tym między innymi powoduje wystąpienie mocznicy. Aby wyjaśnić jej przyczyny, trzeba wiedzieć, czym jest przewlekła choroba nerek (PChN). Definicja mówi, że są to nieprawidłowości w budowie lub funkcjonowaniu nerek, które trwają dłużej niż trzy miesiące.

Jeżeli zmiany chorobowe dotyczą działania wszystkich podstawowych składników nerek: kłębuszków, cewek, podścieliska i naczyń, mówimy wtedy o przewlekłej niewydolności nerek. Stopień zaawansowania choroby ocenia się za pomocą wskaźnika filtracji kłębuszkowej GFR. Na jego podstawie określa się stadium choroby. Wyróżniamy pięć stadiów choroby – od G1 do G5. Ostatnie stadium G5 jest najcięższą z postaci PChN. Przyczynami upośledzającymi funkcje nerek prowadzącymi do mocznicy są głównie wrodzone wady genetyczne nerek i układu moczowego, wielotorbielowate zwyrodnienie nerek, nefropatia cukrzycowa czy nadciśnieniowa oraz przebyte choroby nerek, np. kłębuszkowe zapalenie nerek, choroba śródmiąższowa nerek czy zapalenie pęcherza moczowego.

Mocznica – objawy choroby

Przewlekła choroba nerek jest trudna do zdiagnozowania, ponieważ często niewydolność nerek w początkowych stadiach nie daje widocznych objawów chorobowych. Na początku mogą występować symptomy, takie jak: zaburzenia układu pokarmowego (bóle brzucha, nudności i wymioty), ogólne zmęczenie, upośledzenie koncentracji, niedokrwistość czy problemy z nadciśnieniem. W miarę rozwoju choroby pojawiają się objawy i powikłania w układzie sercowo-naczyniowym (niewydolność serca, zaburzenia rytmu serca, rozległa miażdżyca naczyń krwionośnych) oraz oddechowym (obrzęk płuc, zapalenie opłucnej). W ostatnim stadium mocznicy objawy mogą dotyczyć każdego narządu, zwłaszcza układu nerwowego. Pojawiają się zaburzenia neurologiczne w postaci problemów z pamięcią, zaburzeń snu, drgawek czy śpiączki mocznicowej.

Mocznica – jak wykryć?

Do podstawowych badań pozwalających wykryć mocznicę zaliczamy oznaczenie wskaźnika GFR, ogólne badanie moczu oraz stężenie kreatyniny i mocznika w surowicy. Dodatkowo warto wykonać morfologię krwi, profil lipidowy oraz elektrolity. Najważniejsze badanie to badanie laboratoryjne poziomu GFR. Prawidłowy GFR u zdrowych osób powinien wynosić powyżej 90 ml/min/1,73 m². Wynik poniżej 15 ml/min/1,73 m² świadczy o schyłkowej niewydolności nerek i może wskazywać na to, że pacjent choruje na mocznicę.

Ważne jest też określenie poziomu mocznika we krwi, gdyż jego podwyższone stężenie (powyżej 200 mg/dl) wpływa toksycznie na nasz układ nerwowy i może prowadzić do zaburzeń oraz jego uszkodzenia. Badanie moczu pozwala określić, czy w moczu występuje białko, które jest charakterystycznym parametrem mogącym świadczyć o uszkodzeniu nerek. W diagnostyce mocznicy wykonuje się również badania obrazowe takie jak USG nerek czy też biopsję nerki pod kontrolą USG w celu wykrycia przyczyny uszkodzenia nerek.

Mocznica – leczenie

Jeśli objawy mocznicy są łagodne, wystarczy systematyczna opieka w poradni specjalistycznej (nefrologicznej), wykonywanie okresowych badań kontrolnych oraz odpowiednia dieta niskobiałkowa, niskosodowa i niskofosforanowa. Nie można zapominać również o odpowiednim leczeniu chorób współistniejących oraz unikaniu stosowania leków nefrotoksycznych.

W przypadku wystąpienia zaawansowanej mocznicy niezbędne jest zakwalifikowanie pacjenta do leczenia nerkozastępczego w postaci hemodializ lub dializy otrzewnowej. Dializa ma na celu oczyszczenie krwi chorego ze szkodliwych produktów przemiany materii, których nerki nie są w stanie usunąć z organizmu.

Niestety w Polsce istnieje ogromny problem związany z dawstwem organów, gdyż brakuje potencjalnych dawców. Dodatkowo dochodzi do tego aspekt immunologiczny, ponieważ aby nie doszło do odrzucenia przeszczepu, musi występować zgodność immunologiczna pomiędzy dawcą a biorcą. Z tych powodów przeszczep nerek zazwyczaj wykonuje się u młodych i najlepiej rokujących pacjentów ze schyłkową niewydolnością nerek.

Warto pamiętać, że właściwa dieta przy mocznicy ma ogromne znaczenie. Zbilansowana dieta umożliwia dostarczenie organizmowi odpowiedniej dawki witamin i minerałów. Dodatkowo w leczeniu PChN stosowana jest dieta niskobiałkowa – w rozwiniętym stadium choroby należy ograniczyć białko do 0,6-0,8 g/kg masy ciała. Wskazane jest również ograniczenie produktów o wysokiej zawartości potasu, fosforu i soli oraz ograniczenie używek w postaci alkoholu i papierosów.