Zapalenie opłucnej – przyczyny, objawy, gdzie boli, leczenie

Zapalenie opłucnej to choroba rzadko występująca samoistnie, a jej zachodzenie powodują najczęściej inne stany, które aktywują reakcje zapalne organizmu. Takimi stanami mogą być zarówno zakażenia lub nowotwory, jak i powikłania po operacjach w obrębie klatki piersiowej. Niektórym pacjentom przypadłość ta znana jest pod nazwą „wody w płucach”. Nieleczone zapalenie opłucnej może prowadzić do ciężkich zaburzeń oddychania, niewydolności prawej komory serca i w efekcie do zgonu pacjenta.

Co to jest zapalenie opłucnej?

Istotą schorzenia jest powstanie stanu zapalnego w obrębie błony (opłucnej) pokrywającej oba płaty płuc, która chroni je i zapewnia swobodną wentylację. Błona ta składa się z blaszek ściennej i trzewnej, między którymi rozciąga się przestrzeń zwana jamą opłucnej, w której zwykle jest mała objętość płynu (10 ml). Zwiększona objętość owego płynu wskazuje na proces zapalny toczący się w opłucnej i fachowo nazywa się to wysiękiem.

W zależności od charakteru płynu możemy wyróżnić zapalenie opłucnej (łac. pleuritis):

• suche (inaczej włóknikowe – może się wchłonąć samoistnie lub przejść w zapalenie wysiękowe),
• wysiękowe (w której objętość płynu jest duża i może mieć charakter surowiczy, krwotoczny lub ropny).

W efekcie w płucach dochodzi do zjawiska niedodmy (łac. atelectasis), czyli zmniejszenia upowietrznienia fragmentu narządu przez zatkanie oskrzela zalegającym płynem (tzw. niedodma z ucisku).

Zapalenie opłucnej – jakie są przyczyny?

Najczęściej jest spowodowane zakażeniem bakteryjnym lub wirusowym, stąd może dotknąć zarówno dzieci, jak i dorosłych. Innymi schorzeniami powodującymi ten stan są:

• nowotwory (szczególnie w międzybłoniaku opłucnej, jest to najbardziej charakterystyczny objaw),
• gruźlica,
• choroby autoimmunologiczne (toczeń rumieniowaty, reumatoidalne zapalenie stawów),
• choroby trzustki, wątroby, nerek,
• zatorowość płucna,
• zawał serca,
• stan po operacjach chirurgicznych w obrębie narządów klatki piersiowej,
• zaburzenia endokrynologiczne.

Jakie są objawy? Czy i gdzie pojawia się ból?

Warto zaznaczyć, że objawy zapalenia opłucnej są niejednoznaczne i należy je różnicować z innymi chorobami, które występują częściej. Pierwsze objawy pojawiają się nagle i przede wszystkim występują w nich typowe cechy zapalenia – suchy kaszel, osłabienie. Dlatego też na początku może imitować zwykłą infekcję.

jednak z biegiem czasu zapalenie postępuje i wytwarzający się płyn może powodować duszność, ból w fazie szczytowej wdechu. Często współwystępuje gorączka. Innymi objawami są: ogólne rozbicie, ból klatki piersiowej (boli po stronie chorej). Płytki oddech spowodowany przez zapadnięte płuco.

Zapalenie opłucnej – badania i diagnostyka

Ważny element rozpoznania polega na usłyszeniu przez lekarza charakterystycznego tarcia blaszek opłucnej, słyszalnego szmeru oskrzelowego i zaobserwowania zmniejszonego drżenia piersiowego w trakcie badania. Niezbędne jest także zdjęcie rentgenowskie, które obrazuje poziom płynu w płucu, a w efekcie obszar niedodmy. W RTG niedodma może prezentować się różnie jako np. niedodma płytkowa, czyli zacienienia linijne (wynikające z zmniejszenia się ciśnienia wewnątrz naczyń i ich zapadnięcia) – najczęściej lokalizujące się przy podstawie prawego lub lewego płuca. Inny przykład: niedodma okrągła, dająca ograniczony cień charakterystyczny dla wysięku zapalnego.

Pomocne także może się okazać USG, które co prawda nie wykrywa większych objętości płynu w płucach (bronchogram płynowy) niż RTG, lecz można je przeprowadzać wielokrotnie i bezpośrednio przy łóżku pacjenta. Dodatkowo ma zastosowanie w diagnostyce lub leczeniu płynu w płucach, tzn. w lokalizacji miejsca nakłucia jamy opłucnej.

Najdokładniejszą metodą oceniającą układ płynu, nacieków zapalnych, zmian włóknistych lub pasm niedodmowych jest tomografia komputerowa, po której specjalista może z dużym prawdopodobieństwem ocenić stan zapalny i ustalić sposób leczenia pacjenta.

Badanie płynu opłucnego

Jest metodą, która umożliwia bezpośrednie stwierdzenie przyczyny zapalenia i wysięku w jamie opłucnej. Lekarz przez nakłucie tej jamy pobiera próbkę płynu, aby specjaliści w laboratorium zbadali jego właściwości – zapach, kolor, zawartość glukozy, leukocyty, pH i poziom LDH.

W przypadku zapalenia mamy do czynienia ze zmniejszoną liczbą komórek (<7000), enzymu LDH (>200), pH (<7), poziomu glukozy (<30). Ponadto kolor płynu jest mętny, mleczny, a zapach cuchnący. Następnie w zależności czy płyn wykazuje charakter zapalny wykonuje się dokładniejsze analizy, aby ustalić dokładną etiologię. Zalicza się do nich barwienie metodą Grama na bakterie tlenowe i beztlenowe oraz badanie cytologiczne w kierunku gruźlicy oraz grzybów. Poza tym szuka się komórek typowych dla nowotworów.

Jak wygląda leczenie zapalenia opłucnej?

Leczenie zależy od przyczyny powstania zapalenia opłucnej. W przypadku suchego zapalenia skupia się głównie na kontroli choroby podstawowej, która wywołała zapalenie. Na objawy natomiast można stosować leki przeciwkaszlowe np. na bazie kodeiny, oprócz tego zaleca się odpoczynek lub drenaże klatki piersiowej.

Ponadto w opornych przypadkach stosuje się leczenie przeciwbólowe poprzez założenie blokady nerwów zaopatrujących dany segment płuca. Jeśli mamy do czynienia z wysiękowym zapaleniem opłucnej leczenie zaczyna się od jak najszybszego wdrożenia antybiotyków lub glikokortykosteroidów. Czasami konieczne może się okazać nakłucie jamy opłucnej i podanie leku bezpośrednio do miejsca zmienionego zapaleniem (pleurodeza).

Zapalenie opłucnej – powikłania i rokowanie

Najważniejsze jest zapobieganie powstawaniu zrostów płaszczyznowych głównie w okolicach przepony, ponieważ prowadzi to do bezpowietrzności płuc i rozwinięcia niewydolności oddechowej. Co więcej, płyn obecny w pęcherzykach prowadzi do powstawania ognisk niedodmowych, które powodują z kolei niewydolność serca (serca płucnego). W przypadku pacjentów poddanych zabiegom kardiochirurgicznym, płyn i niedodma po operacji znacznie wydłuża okres rekonwalescencji i jest objawem przystosowywania się organizmu do nowych warunków anatomicznych. Natomiast, gdy przyczyną wysięku była infekcja i leczenie zostało zaniedbane, może powstać ropień płuca, a następnie rozwinąć się sepsa.