Gruźlica – przyczyny, objawy, leczenie, powikłania. Jak zapobiegać gruźlicy?
Katarzyna Gmachowska

Gruźlica – przyczyny, objawy, leczenie, powikłania. Jak zapobiegać gruźlicy?

Przed erą antybiotykoterapii była jedną z głównych przyczyn zgonów. Gruźlica, bo o niej mowa, występuje obecnie znacznie rzadziej i jest w pełni wyleczalna. Co wywołuje gruźlicę i jakie są objawy tej choroby? W jaki sposób leczy się gruźlicę? Co robić, aby jej zapobiec? 

Gruźlica jest chorobą zakaźną, wywoływaną przez prątki z grupy Mycobacterium tuberculosis. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową w wyniku dostania się prątków gruźlicy do dróg oddechowych. Tylko około 2–3 % wszystkich zakażeń prątkami Kocha prowadzi do rozwoju gruźlicy. Najczęstszą postacią choroby jest gruźlica płucna, która objawia się przewlekłym kaszlem, odkrztuszaniem wydzieliny, dusznością, bólem w klatce piersiowej oraz krwiopluciem.  

Gruźlica – charakterystyka choroby. Co ją wywołuje?  

Gruźlica jest chorobą zakaźną wywoływaną przez prątka gruźlicy z grupy Mycobacterium tuberculosis complex (M. tuberculosis, M. bovis i M. africanum). Gruźlica dawniej nazywana była galopującymi suchotami, ze względu na fakt, iż w krótkim okresie prowadziła do ciężkiego wyniszczenia i objawów takich jak krwioplucie, gorączka, utrata masy ciała i kaszel.

Do zakażenia gruźlicą dochodzi drogą kropelkową. Najczęstszą postacią tejże choroby jest gruźlica płucna, choć prątki gruźlicy, nazywane także prątkami Kocha, mogą wraz z krwioobiegiem docierać do wszystkich narządów. Prątki gruźlicy po dostaniu się do organizmu mogą pozostawać w formie utajonej i prowadzić do rozwoju objawów choroby nawet po wielu latach od zakażenia.  

Zachorowalność na gruźlicę w Polsce  

Gruźlica jest jedną z najczęstszych chorób zakaźnych na całym świecie. Polska zalicza się do krajów o średniej zapadalności na gruźlicę. W 2018 roku w Polsce odnotowano 5787 przypadków zachorowań na gruźlicę. Objawy choroby zazwyczaj rozwijają się u dorosłych, dzieci natomiast chorują rzadko, co jest zasługą obowiązkowych szczepień BCG po porodzie.  

Do czynników predysponujących do rozwoju gruźlicy zalicza się zakażenie HIV, alkoholizm, narkomanię, nikotynizm, niedobory odporności, leczenie immunosupresyjne oraz niedowagę.  

Typy gruźlicy  

Ze względu na fazę rozwoju zakażenia prątkiem Kocha wyróżnia się gruźlicę pierwotną i popierwotną. Gruźlica pierwotna rozwija się po pierwszym kontakcie z patogenem, najczęściej objawy dotyczą układu oddechowego, zwłaszcza płuc. Natomiast gruźlica popierwotna powstaje na skutek reaktywacji latentnego (utajonego) zakażenia pierwotnego prątkami Mycobacterium tuberculosis, najczęściej w momencie wystąpienia dodatkowych czynników ryzyka takich jak zakażenie HIV, niedobory odporności, cukrzyca czy leczenie immunosupresyjne.  

Ze względu na miejsce bytowania prątków gruźlicy i objawy choroby wyróżnia się gruźlicę płucną oraz pozapłucną. Gruźlica płucna stanowi zdecydowaną większość przypadków choroby i może mieć postać gruźlicy prosówkowej, zapalenia płuc lub gruźlicy włóknisto-jamistej. Gruźlica pozapłucna stanowi niecałe 10% wszystkich przypadków choroby i najczęściej dotyczy opłucnej, węzłów chłonnych, układu moczowo-płciowego, kości, stawów, mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych.  

Powiązane produkty

Gruźlica – jak dochodzi do zarażenia prątkami gruźlicy? 

Gruźlica przenoszona jest drogą kropelkową przez kontakt z wydzieliną z dróg oddechowych chorego. Objawy choroby mogą wystąpić u człowieka, ale także u zwierząt, zwłaszcza u bydła (zakażenie Mycobacterium bovis). W przeszłości do zakażenia prątkami Kocha dochodziło także na skutek wypicia mleka od chorego bydła, obecnie ta droga zakażenia została wyeliminowana.  

Źródłem zakażenia najczęściej jest chory na gruźlicę płucną, który w momencie prątkowania (wraz w wydzieliną z dróg oddechowych) wydziela prątki gruźlicy, które po zainhalowaniu przez osoby z otoczenia prowadzą do zakażenia. Do zakażenia więc najczęściej dochodzi w zamkniętych, niedostatecznie wentylowanych pomieszczeniach.  

Warto podkreślić, że tylko u około 2–3% osób zakażonych dochodzi do rozwoju objawów gruźlicy. W pozostałych przypadkach zakażenie pozostaje w stanie utajonym, które może się reaktywować nawet po kilkunastu latach (5–10% przypadków).  

Objawy gruźlicy  

Do najczęstszych objawów gruźlicy zalicza się: 

  • symptomy ogólne – utrata masy ciała, brak apetytu, nawracające gorączki lub stany podgorączkowe, wzmożona potliwość w nocy i ogólne osłabienie, 
  • kaszel – jest to najczęstszy objaw gruźlicy płucnej i trwa powyżej 3 tygodnie,
  • odkrztuszanie wydzieliny o charakterze śluzowym, ropnym lub podbarwionej krwią,
  • duszność
  • ból w klatce piersiowej, 
  • krwioplucie,
  • objawy neurologiczne w przypadku gruźliczego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (silny ból głowy, gorączka, sztywność karku, zaburzenia świadomości, wymioty), 
  • krwiomocz w przypadku gruźlicy dróg moczowo-płciowych
  • ból kości, patologiczne złamania w gruźlicy kości

Diagnostyka gruźlicy  

W przypadku podejrzenia gruźlicy zaleca się wykonanie RTG klatki piersiowej, pobranie plwociny na badania bakteriologiczne lub wykonanie testów IGRA, które są oparte na wydzielaniu interferonu γ przez limfocyty T.  

Odczyn tuberkulinowy, inaczej skórny test tuberkulinowy (TST, ang. tuberculin skin test), który polega na śródskórnym podaniu tuberkuliny i ocenie średnicy nacieku po 48–72 godzinach, nie różnicuje zakażenia prątkami od obecności choroby.  

W badaniach krwi niekiedy obserwuje się leukopenię lub leukocytozę, cechy niedokrwistości, przyspieszony OB.  

W przypadku podejrzenia gruźlicy opon mózgowo-rdzeniowych pobiera się płyn mózgowo-rdzeniowy poprzez nakłucie lędźwiowe.  

Gruźlica – leczenie i możliwe powikłania 

W procesie leczniczym gruźlicy stosuje się intensywne leczenie preparatami przeciwprątkowymi. Leczenie gruźlicy jest dwuetapowe: 

  • I etap – faza wstępna, trwająca 2 miesiące (do stosowanych leków zalicza się ryfampicynę, izoniazyd, etamputol, pirazynamid),
  • II etap – faza kontynuacji, leczenie 4 miesiące ryfampicyną i izoniazydem.  
Każdy przypadek gruźlicy jest zgłaszany przez lekarza do Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej.  

Profilaktyczne leczenie lekami przeciwprątkowymi stosuje się przez okres 6 lub 9 miesięcy u osób, które miały bezpośredni kontakt z chorym, zwłaszcza dzieci poniżej 5. roku życia i osób leczonych immunosupresyjnie, mających zmiany pogruźlicze w RTG klatki piersiowej i nieleczonych wcześniej na gruźlicę, osób z HIV, które mają dodatni wynik testu IGRA. 

Do najczęstszych powikłań gruźlicy należą odma opłucnowa, zwłóknienie opłucnej, krwotok płucny lub ropniak opłucnej. Są to choroby zagrażające życiu i mogą prowadzić do śmierci.  

Jak zapobiec gruźlicy?  

Do najważniejszych metod profilaktyki przeciwgruźliczej zalicza się: 

  • unikanie kontaktu z osobami chorymi lub podejrzanymi o zachorowanie na gruźlicę,
  • szybką diagnostykę i wdrożenie leczenia osób chorych na gruźlicę, 
  • izolowanie osób chorych na gruźlicę, które są w etapie prątkowania (osoby takie powinny być hospitalizowane),  
  • częste wietrzenie pomieszczeń,  
  • szczepienie na gruźlicę (BCG). 

Szczepionka BCG  

Szczepionka przeciw gruźlicy (BCG, Bacillus Calmette-Guéri) zawiera żywe, ale osłabione prątki Mycobacterium. Szczepionka BCG jest jedną z najczęściej podawanych szczepionek na świecie. W Polsce szczepienie przeciw gruźlicy wykonuje się przed wypisaniem dziecka z oddziału noworodkowego. Szczepienie BCG chroni niemowlęta i dzieci przed rozwojem ciężkich postaci gruźlicy. Obecnie nie zaleca się stosowania dawek przypominających szczepionki.  

Nie należy wykonywać szczepienia przeciw gruźlicy u dzieci z ciężkimi niedoborami odporności, osób, które wcześniej chorowały na gruźlicę, dzieci zakażonych HIV oraz noworodków matek chorych na gruźlicę.  
  1. F. Mejza, Gruźlica, "www.mp.pl" [online] https://www.mp.pl/pacjent/pulmonologia/choroby/68756,gruzlica, [dostęp:] 12.11.2020. 
  2. Z. Dziubek, Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2010.  

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Lukrecja – co to za roślina? Właściwości, działanie, przeciwwskazania

    Któż z nas chociaż jeden raz w życiu nie zetknął się z niezwykłymi, czarnymi cukierkami o ślimakowatym kształcie? Ponoć albo się je kocha, albo nienawidzi. Charakterystyczny kolor i smak słodycze te zawdzięczają zawartości ekstraktu z lukrecji – rośliny, nad której bogactwem zastosowań warto się pochylić. Czym zatem jest lukrecja, jakie ma właściwości i jaki może mieć wpływ na nasze zdrowie?

  • Co to jest colostrum bovinum (siara bydlęca)? Colostrum na odporność – dla dzieci i dorosłych

    Colostrum, inaczej siara, to naturalne bogactwo związków wspomagających nie tylko odporność, ale również wpływających pozytywnie na poziom żelaza. Ostatnio zyskuje na popularności względem tradycyjnych środków na odporność, mogą ją przyjmować także niemowlęta i dzieci. Rodzaje siary są różne – od bydlęcej, przez owczą, po kozią. Kiedy warto zastosować colostrum? Jakie preparaty znajdziemy na aptecznej półce?

  • Tran – właściwości. Czy tran wpływa na odporność?

    Tran to olej otrzymywany z dorsza atlantyckiego lub innych ryb dorszowatych (olej z wątroby rekina nie jest tranem, ma bowiem inny skład i inne właściwości). Tran zawiera witaminę D i A, a także kwasy omega-3 (DHA i EPA), które mają korzystny wpływ na układ odpornościowy, nerwowy oraz krwionośny. Kiedy stosować olej z wątroby dorsza? Jak wybrać najlepszy tran dla dziecka i dla osoby dorosłej?

  • Domowe sposoby na wzmocnienie odporności – jak w prosty sposób wzmocnić organizm?

    Stosowanie domowych sposobów na odporność może okazać się bardzo dobrym rozwiązaniem, które z jednej strony pomoże w uniknięciu rozwoju infekcji, a z drugiej wspomoże terapię lekami, poprzez pobudzenie układu immunologicznego. W poprawie kondycji układu odporności istotne jest przestrzeganie kilku zasad, zaczynając od codziennego obowiązku zjedzenia pożywnego śniadania, kończąc na suplementacji żelaza i kwasów omega-3, których być może w pełni nie dostarczamy wraz z posiłkami. Dbając o naszą odporność niezmiernie istotne jest dbanie o nasz układ pokarmowy. Jakie suplementy przyjmować, czego unikać, a nad czym popracować w trosce o odporności? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Kreatyna – właściwości, działanie, efekty. Jak ją dawkować?

    Kreatyna – jakie pełni funkcje? Czy ma potencjał, aby stać się suplementem kojarzonym nie tylko z odżywkami dla sportowców? Czym różnią się jej formy? Odpowiedzi na te i wiele innych pytań znajdziecie w poniższym artykule.

  • Suplementy i witaminy na odporność – jak uniknąć infekcji?

    Suplementy na odporność stały się bardzo popularne szczególnie w okresie pandemii COVID-19. Sięgamy po nie równie często w okresie zmieniających się pór roku, licząc, że pomogą nam uniknąć infekcji bakteryjnych, wirusowych i grzybiczych. Preparaty na odporność mają przede wszystkim stymulować układ immunologiczny tak, aby ten szybciej i mocniej odpowiadał na atakujące go patogeny chorobotwórcze. Jak wybrać najlepsze suplementy zwiększające odporność, jak je dawkować i czy można je zażywać będąc w ciąży?

  • Dlaczego profilaktyczne picie płynu Lugola jest niebezpieczne dla zdrowia?

    W ostatnich dniach bardzo wzrosło zainteresowanie płynem Lugola. Niektórzy próbują stosować go profilaktycznie, a nie z powodu wyraźnych wskazań zdrowotnych. Wprawdzie płyn Lugola wykazuje działanie antyseptyczne, a znajdujący się w nim jod wpływa korzystnie na pracę tarczycy, ale zażywanie go na „własną rękę” może mieć bardzo negatywne, a wręcz tragiczne w skutkach konsekwencje. Dlaczego nie powinniśmy stosować płynu Lugola bez wyraźnych wskazań lekarskich i czym jest trądzik jodowy? 

  • Szczepionka na grypę 2023/2024 – kto i kiedy powinien się zaszczepić? Którą szczepionkę wybrać?

    W zależności od sezonu epidemicznego w Polsce liczba zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę osiąga od kilkuset tysięcy do nawet kilku milionów. Zazwyczaj największą liczbę zachorowań odnotowuje się pomiędzy styczniem a marcem. W zależności od grupy osób szczepionych i sezonu grypowego szczepionki na grypę chronią przed infekcją grypową ok. 40–70% zaszczepionych osób oraz zabezpieczają w znacznym stopniu przed powikłaniami pogrypowymi.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij