Szczepionka BCG – charakterystyka, cena, skutki uboczne szczepionki na gruźlicę

Szczepionka BCG – charakterystyka 

Gruźlica jest chorobą zaraźliwą – bakterie, które ją wywołują z dużą łatwością przenoszą się z osoby chorej na zdrową. W celu zmniejszenia ryzyka zachorowania i wystąpienia ciężkich postaci choroby (gruźlica rozsiana oraz gruźlicze zapalenie opon mózgowo–rdzeniowych), wykonywane są szczepienia ochronne. 

Szczepionka przeciw gruźlicy (BCG – szczep Bacillus Calmette-Guerin) składa się z żywych prątków gruźlicy o znacznie osłabionej zjadliwości (atenuowanych) i pozbawionych działania chorobotwórczego. Celem szczepionki BCG jest wytworzenie odporności przeciwgruźliczej bez wywoływania pełnoobjawowej choroby.

Wystąpienie przedwczesnego odczynu poszczepiennego (24–48h po szczepieniu) określa się mianem poronnego fenomenu Kocha. Przybiera on postać trudno gojącego się owrzodzenia, co wskazuje na zakażenie prątkami gruźlicy i wymaga rozpoczęcia leczenia przeciwgruźliczego. 

W celu uniknięcia zaszczepienia dziecka chorego, wcześniej powinno wykonać się próbę tuberkulinową. Na podstawie średnicy obrzęku powstałego w wyniku podania tuberkuliny, dokonuje się oceny odpowiedzi układu immunologicznego na bakterię wywołującą gruźlicę. Szczepionka BCG podawana jest w lewe ramię, dlatego przez okres co najmniej trzech miesięcy od jej podania nie należy szczepić dziecka w tym miejscu, by nie doszło do zapalenia okolicznych węzłów chłonnych. 

BCG – czym jest gruźlica?

Gruźlica jest bakteryjną chorobą zakaźną wywoływaną przez prątki gruźlicy – Mycobacterium tuberculosis. Głównym źródłem zakażenia są chorzy na gruźlicę płuc, którzy aktywnie wydalają bakterie gruźlicy wraz z wydzielinami z dróg oddechowych w trakcie kaszlu, kichania, odksztuszania czy mówienia. Prątki gruźlicy wraz z wdychanym powietrzem dostają się do płuc, gdzie, zagnieżdżając się, wytwarzają ogniska pierwotne. Następnie przenoszone są za pomocą krwi i limfy do wielu narządów, gdzie przy sprzyjających warunkach wywołują pełnoobjawową chorobę. 

Do czynników zwiększających ryzyko rozwinięcia się gruźlicy zaliczamy złe warunki sanitarne czy mieszkaniowe, niedożywienie oraz choroby obniżające odporność organizmu (zakażenie HIV, nowotwory, choroby krwi, transplantacje narządów). Zmiany gruźlicze mogą występować w różnych narządach ciała, z czego najczęstszą postacią jest gruźlica płuc. Nie zawsze zakażenie prątkami oznacza rozwój choroby, czasami diagnozuje się utajoną postać gruźlicy, która może przekształcić się w formę aktywną. Do zarażenia może również dojść drogą pokarmowa w wyniku spożycia produktów mlecznych pochodzących od bydła chorego na gruźlicę. W Polsce ze względu na reżim sanitarno-weterynaryjny ryzyko zakażenia drogą pokarmową jest znikome. 

Do objawów ogólnych gruźlicy zaliczają się:

• stan podgorączkowy,
• nocna potliwość,
• brak apetytu,
• utrata masy ciała,
• osłabienie,
• złe samopoczucie.

Leczenie gruźlicy jest długotrwałe i opiera się na stosowaniu 3 lub 4 preparatów przeciwprątkowych. W Polsce terapia przeciwgruźlicza finansowana jest przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Prawidłowo wdrożony schemat leczenia kończy się wyleczeniem. Nieregularne zażywanie leków lub całkowite zaprzestanie terapii przekształca chorobę w stan przewlekły, prowadzący do ciężkich niepełnosprawności, niewydolności oddechowej lub zgonu. 

BCG – kiedy szczepić?

W przypadku wcześniaków szczepienie przeciw gruźlicy należy wykonać po osiągnięciu masy ciała powyżej 2000 g. Szczepienie uzupełniające u osób niezaszczepionych należy wykonać możliwie jak najwcześniej, nie później niż do ukończenia 15. roku życia. Nie zaleca się powtórnego szczepienia BCG.

Podanie szczepionki przeciw gruźlicy powinno być poprzedzone badaniem kwalifikacyjnym, przeprowadzonym przez lekarza. 

BCG – cena

Szczepienia obowiązkowe realizowane w ramach Programu Szczepień Ochronnych są bezpłatne. Szczepionka BCG podawana noworodkom w szpitalu zakupiona jest z budżetu państwa i dystrybuowana przez Inspekcję Sanitarną. Szczepienie uzupełniające dla osób niezaszczepionych, w ramach szczepień obowiązkowych (bezpłatnych) do ukończenia 15. roku życia, powinno być przeprowadzone w przychodni POZ. Przychodnia POZ odbiera szczepionki zakupione z budżetu państwa na podstawie zapotrzebowania z Powiatowej Stacji Sanitarno–Epidemiologicznej. 

BCG – powikłania

Szczepionka przeciw gruźlicy podawana zdrowym dzieciom uznawana jest za bezpieczną. Miejscowe odczyny poszczepienne (owrzodzenia, ropnie podskórne, krostki) nie wymagają leczenia, jedynie ochrony przed nadkażeniami, ustępują one samoistnie po około 3 miesiącach od zaszczepienia. Nieznaczne powiększenie (do 15 mm) regionalnych węzłów chłonnych, uznaje się za prawidłową reakcję poszczepienną. 

Skutki uboczne BCG należy zgłosić lekarzowi w sytuacji, gdy w miejscu wstrzyknięcia wystąpiły duże owrzodzenia (powyżej 1 cm), ropień lub keloid. Są one wynikiem błędnej techniki podania szczepionki, nieprawidłowej dawki lub indywidualnej reakcją organizmu. Konsultacja lekarska jest również wymagana w przypadku: wystąpienia gorączki, zaburzeń oddychania, bolesności czy ropnego zapalenia węzłów chłonnych. Ciężkie powikłania po szczepieniu przeciw gruźlicy występują sporadycznie i najczęściej dotyczą osób z wrodzonymi zaburzeniami odporności. 

BCG – przeciwwskazania

Przeciwskazania do szczepienia BCG to:

• pierwotne lub wtórne niedobory odporności (zakażenie HIV, leczenie immunosupresyjne),
• niska masa urodzeniowa (poniżej 2000 g),
• noworodki z poważnymi wadami rozwojowymi,
• chorzy na gruźlicę, AIDS, nowotwory złośliwe,
• gorączka,
• zmiany skórne.